جمعه: 1403/01/10
نسخه مناسب چاپSend by email
اخلاق آموزی و اخلاق مداری در ماه رمضان سلسله مقالات مرحوم آیة ‌الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره در ماه مبارک رمضان (شماره 3)
اخلاق‌آموزی و اخلاق‌مداری در ماه رمضان ، به مناسبت ماه رمضان (3)
بازنشری از نوشتار مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره
بسم الله الرحمن الرحیم
در این دنیای پرغوغا كه بسیاری از مردم از فشار مادّیّات و مدنیّت (منهای انسانیّت) خسته شده و از سرگردانی هایی كه توجّه به مادّیّات برای بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بی عفّتی و خدعه و نیرنگ رنج می برند، نیاز جامعه به معنویّات و اخلاق هر روز آشكارتر می شود.
یگانه راهی كه بشر را به سرمنزل رستگاری می رساند، راه اسلام است. همان آیینی كه تعالیم و برنامه های آن، همه‌جانبه و در هر عصر و زمان مترقّی ترین تعالیم است. همان دینی كه معنویّت و روحانیّت آن، دل های بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات كار و پیشه، اداره و برنامه زندگی و... را عوض می كند.
اسلام برنامه تسلیحات اخلاقی عمیقی از چهارده‌ قرن پیش به اجرا گذارده كه اگر همه باهم همكاری كنند تا این برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به میزان بی سابقه ای بالا خواهد رفت.
این برنامه تسلیحاتی اسلام در مقابل جنود خشم و شهوت، بی‌عفّتی و ناپاكی، جنایت و خیانت، حبّ مال و جاه، بی رحمی، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتوانی اراده و آفات دیگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامه های اخلاقی و اجتماعی دیگر، بسیار دارد كه چون موضوع گفتار ما نمی باشد، بحث درباره آن را به فرصتی دیگر محوّل می كنیم.
برای ما توجّه به برنامه های ماه رمضان لازم و مفید است؛ زیرا می توانیم با برنامه های آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف كنیم.
آری، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذكر خدا، توبه و اعاده حیثیّت، ماه كمك به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده و دستوراتش به‌قدری جالب و ارزنده است كه ارزش آن را با جواهرات و اموال این دنیا نمی توان سنجید. ثواب تمام اعمال حسنه و كارهای نیك در این ماه بیش از ماه های دیگر است.
قرائت قرآن مجید ـ  به‌ویژه اگر با تأمّل در معانی آیات آن توأم باشد  ـ ما را به معارف حقیقی و به عالم انسانیّت، آشنا كرده و امراض روحی را شفا می بخشد.
 
 
 
    ماه رمضان و ادعیه.
 
ادعیّه ای كه در این ماه خواندن آنها توصیه شده، رشد فكری، علمی، اخلاقی و اجتماعی مسلمانان را قوّت می بخشد و آنان را به مصالح اجتماع و كوشش در قضای حوایج مردم، علاقه مند می سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو می نشاند.
دعای «افتتاح»، معارف اسلام و عقاید حقیقی و حمد و سپاس خدا و كیفیّت صلوات و عرض ادب به محضر پیغمبر اكرم و ائمه طاهرین‌(علیهم‌السلام) را می آموزد.
سحرگاهان خواندن دعاهای سحر مخصوصاً دعای «ابوحمزه ثمالی» انسان را در عوالمی ملكوتی و روحانی سیر می دهد و او را به افق اعلی صعود می دهد.
آنچه در این دعا درج است از موادّ لازم برای ترقّی روح، و از تمام موادّی كه استفاده از آن برای تغذیه جسم و تربیت بدن احتیاج می باشد، گران بهاتر است. این دعا، برای تربیت روح و اصلاح امور اجتماعی و هدایت فكری، اعتقادی و تنظیم امور معیشت، مانند كتاب جامعی است كه حاوی تمام دستورات بهداشتی جسم باشد؛ هرچند این مثال هم در معرّفی این دعا ناقص است.
تمام جملات این دعا، ارزنده و بااهمیّت است و هر بندی از آن ما را به یك یا چند وظیفه از وظایف انسانی، اجتماعی و اخلاقی متوجّه می سازد و از همه بالاتر، روحانیّت و حقیقتی است كه خواننده در این دعا احساس می نماید.
 
