فصل دوم: روزه ندای الهی

خدا شما را ندا كرده است!

شما باید به ‌ندای خدا پاسخ بدهید!

شمایید كه دعوت او را اجابت می‎كنید!

شمایید كه فرمان خدا و حلال، حرام، واجب و هر حكم و دستور اسلام را پذیرفته‎اید!

شمایید كه خدا را ولیّ تمام امور و صاحب‌اختیار مطلق و نازل‌كنندة شرایع و جاعل احكام می‎دانید؛ و برای او در جعل احكام و امرونهی و تحریم و تحلیل، و وضع نظامات و انشای قوانین، شریك و انبازی نمی‎شناسید!

شمایید كه به حكم ایمان و عقیده، فقط ملتزم به احكام اسلام و تعالیم قرآن می‎باشید؛ و التزام به هر برنامه و روش و هر نظام و قانون و هر ترتیبی را كه غیر از احكام خدا و بیرون از حدود تعالیم قرآن باشد، باطل و انحراف و گناه می‎دانید!

به شما كه اسلام را عقیده و كیش و برنامة زندگی، حكومت و ملّیت، قانون اجتماع، صلح و جنگ و همه چیز خود می‎دانید و بیرون از حصار و صدای اسلام، به هیچ صدایی پاسخ نمی‎دهید، و به هیچ دعوت دیگر نگرویده‎اید!

به شما كه از بركت ایمان به خدا، آزادی واقعی یافته و در جامعة انسان‎های آزاد ـ ‎كه غیر از خدا صاحب‌اختیار و معبودی ندارند‎ ـ وارد شده‎اید!

به شما انسان‎ها كه شیرینی آزادی اسلام را چشیده و از بند رقیّت و

اسارت حكّام و صاحب‌اختیاران دروغین، رها شده و از ذلّت استعباد اولیای ادیان باطله و حكومت‎های مستبده و قوانین موضوعة اندیشه‎های علیل و مغزهای ناتوان نجات یافته و به عزّت پرستش خدای یگانه و تعبّد به احكام و التزام به قوانین و فرامین او گرامی و سرافراز شده‎اید!

خداوند به شما خطاب فرموده است که:

﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ﴾[3]

اكنون الطاف خدای مهربان را بنگرید.

خدایی كه ما و تمام افراد بشر و سایر موجودات كوچك و بزرگ عالم را آفریده است. خدایی كه این‌همه نعمت در درون و بیرون وجود ما به ما بخشیده است.

دست تربیت تكوینی و تشریعی خداوند متعال به‌سوی همه دراز شده، تا همگان از نقص به‌سوی كمال ترقّی كنند؛ و مؤمنان و بندگان خاص و خالص خود را در ادای تكالیف و اطاعت و روزه‎داری و ریاضت و تربیتی كه از آن منظور است، آماده ساخته و به فرمان‌بری تشویق فرموده، تا با نشاط و معرفت و بینش هرچه بیشتر، فرمان او را پذیرفته و محرومیّت از لذایذ حیوانی، خورد و خوراك و نگاهداری

این رژیم الهی بر آنان دشوار نگردد. در آیات 183، 184 و 185 دوّمین سوره قرآن مجید، به نوزده خطاب و در آیه 187 به بیست خطاب، دراین‌باره مخاطب و مشرّف فرموده است؛ در این آیات عنایات و الطافی به‌كار برده است كه هم دلیل اعجاز بلاغت و هم گواه كمال عنایت به جنبه‎های نفسی، روانی و نكات تربیتی است.

تعابیر موجود در این آیات نشانگر آن است كه احكام اسلام تنها یك‌سری قوانین خشك و بی‎روح و برنامه‎هایی برای حفظ و انتظام روابط اجتماعی و سیاسی افراد با حكومت نیست؛ كه غیر از قدرت سرنیزه و ارعاب و بیم از كیفر و مجازات، تضمین اجرایی دیگری نداشته باشد.

اسلام اطاعت و تمكین و احترام در مقابل قانون را باتوجّه‌به تمام مصالح و نواحی باطن و ظاهر وجود انسان، در خود او ایجاد می‎نماید؛ و پیش از هر چیز از او می‎خواهد به خدایی كه شارع احكام و قوانین، و پیامبری كه آورنده آنهاست، از صمیم جان گرویده و ایمان آورد.

در احكام اسلام به جنبه‎های عقیده و ایمان، عقل و ضمیر، عواطف و احساسات، مصلحت و خیر، راحتی و آسایش و به توان روحی و جسمی بشر توجّه شده است تا همه، به اجرای آن علاقه‎مند و تخلّف از آن را تخلّف از عقیده و ایمان، هدایت و حكومت، عقل و ندای وجدان، و تخلّف از خیر و مصلحت بدانند.

