آیا شرایط امر به معروف و نهی از منكر موجود بود؟

2. امر به معروف و نهی از منكر دارای شرایطی خاص می‌باشد از‌جلمه شرایط مهم این فرع شرعی احتمال تأثیر است. از بدیهیات آن زمان این بود كه یزید و پیروانش نه از حكومت كناره می‌گرفتند و نه از روش خود دست بر‌می‌داشتند. یكی دیگر از شرایط امر به معروف و نهی از منكر امنیت از ضرر می‌باشد. حال آنكه جان، مال، فرزندان و یاران حضرت در این جریان از هیچ‌گونه امنیتی برخوردار نبودند. با این اوضاع چگونه امام(علیه السلام)  یكی از علل قیام خود را امر به معروف و نهی از منكر می‌دانستند؟

اولاً: شرایطِ احكام و خصوصیات و فروع آن را باید از حسین‏(علیه السلام)  آموخت. استوارترین دلیل بر جواز هر عمل، انجام آن توسط امام معصوم(علیه السلام)  است. به‌عبارت‌دیگر گفتار و رفتار آن حضرت از ادلّه احكام شرعی می‌باشد.

بر این اساس نمی‌توان احتمال تأثیر و امنیت از ضرر را از شروط انحصاری امر به معروف و نهی از منكر دانست، بلكه از حركت تاریخی

سید‌الشهدا(علیه السلام)  می‌توان دریافت كه علاوه ­بر شروط مذكور شرط‌های دیگری نیز در انجام امر به معروف و نهی از منكر دخیل می‌باشد.

ثانیاً: مسلّم نیست كه شرعاً در هر مورد، وجوب امر به معروف و نهی از منكر، مشروط به امنیت از ضرر باشد بلكه می‏توان گفت در بعضی موارد عكس آن ثابت است و باید اهمیت مصلحت امر به معروف و نهی از منكر را با ضرر و مفسده‏ای كه از آن متوجه انسان می‏شود سنجید، اگر مصلحت این فرع دینی اهمّ و شرعاً لازم‌الاستیفا باشد، مانند بقای دین، تحمل ضرر لازم و ترك امر به معروف جایز نمی‌باشد.

به بیان دیگر، بین امر به معروف و نهی از منكرهای عادی و معمولی كه غرض بازداری اشخاص از معصیت و مخالفت، و واداری آنها به اطاعت و انجام وظیفه است، و بین امر به معروف و نهی از منكری كه جنبه عمومی و كلی داشته و احیای دین، بقای احكام و شعائر به آن وابسته باشد و ترك آن موجب خسارت‌ها و مصائب جبران‌ناپذیر و قوّت كفار و تسلط آنان بر مسلمانان شود، تفاوت وجود دارد. به­طور مثال در عصر حكومت یزید ملّیت جامعه اسلام در خطر تغییر و تبدیل به ملیت كفر بود و اوضاع و احوال نشان می‏داد كه به‌زودی دین از اثر و رسمیت افتاده و اسلام از جامعة مسلمین رخت ‌بر خواهد بست. در صورت اول امر به معروف و نهی

از منكر مشروط به امن از ضرر است و در صورت دوم وجوب، مشروط به امن از ضرر نیست و باید با احتمال تأثیر و عدم ترتب مفسده بزرگ­تر، دین را یاری كرد و خطر را از اسلام دفع نمود، اگر‌چه به فدا­كردن مال و جان برسد.

ثالثاً: احتمال تأثیر بر دو نوع می‌باشد: گاه شخصی در حال انجام معصیت است و از­طرفی احتمال تأثیر نهی از منكر در مورد او داده نمی‌شود، در این صورت نهی از منكر جایز نیست؛ و گاه بالفعل احتمال تأثیر نهی از منكر را نمی‏دهیم ولی می‏دانیم در آینده مؤثر واقع خواهد شد، در این صورت نهی از منكر واجب، و با صورت احتمال تأثیر فعلی، فرق نمی‌كند. مانند آنكه اگر با فِرَق ضالّه یا مؤسّسات فساد مبارزه كنیم و معایب و مفاسد و مقاصد سوء آنها را به گوش مردم برسانیم و اعلام خطر نماییم احتمال اینكه پس از مدتی دستگاهشان بی‏مشتری و بر‌چیده شود وجود دارد و یا اینكه اثر آنها در فساد جامعه كمتر گردد و یا حداقل از گسترش بیشتر تبلیغات و فسادشان جلوگیری به­عمل می‏آید و یا اگر كارگردانان آنها دست از خیانت برندارند در اثر نهی از منكر، تبلیغات سوء آنها باعث گمراهی نخواهد شد، در این مورد امر به معروف و نهی از منكر با احتمال تأثیر آن در آینده، واجب است.