فصل سیزدهم: نقش روزه در روح انسان

نقش روزه در روح انسان

انسان در زندگی و در راه ترقّی و تكامل، باید با دشواری‎ها و سختی‎ها دست‌وپنجه نرم كند و از گردنه‎های خطرناكی عبور نماید و رنج‎ها و زحماتی را در این راه متحمّل شود، تا به سرمنزل مقصود برسد؛ و تا بر این دشواری‎ها پیروز نشده و این گردنه‎ها را پشت‌سر نگذارد، به مقام كمال انسانیّت واصل نخواهد گشت.

متاعب، صدمات و خطرات، بشر را آزموده و پخته و خالص می‎سازد؛ به‌شرط آنكه بتواند با صبر و شكیبایی با آنها روبرو شود، ثبات ورزد و از میدان به در نرود.

برای اینكه جان انسان به صبر و شكیبایی معتاد و نیرومند شود، اسلام برنامه‎هایی عالی و مؤثّر پیشنهاد كرده كه از آن جمله «روزه» است.

روزه، انسان را به صبر و تحمّل عادت می‎دهد و به روح او نیرومندی و توازن و سنگینی خاصّی می‎بخشد كه در برابر حوادث و ناملایمات عقب‎نشینی ننماید و به‌سوی اهداف انسانی پیش برود.

از نظر دیگر در وجود انسان احساسات و غرایز متضادّی است كه باید آدمی بر همه آنها مسلّط باشد و درعین‌حالی‌ كه آن غرایز را به

‌نحو معقول ارضا و اشباع می‎كند، بر كارشان نیز نظارت نماید.

وجود بشر منبع خواسته‎های بسیار است كه هریك در سیر او به‌سوی كمال، دخالت دارند و عوامل و اسباب ترقّی و سعادت او می‎باشند.

این غرایز اگر به‌طور صحیح رهبری نشود، برای انسان دردسرهای بسیار ایجاد كرده و باطن او را از طوفان‎های نگرانی و وحشت و اضطراب پر می‎سازد و زندگی را بر او تلخ و ناهنجار و مالامال از عذاب و خطا می‎كنند و حسد، تكبّر، حرص، طمع، شهوت، هوای‌نفس، ستمگری، چاپلوسی، تملّق و زبونی، حبّ جاه و ریاست و استثمار دیگران در آن حاكم می‎شود و اگر به‌طور خِرَدپسند و در لوای راهنمایی دین و قرآن هدایت شوند، باعث رستگاری و سعادت شده و فرد را به صفات انسانی مانند: تواضع، حلم، قناعت، پارسایی، عفّت، تقوا، عدالت، شرافت، استقامت و شجاعت آراسته می‎سازد.

انسان برای تسلّط بر غرایز و برقراری نظم و ترتیب در اعمال آن و حفظ اعتدال و هماهنگ‌ساختن تمایلات و رهبری آنها، محتاج به صبر و شكیبایی است كه یورش‎های این غرایز از قبیل: حسد، شهوت، حبّ جاه، میل به غذا و یورش‌های دیگر او را از پا درنیاورد و در او اختلال ایجاد ننماید. این یورش‎ها بسیار خطرناك و ضربه‌زننده هستند و اقناع نفس و دفع این یورش‎ها، با تسلیم‌شدن و ترك مقاومت‎كردن و آتش‌بس دادن در برابر آنها امكان‌پذیر نیست و این امیال و خواسته‎های نفس، بیرون از حدّوحصر است.

اگر نفس از تسلّط بر این غرایز بازداشته شد و عقل آنها را تحت ‌فرمان قرار داد، انسان به‌سوی كمال می‎رود و اگر به ‌خود واگذار شدند، مانند طفل شیرخواری كه اگر او را از شیر بازنگیرند، به همان‌ حال بزرگ می‎شود، این غرایز نیز در مسیر غیرعقلانی رشد یافته و قوّت سركشی خود را افزون می‎سازند.

یكی از فواید روزه همین است كه برای این پیكار داخلی، انسان را آماده می‎سازد، و نیروی شكیبایی او را زیاد می‎كند.

مگر روزه ترك شهوات، غذا و خوردنی‎های لذید و آشامیدنی‎های گوارا و خودداری از اِعمال غرایز نیست؟

فردی كه توانست یك ماه و هر روز تقریباً چهارده‌ ساعت، غذا

نخورد، تشنگی را تحمّل كند، به غریزه جنسی اعتنا نكند و آزاد زندگی نماید، خواهد توانست در مواقع دیگر نیز از شهوات نامشروع و آلوده‌دامانی، خود را حفظ كند.

بیشتر آلودگی‎ها و گرفتاری‎ها و سقوط در سیاه‌چال‎های زندان‎ها برای همین است كه آدمی نتوانسته است برای مدّت زمانی هرچند كم، خود را در برابر خشم و شهوت نگاه بدارد و شكیبایی پیشه سازد.

روزه این حال و این وزن را به انسان می‎دهد كه جنبش‎ها و یورش‎های نفسانی او را از این‌سو به آن‌سو پرتاب كند.

روزه یار و مددكار و راهنمای ماست كه هم بتوانیم هجومی را كه از خارج به ما وارد می‎شود دفع كنیم و هم حملاتی را كه از داخل ما را تهدید می‎كند، بشكنیم.

ازاین‌رو است كه از روزه، به «صبر» تعبیر شده و آیه كریمه ﴿وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَوةِ﴾^[2] تفسیر به «صوم» گردیده است.

چنانچه از حضرت امام صادق×‎ روایت شده است كه فرمود: «هرگاه بر كسی پیشامد سختی فرود آمد، پس باید روزه بگیرد؛ زیرا خداوند می‎فرماید:

﴿وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَوةِ﴾؛

«از «صبر» و «نماز» یاری جویید».

سپس، فرمود: «صبر یعنی روزه».[3]

از اینجا معلوم می‎شود كه روزه در حصول صفت صبر، یك علّت و عامل مهم است و به ‌این ‌دلیل است كه از آن تعبیر به «صبر» می‎شود.

آری، بهترین تقویت‌كننده صبر و شكیبایی، «روزه» و برترین یاد خدا «نماز» است كه هركس از این دو یار قوی كمك بگیرد، بی‎شك بر حوادث، مصائب، هوای‌نفس، و تمایلات شیطانی پیروز می‎شود.