عقیده باطل مجسّمه

مجسّمه اهل‌سنّت خلاف این حقیقت را عقیده دارند؛ آنها جمود به ظاهر الفاظ می‎كنند! و بااینكه به‌ فرض الفاظی مثل عین، ید، سمع، و غیر اینها ظاهر در همین مفاهیم جسمانی باشند، بر مجازبودن آنها و عدم اراده معنای حقیقی از آنها قرائن عقلیّه دلالت دارد، بلكه در بعضی موارد، قرائن حالیّه و عرفیّه نیز دلالت دارد.

مثلاً اگر بگویند: دست فلانی بر سر همگان دراز است یا چشم او همه‌جا را می‎بیند یا پایش همه‌جا را گرفته است، این عبارت دلالت بر معنای حقیقی ندارد بلكه دلالت بر معنای عرفی دارد و معنای عرفی آن این است كه: فلانی بر همه‌جا تسلّط دارد.

درباره خداوند مطلب به‌طریق‌اولی روشن و واضح است. علاوه ‌بر آنكه اثبات آلت سمع یا رؤیت برای خدا مساوی با سلب صفت خدایی و اثبات صفات سلبی و نفی صفات ثبوتی است، ذوق و فهم عرفی و عرفانی هم بر آنچه گفتیم دلالت دارد.

ولی مجسّمه و حنابله ـ كه وهّابیان عصر ما را باید افراطی‎ترین آنها در اثبات جسمیّت برای حق‌تعالی و ایمان به خرافات دیگر دانست ـ از این ذوق و درك و بینش كه اساسی از اصول معرفة‌الله و از پلّه‎های مهم نردبان ترقّی در شناخت و معرفت خداست محروم هستند. یَعْلَمُونَ ظَاهِراً مِنَ الْأَلْفَاظِ وَهُمْ عَنْ مَعَانِیهَا وَحَقَائِقِهَا غَافِلُونَ.

صفت دیگر كه در این چهار فقره به آن اشاره شده است و ذكر آن پس از فقره «وَهُوَ لِلدَّعَواتِ سَامِعٌ» مناسبت پیدا می‎كند «وَلِلْكُرُباتِ دَافِعٌ» است؛ زیرا در اینجا مقصود توجه‌دادن به صفات كمالیّه جمالیّه خداوند متعال است. لذا چون دعاها بیشتر مشتمل بر درخواست دفع نگرانی‌ها، اندوه، غصّه و غم‌هاست، اگرچه مجرّد شنیدن دعاها و دیدن حالات بندگان و مخلوقات و آگاهی از آنها كمال است، اما برای بنده‎ای كه دعا می‎كند قبله دعایش قدرت و توانایی خدا بر دفع آن ناراحتی‎هاست و ازاین‌جهت كه او دفع‌كننده كربت‌ها است و لازمه اینكه دعاها را در این امور می‎شنود دفع آنهاست، بنده امیدوار می‎شود و به‌سوی او ملتجی می‎گردد و تضرّع و زاری می‎نماید.

همچنین دعا مشتمل بر درخواست رفع درجه و مقام است كه در جمله «وَلِلدَّرَجاتِ رَافِعٌ» بیان می‎فرماید كه این رفع درجه و بلندشدن مقام نیز با خداست و اوست كه درجات را در اثر دعا یا حكمت‌های دیگر بلند می‎كند و رافعُ‎الدّرجات است.

این چند صفت همه از صفات ثبوتیّه فعلیّه است كه به دو صفت ذاتی علم و قدرت (دانایی و توانایی) برگشت دارند و علم مطلق و قدرت مطلقه مقتضی قدرت بر این افعال و كارهاست.

سپس به یكی دیگر از صفات ثبوتیّه فعلیّه كه: «قَامِعُ الْجَبَابِرَه» است و از صفات جلال است در این جمله: «وَلِلْجَبابِرَةِ قَامِعٌ» اشاره می‎فرماید كه اوست كه جبابره، طواغیت و ستمگران را قلع‌وقمع، نابود و هلاك می‎نماید و دعاهایی را كه برای برانداختن و قلع‌وقمع آنها می‎شود، می‎شنود و مستجاب می‎فرماید. اوست كه می‎فرماید:

﴿أَفَرَأَیْتَ إِنْ مَتَّعْناهُمْ سِنینَ * ثُمَّ جاءَهُمْ ماكانُوا یُوعَدُونَ * ما أَغْنَى عَنْهُمْ مَاكَانُوا یُمَتَّعُونَ﴾.[1]

اوست كه گردنكشان و استكبارگران را بر خاك ذلت می‎نشاند و تخت ستمگران را سرنگون می‎نماید و مصداق این اشعار منسوب به امیرالمؤمنین‌(علیه‌السلام) می‎سازد؛ اشعاری كه حضرت امام علی‌النقی‌(علیه‌السلام) در مجلس متوكِّل ناصبی، انشا فرمود و مثل آن خبیث را تحت‌تأثیر قرار داد:

«بر قلّه‎های کوه‌ها، آسودند (خوابیدند) درحالی‌که مردانی چابک به نگهبانی آنان مشغول شدند؛ لیكن قلّه‎ها آنان را سودی نبخشید.

پس از عزّت و ناز و نعمت با خفّت از آن جایگاه‌های استوار، به ‌زیر كشیده شدند و در گورهایی ـ چه بد بود پایین‌کشیده ‌شدنشان! ـ جای داده شدند.

بعد از خاك‌سپاری، منادی بانگ زد: آن دستبندها،  تاج‌ها، زیورها و لباس‌های فاخر‌ كجا رفت؟!.

آن چهره‎های نازپرورده كه همواره در پس‎پرده و حجاب نگهداری می‌شوند، چه شدند؟!.

 گورها از جانب آنها این‌گونه جواب دادند وقتی از احوالشان پرسیدند: اکنون آن چهره‎ها كرم‌ روی آنها راه می‌رود و جابه‌جا می‌شود!.

مدّت درازی خوردند و آشامیدند و اینك پس از خوردن‌ها، خورده شدند!».

خاقانی هم در همین معانی سروده است:

17ـ «فَلَا إِلَهَ غَیْرُهُ»؛

18ـ «وَلَا شَیْءَ یَعْدِلُهُ»؛

19ـ «وَلَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْءٌ»؛

20ـ «وَهُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ»؛

21ـ «وَهُوَ عَلَی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».^[4]

این فرازها و جمله‌های بلند توحیدی همانند نتیجه و حاصل شانزده جمله‎ عرفان‎آموزی است كه قبلاً امام‌(علیه‌السلام) فرمود؛ یعنی كسی كه دارای این صفات باشد كه نه برای قضایش دافعی باشد و نه از عطایش منع‌كننده‎ای و نه صنع هیچ صانعی مثل او باشد و دارای سایر صفاتی باشد كه بَرشمرده شد، غیر از او خدایی نیست؛ چون صاحب آن صفات باید منفرد و یگانه و بی‎همتا باشد. كسی كه برای قضای او دافعی و برای عطایش مانعی نیست باید در قدرت، یگانه باشد و چیزی عِدل و برابر او نگردد و مثل او چیزی نباشد؛ و او شنوا، بینا، لطیف و آگاه است و او بر هر چیز تواناست؛ چون لازمه اتّصاف به آن صفات، این اوصاف است.