جامعه‌شناسی عصر قیام

جامعه زمان سید‌الشهدا(علیه السلام)  با جامعه زمان پیامبر(ص)  تفاوت داشت. تجملات دنیا و خوش‏گذرانی‌ها در آنان اثر كرده و شیرینی حكومت و ریاست را چشیده بودند. ثروت‏های كلان، مال و زمین و محصول فراوان، غلامان و كنیزان، تعلّقاتشان را به دنیا زیاد و ایمانشان را ضعیف ساخته بود. امر به معروف و نهی از منكر و دعوت به زهد و تقوا و فداكاری در راه حق، از بین رفته و حب دنیا و دوستی پول و مقام و شهوت وجدان‏ها را تاریك و آلوده ساخته بود.

آنهایی كه دستگاه‌های رهبری جامعه را اداره می‏كردند نیز حالشان معلوم بود! عمرشان را با سگ و بوزینه و قمار و شراب و رقص و خوانندگی و غنا، سر كرده و بیت‌المال مسلمین را میان طرف‌داران خود قسمت می‏نمودند. با حقوق‌های زیادی كه به فرماندهان می‏دادند و تمتّعاتی كه در اختیارشان گذاشته شده بود شرف و غیرت و دین و توجه به مصالح را از آنها ربوده بودند. آنهایی كه با بنی‏امیه، و مقاصد این قوم همراه نبودند حداقل مجازاتشان، محرومیت از حقوق اجتماعی و قطع مقرری بود. از چنین جامعه‏ای توقع قیام و اجتماع و

همراهی با یك پیشوای دینی یا رهبر ملّی برای اسقاط حكومت خودكامه امری بعید می‌نمود.^[1]

همه مردم، حسین(علیه السلام) ‏ را دوست می‏داشتند و طرف‌دار فكر و روش او بودند ولی شجاعت روحی، رشد فكری، قوّت ایمان و گذشتشان به­قدری نبود كه بتوانند مانند حبیب و مسلم و حرّ و زهیر، مقامات و مصالح، و منافع زود‌گذر و موقت را فدای مصالح عامه و یاری دین كنند.

جمله‌ای كه فرزدق به امام‌­حسین‏(علیه السلام) ‏ عرضه داشت وضع مردم را در آن روزگار كاملاً شرح می‏دهد:

قُلُوبُهُمْ مَعَكَ وَسُیُوفُهُمْ عَلَیْكَ؛^[2]

دل‌های مردم با تو و شمشیرهایشان با بنی‌امیّه است.

این جمله از­طرفی موقعیت روحانی و ملّی حسین(علیه السلام) ‏ را در قلوب، معلوم می‏سازد و از­طرف دیگر ضعف روحی و فقدان شجاعت اخلاقی مردم را بیان می‏كند.

یار با‌وفا و شهید كربلای حسین(علیه السلام)  مجمع بن عبدالله بن مجمع عائذی مردم كوفه را این‌گونه معرفی می‌كند: به سران مردم رشوه‏های بزرگ داده شد و كیسه‏هایشان پر شد، پس آنها بر ظلم و دشمنی با تو همدست شدند، و اما سایر مردم :

فَإِنَّ أَفئِدَتَهُمْ تَهْوَی إِلَیْكَ، وَسُیُوفَهُمْ غَداً مَشهُورَةٌ عَلَیْكَ؛^[3]

دل‌هایشان به­سوی تو مایل است ولی شمشیرهایشان به روی تو كشیده می‏شود.

از گزارش‌های تاریخی فوق درمی‌یابیم حضرت سید‌الشهدا(علیه السلام)  به یقین می‌دانستند كه از چنین جامعة‌ سست‌بنیادی نمی‌توان توقع یاری

داشت. ایشان با چنین علمی حركت خویش را آغاز كردند.

با چنین اوضاعی آیا احتمال وجود انگیزه‌های مادی و مصالح سیاسی را می‌توان در رهبران و یاران این قیام تصور كرد؟