جمعه: 10/فرو/1403 (الجمعة: 19/رمضان/1445)

قسط در قرآن مجید

در قرآن مجید، ماده «ق س ط» مكرر آمده است؛ ازجمله در آیه:

(لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَأَنزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ )[1]

مفاد آیه این است: فرستادن پیامبران با دلایل و نشانى‌ها و نازل كردن كتاب و میزان، براى برپایى و قیام مردم به قسط و عدل است. اگرچه ظاهر این است كه از قسط، معناى عام و عدل كلى و مطلق اراده شده است؛ ولى در آوردن كلمه قسط به‌جاى عدل، شاید این عنایت باشد كه خواننده و شنونده به نصیب به عدل و حق و نظم اقتصادى، و اهمّیت مداخله آن در قیام اجتماع به عدل متوجّه گردد.

ضمناً به این نكته هم باید توجّه داشت كه مكتب انبیا در اعصارى كه تعادل مالى و اقتصادى در برقرارى جامعه به عدل مؤثر شناخته نمی‌شد، آن را پیشنهاد كرده و هدف فرستادن پیامبران و وحى و تعالیم و برنامه و كتاب بر آنان، نظم مالى و اقتصادى را نیز متضمن می‌باشد.

چون عدل مطلق، بدون تعادل مالى و نظم اقتصادى محكم و برنامه صحیح در تولید و توزیع حاصل نخواهد شد.

در آیه دیگر می‌فرماید:

(قُلْ أَمَرَ رَبِّى بِالْقِسْطِ)؛[2]

«بگو پروردگار من فرمان به قسط داده است».

 

كه از این آیه نیز یا معناى عدل عام و مطلق مراد است، یا خصوص تقسیم و توزیع به نصیب حق و عدل.

و ازجمله این آیه است:

(شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لآ إِلهَ إِلاّ هُوَ وَالْمَلآئِكَةُ  وَأُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ)؛[3]

در این آیه نیز ظاهر این است كه از قیام خدا به قسط، همین اراده شده است كه همه چیز را طبق حكمت، به نصیب معین و به مقدارى كه لازم باشد، آفریده است:

نموده خلق، هر چیزى كه باید
چنان داده نگارش این جهان را
از او عالم شده آن
سان منظم
 

 

جهان آراسته، آنسان كه شاید
كه بِه، هرگز نیابد زان، گمان را
كه نه در آن زیاد و
 نه در آن كم[4]
 

 

و در آیاتى دیگر مانند:

(وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى...)؛[5]

«و اگر می‌ترسید كه مبادا درباره یتیمان مراعات عدل و داد نكنید...».

و آیه:

(وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ)؛[6]

«و هر چیز را به ترازوى عدل و انصاف بسنجید».

 

محتمل است كه عدل در امور مادى و مالى و قابل‌توزیع و تقسیم، اراده شده باشد، چنان‌كه در مثل آیه:

(كُونُوا قَوّامِینَ  للّٰهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ)؛[7]

«در راه خدا پایدار و استوار بوده و گواه عدالت و درستى باشید».

و آیه:

(ذلِكُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللّٰهِ)؛[8]

«اینها درست‌تر و محكم‌تر است نزد خدا».

و آیه:

(وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَیْنَهُم بِالْقِسْطِ)؛[9]

«و اگر حكم كردى بین آنها به عدالت حكم كن».

ظاهر این است كه عدل در حكم اراده شده است.

 

[1]. حدید، 25.

[2]. اعراف، 29.

[3]. آل عمران، 18.

[4]. اشعار از گنجینه گهر مرحوم مغفور آیت‌الله آقاى آخوند ملا محمّد‌جواد صافى& والد نگارنده است.

[5]. نساء، 3.

[6]. الرحمن، 9.

[7]. مائده، 8.

[8]. بقره، 282.

[9]. مائده، 42.

موضوع: 
نويسنده: 
کليد واژه: