آری، چقدر جمال توحید اسلام زیباست و چه خورشید عدالت اجتماعی اسلام گرمابخش است!

كدام جلوه‎ای در دل‎ها از جلوه معارف اسلام نافذتر و كدام روشنایی از روشنایی آیات قرآن مجید روشن‎تر است؟!

این پرتو خورشید اسلام است كه دنیای متمدّن را به حقوق انسان‎ها روشن و منوّر كرده، و نغمه آزادی را این‌همه روح‌افزا قرار داده است.

هیچ‌یك از بیانیه‎ها و اعلامیه‎های حقوق بشر ـ كه به ‌دست ناتوان انسان تهیّه و تدوین شده است‎ ـ اصلاً قابل ‌مقایسه با حقوق و قوانین نافذ و همه‌جانبه اسلام نیست.

نگرشی هرچند كوتاه به این‌آیات الهی مصداق این مدّعاست:

1. ﴿تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَكُمْ اَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللّٰهَ وَ لَا نُشْرِكَ بِهِ شَیْئاً وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضَاً أَرْبَاباً مِنْ دُونِ‎اللّٰهِ﴾؛^[1]

«بیایید بر سر سخنی كه میان من و شما یكسان است بایستیم كه: جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریك او نگردانیم، و بعضی از ما بعضی دیگر را به‌جای خدا به خدایی نگیرید».

2. ﴿یَاأَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَاُنْثَی وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ أَتْقَاكُمْ﴾؛^[2]

«ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملّت‌ملّت و قبیله‌قبیله گردانیدیم تا با یكدیگر شناسایی متقابل حاصل كنید؛ درحقیقت ارجمندترین شما در نزد خدا پرهیزكارترین شماست».

3. ﴿إِنَّ اللّٰهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ  وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْی یَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّروُنَ﴾؛^[3]

«درحقیقت، خدا به دادگری و نیكوكاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می‎دهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز می‎دارد. به شما اندرز می‎دهد، باشد كه پند گیرید».

و كدام‌یك از تعالیم و هدایت‎های اخلاقی را می‎توان از تعالیم و آداب اسلام برتر و مفیدتر دانست؟ نمونه آیات ذیل بیانگر بزرگ‎ترین و برترین تعالیم و هدایت‎های اخلاقی است:

1. ﴿وَمَنْ یَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُ﴾؛^[4]

«و هركس بر خدا اعتماد كند او برای وی بس است».

2. ﴿وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللّٰهِ  إِنَّ اللّٰهَ بَصِیِرٌ بِالْعِبَادِ﴾؛^[5]

«و كارم را به خدا می‎سپارم؛ خداست كه به [حال] بندگان [خود] بیناست».

3. ﴿وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئاً وَهُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَعَسَى‌ أَنْ تُحِبُّوْا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللّٰهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَاتَعْلَمُونَ﴾؛^[6]

«و بسا چیزی را خوش نمی‎دارید و آن برای شما خوب است، و بسا چیزی را دوست می‎دارید و آن برای شما بد است، و خدا می‎داند و شما نمی‎دانید».

4. ﴿قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللّٰهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا﴾؛^[7]

«بگو: جز آنچه خدا برای ما مقرّر داشته هرگز به ما نمی‎رسد. او سرپرست ماست».

5. ﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً﴾؛^[8]

«پس [بدان] با دشواری، آسانی است. آری، با دشواری، آسانی است».

كدام دین و كدام كتاب آسمانی به اندازه قرآن به علم و عمل اهمیّت داده و به عقل و منطق و تفكّر و اندیشه در اسرار آفرینش و نظام

جهان و اوضاع زمین و آسمان، دعوت و تشویق كرده است؟

اسلام را باید در آینه نصوص قرآن و سنّت، و در سیره رفتار و گفتار و كردار پیشوایان دین و كسانی كه اسلام در وجودشان به تمام معنا منعكس شده و در سلوك مجاهدان و مسلمانان صدر اسلام تماشا كرد.

نقش و تأثیر اسلام را در سازندگی و به ‌وجود آوردن مترقّی‎ترین و ممتازترین اجتماعات، باید از قوّت احكام آن و از اجتماعاتی كه بیشتر تحت نفوذ منطق اسلامی قرار گرفت، استنباط كرد.

مسلمانان عصر ما نمی‎توانند با اجتماعاتی كه دارند اجتماع الهی اسلام را به دنیا نشان دهند و اگرچه در بین آنها افراد آگاه به مفاهیم و مقاصد اسلام كم نیست، ولی متأسّفانه جلوه مجتمعات آنها، جلوه اجتماع كاملاً اسلامی نیست، و چرخ زندگی اجتماعی و سیاسی آنان تحت لوای حاكمیّت مطلقه، و مشروعیّت و قوانین و احكام الهی در گردش نیست.

یگانه عامل و علّت انحطاط مسلمانان، جهل آنان به مفاهیم اسلامی و دوری از روح اسلام و درك‌نكردن واقع دین و توحید، و ایمان به شهادتین است.

ایمان به اسلام سرگرم‌شدن به یك سلسله مفاهیم نظری نیست:

«لَیْسَ الْإِیِمَانُ بِالتَّمَنِّی وَلَا بِالتَّحَلِّی، وَلَكِنْ هَوُ مَا وَقَرَ فِی الْقَلْبِ وَصَدَّقَهُ الْعَمَلُ».^[9]

و از حضرت امام‌رضا(ع)‎ روایت شده است كه پیغمبر‌(ص) فرمود:

«اَلْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَإِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَعَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ».^[10]

قرآن مجید مؤمنین را چنین توصیف می‎فرماید:

﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُكِرَ اللّٰهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیْمَاناً وَعَلَى رَبِّهَمْ یَتَوَكَّلُونَ﴾؛^[11]

«مؤمنان، همان كسانی‎اند كه چون خدا یاد شود دل‌هایشان بترسد، و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید، و بر پروردگار خود توكّل می‎كنند».

﴿فَلَا وَ رَبِّكَ لَایُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَكِّمُوكَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَایَجِدُوْا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوْا تَسْلِیماً﴾؛^[12]

«ولی چنین نیست، به پروردگارت قسم كه ایمان نمی‎آورند، مگر آنكه تو را در مورد آنچه میان آنان مورد اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حكمی كه كرده‎ای در دل‌هایشان احساس ناراحتی [و تردید] نكنند، و كاملاً سر تعظیم فرود آورند».

و نشانة كفر را این‌گونه بیان می‎فرماید كه:

﴿وَمَنْ لَمْ یَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللّٰهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ﴾^[13]

اجتماعی را می‎توان یك جامعه كاملاً اسلامی دانست كه همه احكام و دستورات اسلامی بر تمام مسائل زندگی فردی و اجتماعی آن جامعه منطبق بوده و به‌عبارت‌دیگر، اسلام از برنامه‎های كسب‌وكار، معاشرت، حكومت، سیاست و... آنها تفكیك نشده باشد.

با این وصف، اجتماعات ما معرّف یك اجتماع كامل و تمام‌عیار اسلامی نیست؛ زیرا بسیاری از احكام اسلام در بین مسلمانان معاصر متروك گردیده، و جز «عبادات» (مثل: نماز، روزه، حج و...) ـ كه اجتماع اسلام به آنها نیز قائم است‎ ـ بقیّه احكام و دستورات اسلامی كمتر مورد عنایت قرار گرفته و بعضاً مهجور مانده است. چه‌بسا كه عبادات ما نیز آن‌طور كه شایسته است نشان‌دهنده مقاصد اسلام نیست و كسانی‌ كه از آثار و بركات آن هم محروم می‎باشند، بسیارند.

در «عبادات»، معانی بزرگ و درس‎های عمیق به ما آموخته می‎شود كه اگر به آنها توجّه كنیم، افق افكار ما روشن و طرز تصوّر ما دگرگون می‎شود.

در عبادات هم جنبه عادت نهفته است و هم اظهار شوكت اسلام، اتّحاد و هماهنگی مسلمین، ارشادات اخلاقی، آموزشی و تربیتی، تعالیم اجتماعی، رشد فكری، عقلی و علمی و بلكه فواید بهداشتی و اقتصادی نیز منظور شده است.

همین روزه ماه رمضان كه از اركان اسلام و نیز شعایر بزرگ و وسیله‎ای جهت تقرّب به خداست، آیا با همان برنامه مقرّر انجام می‎شود؟ و آیا ماه رمضان ما، همان ماه رمضان اسلام است؟

این موضوع و مسئله‎ای است كه به بررسی و تحقیق نیاز دارد.

ماه رمضان اسلام: چنانچه از خطبه حضرت رسول‎ اكرم‌(ص) ‎استفاده می‎شود، فرصتی برای افزودن به اعمال خیر و كارهای نیك، دستگیری از فقیران و بینوایان، پیوند با خویشاوندان، یاری ضعیفان، تكمیل و تهذیب اخلاق، فروخوردن خشم و غضب و كنترل قوای شهوانی است.

امّا برنامه ماه رمضان ما: پرخوری در افطار و سحر، تندخویی و بدزبانی با نزدیك و بیگانه، شب‌نشینی‎های زیان‌بخش، معاشرت‎ها و جلسات بیهوده است.

ماه رمضان اسلام: موسم وزش نفحات رحمت، تجلّی حقیقت و زمان نزول بركات است كه جویندگان این معانی بدون هیچ‌گونه

ملال و خستگی خود را در معرض این نسیم‎ها قرار داده و هشیارانه از آن استفاده می‎كنند، و دل‎های خود را مهبط این فیوض رحمانی قرار می‎دهند.

بیشتر افراد در غفلت از این معانی به‌سر برده و از روحانیّت و نورانیّت این ماه استفاده نمی‎كنند.

در ماه رمضان اسلام: شیاطین مغلول‎اند و اسباب گناه در این ماه فراهم نبوده و محیط، برای فعّالیّت شیاطین و رشد قوای اهریمنی و افكار زشت ابلیسی مساعد نمی‎باشد.

همه‌جا به نور این ماه منوّر است و صدای دل‌نواز و روح‌بخش تلاوت قرآن مجید و صوت مناجات و دعا و استغفار، دل‎ها را به‌سوی خدا متوجّه می‎سازد و خفتگان بستر غفلت را بیدار می‎نماید.

ماه رمضان ما: شیاطین در آن مشغول كار و اغوا و اضلال بوده و جز چند شب، بقیّه اوقات سینماها، میكده‎ها، كاباره‎ها، مراكز فساد و انحراف باز است و زنان برهنه و نیم برهنه درملأعام در خیابان‎ها آمدوشد می‎كنند و صدای موسیقی از هرسو بلند است و از مصونیّت‎هایی كه باید در این ماه از معاصی وجود داشته باشد، خبری نیست و چشم و گوش، همیشه در معرض گناه و معصیت است.

ماه رمضان اسلام: بهترین فرصت و گران‌بهاترین وقتی است كه حتّی یك دقیقه و ثانیه‎اش نباید هدر برود و بیهوده مصرف شود؛ بلكه باید تمام دقایق و ساعات آن در انجام كارهای نیك و اعمال حسنه، تفكّر و تأمّل، توبه و اصلاح حال سپری شود.

ماه رمضان ما: بیشتر اوقاتش تلف می‎شود و اوقاتی به این عزیزی، آسان از دست می‎رود.

ماه رمضان اسلام: مسلمانان باید در آن به مناسبت نزول قرآن در سیره رسول اكرم‌(ص) ـ شخصیّتی كه قرآن به او نازل شد ـ به‌طور عمیق مطالعه نمایند و ارشادات و راهنمایی‎های آن رهبر عالی‎قدر آسمانی را ـ ‎كه دافع هر ضرر و خسارت، و علاج‌كننده تمام مشكلات اجتماعی و حیاتی است‎ ـ سرمشق خود قرار دهند و به‌حكم:

﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللّٰهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ یَرْجُوا اللّٰهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ﴾^[14]

به روش و سلوك آن رسول اعظم خدا(ص) تأسّی نمایند.

ماه رمضان ما: اكثریّت مسلمانان از سیره رهبر عظیم خود بی‎اطّلاع بوده و در این موضوع كه درس و بحث، تفكّر و مطالعه در آن بر هر مسلمانی لازم است، نه در ماه رمضان و نه در ماه‎های دیگر اهتمام شایان ندارند و

به دانستن تاریخ حیات رسول خدا‌(ص) ـ كه آموزنده‎ترین صفحات تاریخ است ـ اعتنایی لازم و كافی نمی‎كنند. تاریخ كدام شخصیّت‎ها و رجال تاریخ، زعما و رهبران اصلاحات و انقلاب‎ها و پیامبران بزرگ، مانند تاریخ پیامبر بزرگ اسلام(ص)، آموزنده و سودمند است.

ماه رمضان اسلام: ماه درس علوم دین از قبیل: فقه، احكام و معارف حقیقی است تا خدا را از روی معرفت و بصیرت بپرستیم و طعم ایمان را بچشیم و در جمال ربوبیّت، واله و حیران گشته و روح ما به عوالم عالی‎تر طیران نماید:

و این حدیث كه از پیغمبر‌(ص) روایت شده است، بر ما منطبق شود:

«إِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ».^[15]

ماه رمضان ما: در جهالت و نادانی می‎گذرد و این مدرسه عالی و همگانی اسلامی به‌صورت تعطیل جلوه كرده و معلّم و مدرّس، شاگرد و دانشجو در آن كم است و ادعیه آن كمتر مورد استفاده و تأمّل قرار می‎گیرد.

ماه رمضان اسلام: ماه نشاط، و اقبال و شتاب به‌سوی عبادت و تقرّب به خداست.

ماه رمضان ما: بعضی آن را در كسالت و سستی و تن‌پروری و خواب و بی‎خبری به پایان می‎رسانند.

ماه رمضان اسلام: آغاز فصل جدید و مرحله نوین عمر و زندگی است كه در آن باید قوای فكری و اخلاقی خود را از نو به رشدونمو واداریم و با گذشته خود وداع كرده، و دل خود را جلا دهیم و زنگار معصیت و گناه را از آن بزداییم.

ماه رمضان ما: تغییر مختصر در وقت خوردن غذا و امساك از مفطرات است كه هرچند امتثال و اطاعت فرمان خدا و دلیل بیداربودن وجدان دینی و شعور مذهبی است و نسبت به آن بدبخت‎ها و گمراهانی كه روزه را افطار می‎كنند شرافت و فضیلت آن بسیار است؛ امّا بااین‌وجود،‌روزه‎دار نباید فقط به امساك از مفطرات قناعت كند؛ بلكه باید سایر برنامه‎هایی را كه برای روزه‌داران معیّن شده نیز انجام دهد تا از فواید بسیار و رَحَمات واسعه الهی در این ماه حدّاكثر استفاده را بنماید.

ماه رمضان اسلام: سبب تهذیب نفوس، تطهیر قلوب و تخلّق به اخلاق حمیده، اعتیاد به عادات حسنه، تمرین خلوص ‌نیّت، احیای معالم و مبانی اسلامیّت و انسانیّت، انتشار محبّت و نوع‌پروری و صداقت است.

ماه رمضان ما: بسا شب‌نشینی‎ها و مجالسی كه پس از افطار برپا می‎شود و با متحمّل‌شدن مصارف زیاد به پرخوری، غیبت، لهو و مزاح‎های باطل و گفت‌وشنودهای بی‎ثمر مشغول شده و با شكم‎چرانی‎هایی كه می‎كنند از حكمت نبویّه «صُومُوا تَصِحُّوا»[16] محروم می‎شوند. و چون از روح همكاری و همدردی اسلامی و ارتباط معنوی و اتّصال ناگسستنی قلبی و ایمانی، نشانه و علامتی نیست، آن دیدوبازدیدها و معاشرت‎ها، سبب كینه و عداوت و دشمنی و سوء‌تفاهم می‎گردد.

***

اَللّهُمَّ وَفِّقْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ الْإِسْلَامَ وَارْزُقْنَا صِیَامَهُ وَقِیَامَهُ وَاهْدِنَا فِیهِ إِلِى صِرَاطِكَ المُسْتَقِیمِ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ صَلَوَاتُكَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.^[17]