س. بنظر شما، آیا همكاری بین آحاد مختلف جامعه اسلامی در اجرای فریضه امر به معروف و نهى از منكر ضروری است یا هر كس به تنهایی میتواند از عهده این كار برآید؟
ج. امر به معروف و نهى از منكر یكى از تكالیف اجتماعى است كه در بعض موارد با همت و اقدام یك نفر انجام مىپذیرد و در بعض مواقع، موقوف به قیام چند نفر، بلكه محتاج به اقدام و همكارى یك جمعیت و امّت است. پس نمىتوان اقدام یك نفر را در همه موارد كافى شمرد و از دیگران تكلیف را ساقط دانست؛ زیرا اوّلاً: همكارى و همصدا شدن دیگران با آن كس كه امر به معروف و نهى از منكر مىكند، باعث كمال تأثیر و حصول مقصود است. اگر هزار نفر در یك موضوع موافق یكدیگر اظهارنظر كنند از حیث اثر با نظرى كه یك نفر اظهار نماید یكسان نیست.
و ثانیاً: بیانات اشخاص و طرز اداى مطالب و سلیقههایى كه در این موارد اعمال مىشود در تأثیر، تفاوت دارد. بسیار اتفاق افتاده كه شخصى از مواعظ و نصایح طولانى یك نفر متنبّه نشده، ولى با یك كلمه كه از دیگرى شنیده فوراً متنبّه و بیدار گردیده است.
و ثالثاً: در مورد بعضى از منكرات كه میان جامعه رایج مىشود یا بعضى از فرایض و واجباتى كه ترك آن متداول مىگردد و همچنین نسبت به بعض اشخاص كه باید امر به معروف و نهى از منكر شوند، جز با كمك و همكارى افراد و همصدا شدن جمعیت بسیار، موفقیت حاصل نمىشود.
مخصوصاً همراهى و همكارى كسانى كه در میان جامعه داراى شخصیت و وزن علمى و مقام و نفوذ هستند در پیشرفت مقصد مشروع آمر به معروف و ناهى از منكر دخالت بسیار دارد؛ زیرا مرتكبین معاصى وقتى ببینند جامعه به آنها با دیده تنفّر نگاه مىكند و كار آنها را زشت و خلاف شرافت و انسانیت تشخیص مىدهد، یا كسانى كه داراى مقامات و یا اطلاعات و معلوماتى هستند عمل او را تقبیح مىنمایند، بیشتر راه منحرفى را كه در پیش گرفتهاند ترك مىكنند. پس تأثیر امر به معروف و نهى از منكر، غالباً محتاج به همكارى و تعاون است. اگر چنانچه آمرین به معروف را تنها گذارند، موفقیت لازم به دست نخواهد آمد.
س. چگونه است با آنكه بسیارى از مصالح و فواید امر بمعروف و نهی از منكر و زیانهاى ترك آن را مىدانیم، در ادای این فریضه كوتاهى میكنیم؟
ج. بعض علل این بىقیدى بشرح ذیل است:
اوّل: «ضعف ایمان» را كه علت العلل این بىاعتنایى است. ضعف ایمان قدرت و شجاعت اخلاقى را از انسان سلب كرده و او را تحت نفوذ و مرعوبیت از قدرتهاى موهومه و اعتبارات ظاهریه، خوار و زبون مىسازد. بدترین نقطه ضعف انسان كه با وجود آن او را از هیچ عمل زشت و ارتكاب خلاف وظیفه نمىتوان مصون دانست، بىایمانى و بىدینى است.
دوّم: «طمع است». بسیارى از مردم با آنكه آگاه و ملتفت هستند و خسارت ترك امر به معروف و نهى از منكر را مىفهمند، براى طمعى كه به مال یا استفاده از مقام اشخاص دارند به خیال آنكه اگر فلان شخص را امر به معروف كنند از مال او یا ریاست او بىبهره مىمانند، در اداى این وظیفه سهلانگارى روا داشته و بسا كه در حضور آنها معصیتها واقع شود كه چون خوى زشت طمع، آنان را فاقد حریت و آزادمنشى و صراحت لهجه كرده از نهى از منكر خوددارى مىكنند.