 
 
    ارشاد و تربیت در ماه رمضان
 
علما و گویندگان و خطبا بر منبرهای وعظ و ارشاد، توفیق هدایت و دعوت به دین و بیان احكام و تهذیب اخلاق را در این ماه بیشتر دارند.
در حقیقت باید گفت: ماه رمضان یك مؤسّسه تربیتی و ارشادی و مدرسه ای است كه همه‌ساله تشكیل می شود و تعالیم آن عمومی و همگانی است. مدرسه ای كه هم وظیفه آموزش‌وپرورش و هم وظیفه شهربانی خوب و مأموران امین انتظامات و هم وظیفه بهداری و هم عمران و آبادی و هم وظیفه سازمان های خیریّه و تعاون و نیكوكاری و هم راهنمایی های دینی و اجتماعی را انجام می دهد.
به‌طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسایل مادی و بودجه های هنگفت و كلان چنین مدرسه ای بگشاید كه روحانیّت و حقیقت آن را رهبری نماید، قادر نخواهد بود.
امّا به نیروی نفوذ كلمه یگانه رهبر بزرگ جهان بشریّت حضرت محمّد بن عبدالله، پیامبر اسلام‌‌ صلی الله علیه و آله،  همه‌ساله این مدرسه و این دانشگاهی كه صدها میلیون دانشجو دارد و شعبه های آن مساجد و خانه ها و اطاق ها و منازل مسلمین است، افتتاح و معلّمان روحانی از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمایی و هدایت مردم انجام وظیفه می كنند.
اگر مسلمین به‌طور صحیح از این فرصت عالی برای تهذیب اخلاق و تحكیم مبانی ایمان و صداقت و صحّت عمل، بهره برداری نمایند، به‌طورقطع به موفقیّت های درخشانی نایل می گردند.
در این برنامه هیچ عیب و نقصی نیست و كامل تر از این برنامة تربیتی پیدا نمی شود؛ ولی متأسّفانه ما در استفاده از آن كوتاهی می كنیم.
 روزه‌دار عزیز! ما می دانیم كه در روزه داری فقط به طاعت پروردگار نظر داری؛ امّا بدان كه روزه عبادتی است كه مصالح و فواید آن بسیار است و فایده آن منحصر به تهذیب نفس و تمرین خودداری و ایستادگی و مقاومت در برابر تمایلات اهریمنی نفس سركش و صفای باطن و نورانیّت ضمیر نیست.
 
 
 
    نقش بهداشتی روزه.
 
