حضرت مولاي متّقيان امیرالمؤمنین عليه‌السّلام رهبرآزاد مردان و آزادي‌خواهان مي‌فرمايد:
«ألا حُرٌّ يَدَعُ هذِهِ اللُّماظَةَ لأَهلِها إنَّهُ لَيسَ لأنفسكِم ثَمَنٌ اِلّا الجَنَّة فَلا تَبِيعوها الّا بِها»؛ آيا آزاده‌اي نيست كه اين بازمانده غذاي دهان ديگران (دنيا) را براي اهلش بگذارد؟ به درستي كه براي جانهاي شما بهايي غير از بهشت نيست؛ پس آن را به غير بهشت نفروشيد. (1)
بسا افرادي كه داد آزاديخواهي دارند و ديگران را به آزادي مي‌خوانند و بيآنكه توجّه داشته باشند، اسير و بنده هستند و از خود اختياري ندارند.
بسياري از اشخاص كه آزادي و حقوق ديگران را پايمال كرده و آن را دستخوش اميال و اراده خود ساخته و خود را بر ملل و جوامع، فرمانرواي مطلق ميشمارند، نيز از نعمت آزادي محروم هستند.
اين هر دو دسته بندهاند و مقيّد و مملوك؛ امّا نه بنده و مملوك يك تن؛ نه بندهاي كه جسمش در اختيار غير باشد، و فكر و انديشهاش در اختيار خودش.
اينان بنده هوا، بنده پول، مال، مرکب و بنده مقام هستند. غلام حلقهبهگوش شهوت، غلام اربابان قدرت، حاكمان و اميران، بنده مقاصد رذيله و اشياي خسيسه و بنده عادات و خرافات هستند. بندگاني كه علاوه بر جسمشان، روح و فكرشان نيز بنده است و همه چيزشان در بند افتاده و از آزادي واقعي و استقلال روحي و فكري بويي نبردهاند.
عادت به خوردن و نوشيدن، عادت به شهوت‌راني، قمار، شراب، ميگساري، شبنشينيهاي زيانبخش، ظلم و ستم، و بياعتنايي به ضعيفان و زيردستان و... آنها را چنان اسير و مقيّد كرده كه، نجات از اين طلسم عادات را غيرممكن مي‌دانند.
چنين كساني، خود و انسانيّت خود را در اسارت عادات انداخته و نتوانستهاند از وادي تنگ و تاريك بندگي و بردگي مخلوقاتي مانند خود، با بال همّت پرواز كرده و در باغستان آزادي واقعي، وارد شوند، و خلاصه، برنامه كار روز و شب و حاصل زندگي آنها انجام يك سلسله عادات و تكرار مكرّرات است.
آيا كسي كه تمام عمرش را در لهو و لعب و بازي به سر مي‌برد، و نمي‌تواند دمي از آن، خود را كنار بكشد، آزاد است يا بنده؟!
آيا كسي كه دست از قمار بر نميدارد و شبها را تا نزديك سحر بر سر سفره قمار، مال و وقت عزيز خود را به باد فنا مي‌دهد، بنده است يا آزاد؟!
آيا آن كه نمي‌تواند از زندگي تجمّلي و از طعامهاي رنگارنگ سفرهاش و از لباسهاي گران‌بها و متنوّعش، چيزي كم بگذارد و از همنوعان خود كه درمانده و گرفتار، مستمند، بيمار، زلزلهزده و مبتلا هستند دستگيري و به آنها كمك نميكند، بنده است يا آزاد؟!
آيا كسي كه براي مقام و منصب، حفظ رياست و براي تجمّلات بيش از حد، و شكم‌پرستي، حقوق ضعفا را پايمال مي‌كند آزاد است يا بنده؟! آيا اين است زندگي آزاد و شرافتمندانه انسان؟!
يقيناً اينگونه افراد، بندهاند و آزاد ساختن آنان، از آزاد كردن رفيق و عبيد دشوارتر است، چنان چه دين اسلام براي آزادي غلامان و كنيزان كوششهاي ثمربخشي نموده و برنامههاي سودمندي تنظيم كرده و آن را از عبادات بزرگ قرار داده است و حتّي در بعضي موارد، حكم به وجوب آن نموده و در موارد ديگر، به طور استحباب آن را از مسلمانان خواسته است، براي آزاد كردن اين ممالك فكري و بندگان و غلامان واقعي نيز برنامههاي وسيعي را پيشنهاد كرده تا بشر را از بند استعباد، عادات رذيله و هواي نفس آزاد سازد.
