«معبود من! مرا در نعمت و احسانت پرورش دادی در وقتی كه صغیر بودم و نامم را آن هنگام كه كبیر شدم، بلند كردی. پس ای كسی كه تربیت كرد مرا در دنیا به احسان و فضل و نعمتش و برای من در آخرت به‌سوی عفو و كرمش اشاره كرد. ای آقای من! معرفت من راهنمایم به‌سوی توست و دوستیم شفیع من در نزد توست».
و یا:
«وقتی گناهانم را میبینم، میهراسم، و وقتی كرم تو را مینگرم به آن طمع میكنم. پس اگر عفو كنی بهترین رحمكنندهای و اگر عذاب كنی، ستمگر نیستی!».
این جملات از دعای «ابی‌حمزه ثمالی» است. تمام جملههای این دعا روح‌بخش است و خواننده را به عالم روحانی و ملكوتی سیر میدهد. انتخاب جملههای این دعا ممكن نیست؛ چون تمام جملههایش منتخب است. این جملات، انسان را به‌سوی خدا میبرد؛ و او را از گناه به توبه حقیقی روانه میكند.
توبه در اسلام برای همه انسانها فراهم است. هر شخص در هركجا كه باشد؛ میتواند اگر گذشته تاریك و ندامتانگیز دارد، آن را با توبه و استغفار فراموش سازد و اگر چند قطره اشكی هم بریزد و به درگاه خدا اظهار بندگی و عجز نماید، خوشا به حال او.
برنامه توبه و استغفار این است:
«و هركس كار بدی كند، یا بر خویشتن ستم ورزد، سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت».
و نیز:
«پروردگارتان رحمت را بر خود مقرّر كرده كه هركس از شما به نادانی كار بدی كند و آنگاه به توبه و صلاح آید، پس وی آمرزنده مهربان است».
در ماه رمضان برنامه توبه و استغفار، تازه میشود و مسلمانان عموماً درهرحال و در هر شرایطی كه هستند باید بر سر این خوان و سفره گسترده آمرزش و مغفرت خدا بنشینند و هر فردی به فراخور حال خود به استقبال آینده بهتر و شرافتمندانهتری برود. چرا كه در غیر این صورت:
«بدبخت كسی است كه از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم بماند [و نتواند خود را عوض كند و گناه و معصیت را كنار بگذارد]».
از اوّل ماه رمضان تا پایان آن باید زبان مؤمن روزهدار، به استغفار باز باشد.
ادعیه شبها، سحرها و روزها و هنگام افطار، همه متضمّن طلب مغفرت است. مخصوصاً شبهای قدر برای توبه و اصلاح حال و تغییر روش و حركت فكری و اخلاقی، فرصتهای عزیزی است كه فوت آن فرصتها، نشان بیلیاقتی است.
پاینده باد اسلام! كه با چنین تعالیم و برنامههای نجات‌بخش به كمك
بشریّت آمده و او را به عالی‌ترین اخلاق انسانی رهبری مینماید.
نویسندهای به نام «فرانز ستال» در مقالهای كه در یكی از مجلاّت منتشر نموده، بعد از مقایسهای كه بین حركت تسلیح اخلاقی و نظر «دكتر فرانك بكمان» مؤسّس «جمعیّت تسلیح اخلاقی» كرده، نتیجه گرفته است كه اسلام از جهت تسلیح اخلاقی اسبق است. وی مینویسد:
توبه در اسلام وسیلهای است كه افراد خودشان، خود را تغییر دهند و سلاح اخلاقی بزرگی است؛ زیرا متضمّن پشیمانی و تغییر حال و تحوّل است.
اگر این نویسنده از برنامههای ماه رمضان و از ادعیهای كه مؤمنان میخوانند و از حالات، گریهها، مناجاتها و زاریهای آنها آگاه بود، میدانست كه وسایل تسلیح اخلاقی آن‌چنان‌كه در اختیار مسلمانان است در اختیار هیچ ملّت و جامعهای نیست.
حیف كه از این وسایل چنانچه بایدوشاید استفاده نمیشود و افسوس كه از این مكتب تربیت، قدردانی نشده و به حقایق و مقاصد آن آشنا نمیشویم.
برادر و خواهر عزیز! قدر این‌همه درهای رحمتی را كه به‌سوی تو گشوده شده است، بدان. توبه و استغفار كن، تغییر حال بده و رفتار خود را با تعالیم اسلام منطبق ساز. حال كه خدا به تو توفیق داده و ماه رمضان را درك كردهای و در مجالس قرائت قرآن، دعا، موعظه و اخلاق و در مساجد و نمازجماعت و مراسم دیگر شركت میكنی، استفاده كن. میان بندهای كه به‌سوی خدا كوچ
میكند، چندان مسافتی نیست. «وَإِنَّ الْقَاصِدَ إِلَیْكَ قَرِیبُ الْمَسَافَةِ».[6]
حقیقتاً توبه كن. تصمیم بگیر كه خود را عوض كنی و تغییر وضع بدهی. تصمیم بگیر كه از گناه و گناهكاران فاصله بگیری.
بیشك اگر در صف توبهكاران و استغفاركنندگان در نیایی و فقط بر زبان «أَسْتَغْفِرُ اللهَ» جاری كنی، توبه حاصل نمیشود.
گناهان خود را به یاد آور و به حافظهات مراجعه كن و بین خود و خدا به معاصی اقرار و اعتراف كن و از همه گناهان توبه نما و یك‌لحظه نیز توبه را تأخیر نینداز كه بسا پس از آن، دیگر توفیق توبه حاصل نخواهد شد.
گریه كن، اشك بریز و فرصت را غنیمت شمرده و با دل سوخته خدا را بخوان و بگو:
«سَیِّدِی أَنَا أَسْأَلُكَ مَا لَا أَسْتَحِقُّ وَأَنْتَ أَهْلُ التَّقْوَی وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، فَاغْفِرْ لِی وَأَلْبِسْنِی مِنْ نَظَرِكَ ثَوْباً یُغَطِّی عَلَیَّ الذُّنُوبَ وَالتَّبِعَاتِ، وَتَغْفِرُهَا لِی، وَلَا اُطَالَبُ بِهَا، إِنَّكَ ذُو مَنٍّ قَدِیمٍ وَصَفْحٍ عَظِیمٍ وَتَجَاوُزٍ كَرِیمٍ».[7]
[1]. ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ج1، ص159.
[2]. طوسی، مصباح‌المتهجد، ص584؛ ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ج1، ص159.
[3]. نساء، 110.
[4]. انعام، 54.
[5]. صدوق، الامالی، ص154؛ همو، عیون اخبارالرضا×، ج2، ص265؛ ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ج1، ص26؛ مجلسی، بحارالانوار، ج96، ص356.
[6]. ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ج2، ص213؛ مجلسی، بحارالانوار، ج88، ص71 ـ 72. «و همانا قصدکننده به‌سوی تو راهش نزدیک است».
[7]. طوسی، مصباح‌المتهجد، ص593 ـ 594؛ ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ج1، ص170 (دعای ابوحمزه). «آقای من! من از تو آنچه را می‌خواهم که سزاوار آن نیستم و تو اهل‌تقوا و اهل آمرزشی پس بیامرز مرا و جامة عفوت را بر من بپوشان به‌طوری‌که گناهانم و عواقب زشت معصیت‌هایم را بپوشاند و بیامرزی آنها را برایم و از آنها بازخواست نشوم که تو صاحب منّت دیرینه‌ای و صاحب گذشت بزرگ و کرامتی».