«نفس لوّامه» عبارت است از نفسى كه صاحب خود را بر گناهى كه از او صادر شده و بر آنچه از منافع حقیقى و كمالات انسانى و درجات اخروى از او فوت مىشود، ملامت مىنماید.
و این از علایم ایمان است كه اگر از شخص گناهى صادر شود و پشیمان نگردد، به حكم:
«كسى كه پشیمان نشود از گناهى كه مرتكب شده، مؤمن نیست».
و اگر پشیمان شود، لازمه آن، ملامت و سرزنش نفس است بر گناهى كه از او صادر شده است.
و نیز در روایت است: مؤمن گناه خود را مانند صخره و سنگ بزرگى مىبیند كه مىترسد بر او فرود آید، و منافق گناه را مثل مگسى مىبیند كه بر بینى او نشسته باشد.
و این نفس لوّامه همان نفسى است كه در قرآن مجید مىفرماید:
«و سوگند به (نفس لوّامه) وجدان بیدار و ملامتگر (كه رستاخیز حقّ است)».
بههرحال از آیات و روایات، مدح نفس لوامه استفاده مىشود و صاحب چنین نفسى باید آن را علامت بیدارى وجدان و آگاهى باطن و ضمیر و غنیمت بداند و در نیل به مراتب بالاتر تلاش كند.
[1]. این عبارت برگرفته از روایات است و خودش لفظ روایت نیست؛ رجوع شود به: صدوق، التوحید، ص408؛ طبرسی، مشکاةالانوار، ص566؛ حر عاملی، وسائلالشیعه، ج15، ص336؛ مجلسی، بحارالانوار، ج8، ص351.
[2]. طوسی، الامالی، ص527؛ طبرسی، مكارمالاخلاق، ص460؛ مجلسی، بحارالانوار، ج74، ص77. «مؤمن گناه خود را مانند صخره میبیند که میترسد بر روی او بیفتد و کافر گناه خود را مگسی میبیند که بر روی بینیاش بخورد و بگذرد».
[3]. قیامة، 2.