يكي از این برنامههاي آزادي‌بخش اسلام، «روزه» است. روزه، آدمي را از بند عادات حيواني آزاد مي‌سازد و او را به سوي ملكوت اعلي پرواز مي‌دهد:
طَيَران مرغ ديدي تو زپاي بند شهوت * به در آي تا ببيني طيران آدميّت
خور و خواب و خشم و شهوت، شَغَب است و جهل و ظلمت * حَيَوان خبر ندارد زِ جهان آدميّت
فرد مسلمان به قصد روزه، سحر از ميان بستر آرام خواب، براي خوردن سحري و انجام عبادت و خواندن دعا و نماز بر ميخيزد و از قيد خواب و عادت به استراحت، آزاد مي‌شود و در تمام مدّت روز از تحت سيطره و تسلّط جسم و غرايز حيواني و عادت به خوردن و نوشيدن، خود را بيرون ميكشد و طلسم هوا و هوس را ميشكند و از خوردن غذاهاي لذيذ و ميوههاي شيرين و خوش طعم و نوشيدنيهاي خنك و گوارا خودداري مي‌كند و به عادات روزهايي كه روزه نبود، نميانديشد و برنامههاي غذايي روزانه را ترك كرده و فكر و عقل و وجدانش را آزاد مي‌سازد و خود را در افقي عاليتر و نورانيّت و روشنايي ديگر ميبيند.
ادعيّهاي را كه جهت ماه رمضان و براي مواقع سحر و روز و شب، وارد شده، ميخواند؛ ادعيّهاي كه اغلب داراي جملات آموزنده، حقيقت و روح آزادي است؛ ادعيّهاي كه عقيده توحيد را با جان و روان و وجدان آميخته مي‌سازد و خواننده را از بندهاي گران اخلاق زشت و صفات ناپسند نجات داده و به صفات پسنديده و اخلاق كريمه دعوت مي‌نمايد.
آری! ماه رمضان، ماه آموزش آزادی است. باید از پیام‌های سعادت‌بخش قرآن کریم در این ماه مبارک رمضان درس آزادی آموخت. بيشتر شقاوتها، و بدبختيهاي بزرگ، ناشي از عدم درك حقيقت آزادي و حريّت اسلامي و يا عدم استقامت در راه آن است.
از اين رو، كساني كه به اين درك و استقامت، موفّق نميشوند، تكبّر و گردنكشي و استعباد ديگران را ميپذيرند و با اظهار تملّق در برابر متكبّران و گردنكشان، بر كبر و طغيان آنان ميافزايند؛ در حالي كه اسلام از تمام افراد بشر دعوت مي‌كند تا در برابر خدا و حكومت خدا خاضع باشند.
آن چه باعث تأسّف است اين است كه مسلمانان به آيات توحيد قرآن كمتر توجّه دارند و از ميوههاي درخت طيّبه توحيد، كمتر تناول مي‌كنند.
روزه‌دار عزيز! با دقّت در آيه شريفه: «يا اَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ، الَّذِي جَعَلَ لَكُم الأَرْضَ فِراشاً، وَالسَّمَآءَ بِنَآءً وَاَنزِلَ مِنَ السَّمَاءِ ماءً فَاخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَّكُمْ فَلاتَجْعَلوُا للهِ أَندَاداً وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ»(2) درمييابيم كه چه حقايق بزرگ و معاني بلندي در آن درج شده است.
اين آيه، عموم بشر و انسان‌ها را مخاطب قرار داده و به پرستش آفريدگار يگانه و ترك شرك دعوت مي‌كند، و عاليترين مفهوم آزادي را به بشر عرضه ميدارد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. نهج البلاغه، ص261، ج3، كلمه 456.
2. سوره بقره، آيات 21و22؛ اي مردم، پروردگارتان را كه شما، و كساني را كه پيش از شما بوده‌اند آفريده است، پرستش كنيد؛ باشد كه به تقوا گراييد. همان [خدايي] كه زمين را براي شما فرشي [گسترده]، و آسمان را بنايي [افراشته] قرار داد؛ و از آسمان آبي فرود آورد؛ و بدان از ميوهها رزقي براي شما بيرون آورد؛ پس براي خدا همتاياني قرار ندهيد، در حالي كه خود ميدانيد.
