مواردی كه می‎توان معامله را به هم زد

مسأله 2132. حق به هم زدن معامله را خیار می‎گویند و خریدار و فروشنده در دوازده صورت می‎توانند معامله را به هم بزنند:

اول ـ آن كه از مجلس معامله متفرق نشده باشند و این خیار را خیار مجلس می‎گویند.

دوم ـ آن كه فروشنده یا خریدار مغبون شده باشد «خیار غبن».

سوم ـ در معامله قرار داد كنند كه تا مدت معینی هر دو یا یكی از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند «خیار شرط».

چهارم ـ فروشنده یا خریدار، مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد، و طوری كند كه قیمت مال در نظر مردم زیاد شود «خیار تدلیس».

پنجم ـ فروشنده یا خریدار شرط كند كه كاری انجام دهد، یا شرط كند مالی را كه می‎دهد طور مخصوصی باشد، و به آن شرط عمل نكند كه در این صورت، دیگری می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار تخلف شرط».

ششم ـ در جنس یا عوض آن عیبی باشد «خیار عیب».

هفتم ـ معلوم شود جنسی كه فروخته شده میان فروشنده و دیگری به طور مشاع مشترك بوده؛ خواه فروشنده مال غیر را هم فروخته باشد یا فقط مال خودش را فروخته باشد و نگفته باشد با دیگری مشاع است، كه در این صورت خریدار اگر به معامله راضی نشد می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار شركت».

هشتم ـ اگر فروشنده مال خود را كه جدا است با مال شخص دیگری بفروشد و آن شخص رد كند، خریدار می‎تواند پول آن را از فروشنده پس بگیرد، یا اصل معامله را فسخ نماید «خیار تبعض صفقه».

نهم ـ فروشنده خصوصیات جنس معینی را كه مشتری ندیده به او بگوید، بعد معلوم شود طوری كه گفته نبوده است یعنی ناقص‎تر است، كه در این صورت مشتری می‎تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر مشتری خصوصیات عوض معینی را كه می دهد بگوید، بعد معلوم شود طوری كه گفته نبوده است، فروشنده می‎تواند معامله را به هم بزند، و هم‌چنین است اگر با رؤیت سابقه معامله شود و بعد معلوم گردد كه جنس یا عوض آن تغییر به نقص نموده كه در صورت اول خریدار، و در صورت دوم فروشنده می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار رؤیت».

دهم ـ مشتری پول جنسی را كه نقد خریده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد كه اگر مشتری شرط نكرده باشد كه دادن پول را تأخیر بیندازد، فروشنده می‎تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر جنسی را كه خریده مثل بعضی از میوه‎ها باشد كه اگر یك روز بماند ضایع می‎شود، چنان‌چه تا شب پول آن را ندهد و شرط نكرده باشد كه دادن پول را تأخیر بیندازد، فروشنده می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار تأخیر».

یازدهم ـ حیوانی را خریده باشد كه تا سه روز می‎تواند معامله را به هم بزند، و اگر در عوض حیوانی كه خریده، حیوان دیگری داده باشد، فروشنده هم تا سه روز می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار حیوان».

دوازدهم ـ فروشنده نتواند جنسی را كه فروخته تحویل دهد، مثلاً اسبی را كه فروخته فرار نماید كه در این صورت مشتری می‎تواند معامله را به هم بزند «خیار تعذر تسلیم». و احكام این‌ها در مسائل آینده گفته می‎شود.

مسأله 2133. اگر خریدار قیمت جنس را نداند یا در موقع معامله غفلت كند و جنس را گران‌تر از قیمت معمولی آن بخرد، چنان‌چه به قدری گران خریده كه مردم به آن اهمیت می‎دهند، می‎تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند، یا موقع معامله غفلت كند و جنس را ارزان‌تر از قیمت آن بفروشد در صورتی كه مردم به مقداری كه ارزان فروخته اهمیت بدهند، می‎تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2134. در معامله بیع شرط كه مثلاً خانه هزار تومانی را به دویست‎تومان می‎فروشند و قرار می‎گذارند كه اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتی كه خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند، معامله صحیح است.

مسأله 2135. در معامله بیع شرط اگر چه فروشنده اطمینان داشته باشد كه هرگاه سر مدت پول را ندهد، خریدار ملك را به او می‎دهد معامله صحیح است، ولی اگر سر مدت پول را ندهد، حق ندارد ملك را از خریدار مطالبه كند.

مسأله 2136. اگر چای اعلا را با چای پست مخلوط كند و به اسم چای اعلا بفروشد و مشتری نفهمد، بعد كه دانست می‎تواند معامله را به هم بزند.