روزه از نظر بهداشت جسم و جلوگیری از بیماری ها و ازنظر علاج امراض هم، مفید و مؤثّر است و اگر انسان بخواهد از سلامت مزاج برخوردار شود، باید همه‌ساله این یك ماه را به رژیم اسلام در غذا و سایر تمتّعات عمل نماید.
مؤلّف كتاب «روزه و نفس» می گوید: روزه از نظر صحّی و بهداشتی، وسیله ای برای تطهیر بدن از سموم ضارّه و از غذاهای غیر لازمه می باشد.
دكتر روبرت بارتلو می گوید: «شكّی نیست كه روزه از وسایل مؤثّر در نجات از میكروب های مضرّه است.»
دكتر عبدالعزیز سلیمان می گوید: »روزه در موارد بسیاری مورد استفاده و طریق علاج است و در حالات بیشتری سبب حفظ صحّت و سلامت بدن است.» وی پس از آن می گوید: «حكمت بسیاری از اوامر دینی با پیشرفت علم ظاهر می شود و از آن جمله در مورد روزه ظاهر شده است؛ كه در حالات بسیاری مفید و نتیجه‌بخش و در حالات دیگر علاج منحصربه‌فرد است.»
سپس مواردی را كه روزه به‌عنوان علاج تجویز می شود (مانند: اضطرابات مزمنه امعاء و التهاب حاد و مزمن كلیه و امراض قلب) را ذكر كرده و می گوید: «روزه در هرسال، یك ماه بهترین وسیله پیش‌گیری از جمیع امراض است كه در حقیقت این بیان همان ترجمه حدیث معروف «صُومُوا تَصِحُّوا» است.
دكتر ظواهری می گوید: «كَرَم ماه رمضان شامل بیماران بیماری های جلدی نیز شده است؛ زیرا بعضی امراض جلدی با روزه بهبود می پذیرد.» وی بعد از یك سلسله تحقیقات علمی درباره امراض جلدی می گوید: «بهترین علاج برای این حالات، خودداری و امساك (روزه داری) از طعام و نوشیدنی هاست.»
سپس، نظرات علمی خود را راجع به تأثیر روزه در جلوگیری از افزایش میكروب های ضارّه اظهار داشته و می گوید: «ماه روزه، ماه استراحت از این سموم و ضررهای آن می باشد.» او امراضی را معرّفی می كند كه «روزه» علاج آنها شناخته شده است.
بعضی از دانشمندان مطّلع می گویند: روزه وسیله حفظ‌الصحّه و علاج امراضی است كه تمدّن و رفاه‌پرستی، سبب پیدایش یا انتشار آن شده و هرچه وسعت دایره تمدّن بیشتر شود، رژیم روزه داری اسلام بیشتر لزوم پیدا می كند و سرّ اینكه اسلام از سایر ادیان به روزه بیشتر اهمیّت داده، این است كه اسلام آخرین شریعت آسمانی است؛ و در زمانی آمده كه امراض به‌واسطه افراط در خوش‌گذرانی و خوش‌خوراكی، روزافزون بوده است.
بنا به ‌نقل یكی از كتب علمی، تازه ترین نظرات علم بهداشت این است كه: بر هر شخصی خصوصاً سالمندان واجب است در هر هفته یك روز یا در هر ماه یك هفته را روزه بگیرند؛ و بهتر این است كه در سال، یك ماه روزه بدارند.
یكی از مشهورترین مراكز بهداشتی دنیا، مركز بهداشتی دكتر هنریج لاهمان در «سدن سكسونیا» است. در این مركز صحّی، بیماران را با روزه معالجه می كنند و علاوه ‌براین، مراكز دیگر مانند: مركز بهداشتی دكتر برشریز و دكتر مولر و... نیز وجود دارد كه به این روش، به معالجه بیماران مبادرت می‌ورزند.
یكی از پایه های علاج در این مراكز، پاك‌كردن جسم بیمار از فضولات زائده بر حاجت جسم است كه اسباب سستی فعّالیّت سایر اعضا می شود و دیگری، فرصت استراحت‌دادن به اعضا و جهاز هاضمه است.
غالباً این روش علاج، در امراض مهمّی مثل: اضطراب هضم، امراض قلب و كبد و كلیه و بالارفتن فشارخون، مؤثّر واقع شده است.
پس ای روزه دار عزیز! قدر خود را بدان و فرق خود را با روزه‌خواران جاهل و شكم‌پرست كه بی‌عذر شرعی روزه‌خواری می كنند، بشناس.
متوجّه باش كه تو نیرومند و قوی هستی! تو هستی كه سرسختانه و با احاطه بر امیال نفسانی، پیروز شده و كشوری را كه قهرمانان زورمند و پیلتن از فتح آن عاجز شده اند، فتح كرده ای!
روزه، رمز صبر و بردباری بشر می باشد. كدام صبر بالاتر از صبر بر گرسنگی و تشنگی است كه سفره غذاهای لذیذ گسترده باشد و انسان یك لقمه از آن را به دهان نزدیك نبرد و قَدَح آب خنك حاضر باشد و با غلبه بر تشنگی، شكیبایی ورزد و آب نیاشامد.
این نیروی ایمان است كه می تواند به جان آدمی چنین صبر و ثبات بخشد و هرجا كه خواست خواهش های نفس را كنترل كند و او را به نظم و ترتیب و حفظ مقرّرات و انضباط عادت دهد.
این روزه‌داران بودند كه با عدّه كم، قشون های بسیار را شكست دادند و ممالك و كشورهای زیادی را فتح نمودند. همین روزه‌داران بودند كه با دست خالی، امّا با دلی پر از ایمان و فضیلت و با سلاح صبر و استقامت و اسلحه ای كه ماه رمضان به آنان عطا كرده بود، صفوف سپاهیان مسلّح دنیا را از هم شكافتند؛ و در میادین جنگ، درحالی‌كه روزه دار بودند، شربت شهادت می نوشیدند.
روزه‌دار پاك‌دل! تمام این فواید در مقابل ثواب و اجرهایی كه برای روزه مقرّر شده و در برابر تقرّبی كه روزه دار به درگاه آفریدگار جهان حاصل می كند و معنویّت و وسعت روح و نشاطی كه در خود احساس می كند، ناچیز است.
روزه‌دار موفّق و بااراده! حال كه در دانشگاه الهی (ماه رمضان) به یادگرفتن اصول عالی انسانیّت و ریاضت نفس و قدرت اراده اشتغال داری، همه دروسی را كه در این مدرسه به تو می دهند، خوب به ‌خاطر بسپار و آنها را در زندگی خود به‌كار گیر؛ و بدان كه تمام احكام اسلام ـ دینی كه من و تو به آن افتخار داریم ـ همین قِسم است و سعادت بشر در گرو عمل به این دین است.
بیا در این ماه رمضان، تصمیم بگیر و تلاش كن هر قدر كه می توانی به اسلام، به قرآن، به هدف عالی پیامبر و امامان علیهم‌السلام، به توسعه فرهنگ و معارف اسلامی، به تهذیب اخلاق جوانان و نسل حاضر، كمك كنی، و دِین خود را به دین اسلام ادا كرده و خود نیز فردی صالح و شایسته، خیرخواه، خدمتگزار جامعه و مواظب وظایف دینی ات باش!
جوانان ارجمند! سالمندان بزرگوار! اساتید دانشگاه و شخصیّت های كشوری و لشكری! هركه و در هر مقامی كه هستید ماه رمضان را احترام كنید و خود را در معرض نسیم های رحمتی كه در این ماه همواره در وزش است، قرار دهید. خود را به برادران دینی خود نزدیك كنید تا همه با هم، همفكر و همرنگ، پیوند اتّحاد خود را محكم و استوارتر سازید. به امّید خدا و به انتظار همّت مسلمانان آگاه و غیرت‌مردان آزاده و پاك‌دل و ترقّی‌خواه.
پنجشنبه / 24 اسفند / 1402