سوّم: «ترس بى جا و خوف بیمورد است». پارهاى از مردم براى آنكه رشد و بلوغ اخلاقى ندارند بیم و ترس بیجا غالباً از اداى این تكلیف باز مىدارد و در پیش خودشان براى یك امر به معروف و نهى از منكر ساده و سهل كه به هیچ مانع و محذورى برخورد نمىكند، محاذیر و موانع بسیارى فرض نموده و خود را به خیال خویش، معذور مىسازند. حتى گاهى این مردم ترسو به دیگران هم كه امر به معروف و نهى از منكر مىكنند اعتراض مىنمایند و آنها را احساساتى و بى فكر مىشمارند!
چهارم: «یأس و نومید از حصول مقصود است». بسیارى از مردم وقتى كثرت اهل معصیت و طغیان و قوه و قدرت و تظاهرات و رونق بازار آنها را مىبینند، گمان مىكنند با امر به معروف و نهى از منكر مخصوصاً با نداشتن همكار، نمىتوان كارى انجام داد و مردم را عوض نمود.
س. در مقابل منكراتی كه در جامعه صورت میپذیرد، كمترین كاری كه میتوانیم و باید آن را انجام دهیم چیست؟
ج. چون مقصود از امر به معروف و نهی از منكر آن است كه مرتكب فعل حرام و ترك واجب، این عمل را ترك كند، پساگر به مجرد اظهار كراهت از این عمل ـ ولو به اعراض و ترك معاشرت و مراوده- مرتكب، مرتدع میشود و ترك میكند، كافی است در اداء وظیفه امر به معروف و نهی از منكر و حاجت به امر و نهی بیشتر از این نیست.
س. بنظر حضرتعالی، آیا آمر بمعروف و ناهی از منكر خود باید عامل به معروف و منكر باشد یا با عدم عمل هم میتواند امربمعروف و نهی از منكر نماید؟
ج. بجا آوردن معروف و ترك نمودن منكر، بر هر مسلمانی، واجب است و لكن آنان كه امر و نهی میكنند باید در عمل به معروف و ترك منكر، بر دیگران، پیشقدم باشند زیرا عمل، شرط تأثیر گفتار است.
س. شرایط امر به معروف و نهی از منكر چیست؟
ج.1. آمر و ناهی، باید معروف و منكر را بشناسند.
2. احتمال دهد امر و نهی او تأثیر دارد.
3. امر و نهی، مفسدهای (ضرر جانی، مالی مهم و آبرویی) نداشته باشد.
4. كسی كه معروف را ترك میكند، و نیز كسی كه منكر را انجام میدهد، بر ادامه عمل خود اصرار داشته باشد.
س. اگر كسی عملی را مرتكب شود كه مرجع تقلید من آن را حرام میداند، ولی به نظر مرجع تقلید خودش جایز است، آیا باید او را از آن عمل نهی كنم؟
ج. خیر، نهی او در این خصوص مورد ندارد.
س. در فریضه امر به معروف و نهی از منكر، آیا یك بار تذكر دادن كافی است یا باید چندین بار تكرار كند؟
ج. اگر در تكرار تذكّر، احتمال اثر میدهد، باید تكرار كند.
س. اگر پدر و مادر انسان، مرتكب گناه شوند، آیا نهی از منكر آنان بیاحترامی محسوب نمیشود؟
ج. خیر، نهی از منكر آنان. با فراهم بودن شرایط آن، بر فرزند واجب است؛ البته سعی كند این كار را با سخن نرم و اخلاق نیك، انجام دهد و این امر، بیاحترامی به آنان محسوب نمیشود و اگر تأثیر نكرد، وظیفه دیگری ندارد.
