مسأله 2089. برای فروشنده و خریدار شش چیز شرط است:
اول ـ آن كه بالغ باشند.
دوم ـ آن كه عاقل باشند.
سوم ـ آن كه سفیه نباشند، یعنی مال خود را در كارهای بی‌خود و بیهوده مصرف نكنند.
چهارم ـ آن كه قصد خرید و فروش داشته باشند. پس اگر مثلاً به شوخی بگوید كه مال خود را فروختم، معامله باطل است.
پنجم ـ آن كه كسی آن‌ها را مجبور نكرده باشد.
ششم ـ جنس و عوضی را كه میدهند مالك باشند، یا ولایت بر او یا وكالت از طرف او داشته باشند، و احكام این‌ها در مسائل آینده گفته میشود.
مسأله 2090. معامله با بچه نابالغ باطل است، اگر چه پدر یا جد آن بچه به او اجازه داده باشند كه معامله كند، اما اگر طفل، اگر چه ممیز هم نباشد، وسیله باشد كه پول را به فروشنده بدهد و جنس را به خریدار برساند، یا جنس را به خریدار بدهد و پول را به فروشنده برساند، چون واقعاً دو نفر بالغ با یكدیگر معامله كردهاند معامله صحیح است، ولی باید فروشنده و خریدار یقین داشته باشند كه طفل جنس و پول را به صاحب آن میرساند یا آن كه صاحب پول یا جنس اذن داده باشند كه آن را به بچه بدهد تا به او برساند.
مسأله 2091. اگر از بچه نابالغ چیزی بخرد، یا چیزی به او بفروشد، باید جنس یا پولی را كه از او گرفته به صاحب آن بدهد، یا از صاحبش رضایت بخواهد و اگر صاحب آن را نمیشناسد و برای شناختن او هم وسیلهای ندارد، باید چیزی را كه از بچه گرفته، از طرف صاحب آن مظالم بدهد، و احتیاط آن است كه از حاكم شرع هم اذن بگیرد و اگر پول یا جنس مال خود بچه باشد باید به ولیّ او برساند یا از ولیّ او اذن بگیرد و اگر او را پیدا نكرد، به حاكم شرع بدهد.
مسأله 2092. اگر كسی با بچه نابالغ معامله كند و جنس، یا پولی كه به بچه داده از بین برود، نمیتواند از بچه یا ولیّ او مطالبه نماید.
مسأله 2093. اگر خریدار یا فروشنده را به معامله مجبور كنند، چنان‌چه بعد از معامله راضی شود و بگوید كه راضی هستم، معامله صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است كه دوباره صیغه معامله را بخوانند.
مسأله 2094. اگر انسان مال كسی را بدون اجازه او بفروشد، چنان‌چه صاحب مال به فروش آن راضی نشود و اجازه نكند، معامله باطل است.
مسأله 2095. پدر و جد پدری طفل اگر برای طفل مفسدهای نداشته باشد، و نیز وصی پدر و وصی جد پدری اگر برای طفل مصلحت باشد، میتوانند مال طفل را بفروشند، مجتهد عادل هم با نبودن ولیّ و با رعایت مصلحت میتواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال كسی را كه غایب است بفروشد.
مسأله 2096. اگر كسی مالی را غصب كند و بفروشد و بعد از فروش، صاحب مال معامله را اجازه دهد، معامله صحیح است، و چیزی را كه غصب‌كننده به مشتری داده و منفعتهای آن از موقع معامله، ملك مشتری است، و چیزی را كه مشتری داده و منفعتهای آن از موقع معامله، ملك كسی است كه مال او را غصب كردهاند.
مسأله 2097. اگر كسی مالی را غصب كند و بفروشد، به قصد این‌كه پول آن مال خودش باشد، چنان‌چه صاحب مال، معامله را اجازه نكند، معامله باطل است، و اگر اجاره نماید، معامله صحیح است و پول، مال مالك میشود.