مواردي كه مي‎توان معامله را به هم زد

مسأله 2132. حق به هم زدن معامله را خيار مي‎گويند و خريدار و فروشنده در دوازده صورت مي‎توانند معامله را به هم بزنند:

اول ـ آن كه از مجلس معامله متفرق نشده باشند و اين خيار را خيار مجلس مي‎گويند.

دوم ـ آن كه فروشنده يا خريدار مغبون شده باشد «خيار غبن».

سوم ـ در معامله قرار داد كنند كه تا مدت معيني هر دو يا يكي از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند «خيار شرط».

چهارم ـ فروشنده يا خريدار، مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد، و طوري كند كه قيمت مال در نظر مردم زياد شود «خيار تدليس».

پنجم ـ فروشنده يا خريدار شرط كند كه كاري انجام دهد، يا شرط كند مالي را كه مي‎دهد طور مخصوصي باشد، و به آن شرط عمل نكند كه در اين صورت، ديگري مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار تخلف شرط».

ششم ـ در جنس يا عوض آن عيبي باشد «خيار عيب».

هفتم ـ معلوم شود جنسي كه فروخته شده ميان فروشنده و ديگري به طور مشاع مشترك بوده؛ خواه فروشنده مال غير را هم فروخته باشد يا فقط مال خودش را فروخته باشد و نگفته باشد با ديگري مشاع است، كه در اين صورت خريدار اگر به معامله راضي نشد مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار شركت».

هشتم ـ اگر فروشنده مال خود را كه جدا است با مال شخص ديگری بفروشد و آن شخص رد كند، خريدار مي‎تواند پول آن را از فروشنده پس بگيرد، يا اصل معامله را فسخ نمايد «خيار تبعض صفقه».

نهم ـ فروشنده خصوصيات جنس معيني را كه مشتري نديده به او بگويد، بعد معلوم شود طوري كه گفته نبوده است يعني ناقص‎تر است، كه در اين صورت مشتري مي‎تواند معامله را به هم بزند، و نيز اگر مشتري خصوصيات عوض معيني را كه مي دهد بگويد، بعد معلوم شود طوري كه گفته نبوده است، فروشنده مي‎تواند معامله را به هم بزند، و هم‌چنين است اگر با رؤيت سابقه معامله شود و بعد معلوم گردد كه جنس يا عوض آن تغيير به نقص نموده كه در صورت اول خريدار، و در صورت دوم فروشنده مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار رؤيت».

دهم ـ مشتري پول جنسي را كه نقد خريده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحويل ندهد كه اگر مشتري شرط نكرده باشد كه دادن پول را تأخير بيندازد، فروشنده مي‎تواند معامله را به هم بزند، ولي اگر جنسي را كه خريده مثل بعضي از ميوه‎ها باشد كه اگر يك روز بماند ضايع مي‎شود، چنان‌چه تا شب پول آن را ندهد و شرط نكرده باشد كه دادن پول را تأخير بيندازد، فروشنده مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار تأخير».

يازدهم ـ حيواني را خريده باشد كه تا سه روز مي‎تواند معامله را به هم بزند، و اگر در عوض حيواني كه خريده، حيوان ديگري داده باشد، فروشنده هم تا سه روز مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار حيوان».

دوازدهم ـ فروشنده نتواند جنسي را كه فروخته تحويل دهد، مثلاً اسبي را كه فروخته فرار نمايد كه در اين صورت مشتري مي‎تواند معامله را به هم بزند «خيار تعذر تسليم». و احكام اين‌ها در مسائل آينده گفته مي‎شود.

مسأله 2133. اگر خريدار قيمت جنس را نداند يا در موقع معامله غفلت كند و جنس را گران‌تر از قيمت معمولي آن بخرد، چنان‌چه به قدري گران خريده كه مردم به آن اهميت مي‎دهند، مي‎تواند معامله را به هم بزند، و نيز اگر فروشنده قيمت جنس را نداند، يا موقع معامله غفلت كند و جنس را ارزان‌تر از قيمت آن بفروشد در صورتي كه مردم به مقداري كه ارزان فروخته اهميت بدهند، مي‎تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2134. در معامله بيع شرط كه مثلاً خانه هزار توماني را به دويست‎تومان مي‎فروشند و قرار مي‎گذارند كه اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتي كه خريدار و فروشنده قصد خريد و فروش داشته باشند، معامله صحيح است.

مسأله 2135. در معامله بيع شرط اگر چه فروشنده اطمينان داشته باشد كه هرگاه سر مدت پول را ندهد، خريدار ملك را به او مي‎دهد معامله صحيح است، ولي اگر سر مدت پول را ندهد، حق ندارد ملك را از خريدار مطالبه كند.

مسأله 2136. اگر چاي اعلا را با چاي پست مخلوط كند و به اسم چاي اعلا بفروشد و مشتري نفهمد، بعد كه دانست مي‎تواند معامله را به هم بزند.