س. در زمان حكومت اسلامی، اگر نیروی انتظامی در برخورد با مفاسد اجتماعی از خود جدیّت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟
ج. این واجب با وجود شرائط از كسی ساقط نمیشود، مگر آنكه دیگران به این فریضه عمل نمایند.
س. امروزه بیشتر مراسمهای عروسی آلوده به انواع گناههاست. وظیفه ما در برابر دعوت به اینگونه مراسم در صورتی كه از اقوام نزدیك هم میباشد چیست؟ با توجه به اینكه عدم اجابت دعوت، موجب قطع رحم میشود.
ج. شركت در اینگونه مجالس، شركت در مجلس معصیت و حرام است و شخص مسلمان نباید در چنین مجالسی شركت كند و باید علّت آن را بگوید و چنانچه حاضر نشدن وی در مجالس معصیت سبب قطع رحم شد، اشكال ندارد چرا كه در حقیقت، علت قطع رحم آنها هستند.
س. وظیفهی بنده به عنوان یك دانشجو، در مورد شركت در كلاسهای مختلط و نیز بیحجابیهای موجود در دانشگاه چیست؟
ج. شركت در كلاسهای مختلط اگر مستلزم حرام باشد (از قبیل نظر به نامحرم و غیره)، جائز نیست. دانشجویان مسلمان متعهد باید مؤكداً از اولیاء دانشگاه، مراعات تعالیم و ظواهر اسلامی را بخواهند كه هم دانشجویان در معرض محرمات قرار نگیرند و هم دانشگاه از مفاسد مصون بماند.
س. برخی از افراد خانواده ما نماز نمی خوانند. آیا بیدار كردن آنها برای نماز جایز است؟
ج. بیداركردن كسی كه بنای خواندن نماز صبح را ندارد بعنوان امر به معروف واجب است ولی كسی كه قصد نماز خواندن دارد و اتفاقاً خواب مانده است، بیدار كردنش واجب نیست.
س. اگر كسی در ادارهای رشوه بگیرد. آیا حق داریم به مسئولان مربوطه گزارش كنیم؟
ج. اول به خود او تذكّر دهید و اگر تذكر را نپذیرفت، باید به مسئولان امر گزارش داد.
س. وظیفه شرعی فرزندی كه تحت تكفل پدری كه رعایت موازین شرعی را درباره كسب و در آمد حلال را نمیكند و یا اینكه خمس نمیدهد چیست؟ با فرض اینكه امر و نهی تأثیر ندارد.
ج. اگر امر بمعروف و نهی از منكر در او اثر نمیكند وظیفهای ندارد، ولی اگر عین مالی را كه از اموال پدر مورد ابتلاء او است بداند حرام است، باید از آن اجتناب نماید.
س. گاهی در وسایل نقلیه عمومی، مانند اتوبوس، مینیبوس و غیره، رانندهها نوارهای موسیقی پخش میكنند. وظیفه ما چیست؟
ج. در صورتی كه احتمال تأثیر بدهید باید تذكر بدهید و الّا لازم نیست و نباید به آن گوش داد.
س. همانطور كه مستحضرید در رسانهها مخصوصاً تلویزیون برخی فیلمهای خلاف شرع كه مشتمل بر زنان بیحجاب و یا موسیقیهای لهوی است پخش میشود. وظیفه ما چیست؟
ج. همه مسلمانان وظیفه دارند در برابر منكراتی كه صورت میپذیرد نهی از منكر نمایند و اگر همه در برابر پخش این بیعفتیها در این موارد اعتراض كنند، از رواج این منكرات جلوگیری میشود.
س. آیا جایز است با كسانی كه نماز و روزه و احكام شرعی اسلام را بجا نمیآورند معاشرت كرد یا خیر؟
ج. اگر معاشرت به منظور ارشاد و امر بمعروف و نهی از منكر باشد اشكال ندارد، و اگر مؤثر واقع نشود ترك معاشرت نماید.