اسلام پایه اجرای قوانین را بر قلب و ایمان بشر گذاشته است؛ چرا كه بخش عمده‎ای از احكام و برنامه‎های اسلامی را نمی‎توان با اعِمال زور و قدرت انتظامی به مرحله اجرا گذارد؛ زیرا با اتّكای به قدرت و سلاح مادّی، كنترل بشر به‌طوری‌ كه همواره در راه راست قدم بردارد و از روش صواب منحرف نگردد، امكان‎پذیر نبوده و آنچه با قدرت مادّی و نظامی، قابل اجراست از حدود حفظ ظواهر، تجاوز نكرده و در نهایت، زور و قدرت نمی‎تواند عامل اساسی و پایه منحصربه‌فرد یك اجتماع منظّم، مرتّب و قانونی باشد.

بااین‌وجود، اسلام از این موضوع هم چشم نپوشیده و در مورد لزوم وجود قدرت برای پیشبرد اصلاحات و اجرای احكام، غافل نگشته و برای حفظ امنیّت و عدالت اجتماعی، احقاق حقوق و دفع تجاوز و بیدادگری، كیفر و مجازات را پیش‌بینی نموده و اجرای آن را وظیفة صالح‎ترین و قوی‎ترین قوة اجرائیه و دفاعیه قرار داده است.

یكی از بهترین نشانه‎ها و شواهد استحكام و كمال صحّت برنامه‎ها و روش تربیتی اسلام برای متعهّدكردن جامعه، احترام به قوانین و احكام در اوضاع جوامع كنونی عالم اسلام است.

بااینكه تبلیغات گمراه‌كننده و عوامل انحراف و تضعیف ایمان و موانع رشد افكار اسلامی بی‎شمار شده و تقریباً در همه جوامع

اسلامی، مسلمانان در ترك عمل به احكام دین، آزاد و غیرمسئول هستند، امّا اكثریّت آنان هنوز هم با وجود فشارهایی كه برای ترك سنن دینی بر آنان وارد می‎شود، بسیاری از احكام و شعائر را حفظ كرده و به آن ملتزم هستند. از باب مثال:

بیشتر مسلمانان نماز خوانده و روزه می‎گیرند؛ حج به‌جا می‎آورند؛ عقود و معاملات خود را محترم می‎شمارند؛ سلام می‎كنند؛ به نماز جماعت حاضر می‎شوند؛ زكات و سایر وجوه شرعیّه را می‎پردازند؛ در سال، مبالغ بسیاری به مصرف خیرات و احسان و بنای مساجد، مدارس، و بیمارستان‎ها و درمانگاه‎ها، كتابخانه و ... می‎رسانند؛ شراب نمی‎نوشند؛^[4] زنا نمی‎كنند؛ ربا نخورده و قمار نمی‎كنند، دزدی نكرده و مرتكب ظلم و تجاوز نمی‎شوند؛ مال كسی را غصب نمی‎كنند؛ حقّ دیگری را ضایع نمی‎سازند؛ كم‌فروشی و تقلّب نمی‎كنند؛ دروغ نمی‎گویند؛ تهمت نمی‎زنند؛ در برابر همنوعان خود به تملّق و چاپلوسی نمی‎پردازند و از راه تقوا و پارسایی و پاك‌دامنی بیرون نمی‎روند.

علّت این التزام و تمكین به قانون و اطاعت احكام، روش قانون‌گذاری اسلام است؛ چرا كه از مبدأ وحی صادر شده و تمام جوانب و نواحی در آن رعایت شده و از ایمان و عقیده و فطرت، عقل و منطق و احساسات و عواطف صحیح بشر در ایجاد حسّ و گرایش به احترام و تقدیس قوانین و احكام، استفاده شده است.

امّا نكات، دقایق، لطایف و تعبیرات بلاغت‎آمیز آیات شریفه:

1. خطاب ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾، توجّه به ایمان و عقیده، عمل به مقتضای ایمان به خدا و پیامبر‌‌(ص) و یادآوری شرافت مؤمن است كه به‌ مناسبت مقام ایمان، شایسته خطاب خاصّ الهی شده است.

ایمان به خدای یگانه، شخص را برای اطاعت احكام آماده‎تر ساخته، مصالح و مفاسد واقعی امور و خیر و صلاح بندگان را نمایان و روح مؤمن را سرشار از عزّت نفس و بزرگواری و شرافت كرده، و او را از نزدیك‌شدن به كارهای زشت و سرپیچی از فرمان خدا باز می‎دارد.

بنده مؤمن و خداشناس، قانون خدا را محترم می‎شمارد و بیش از هر قانون و قاعده‎ای، قانون خداوند نزد او مورد احترام است.

احكام و قوانینی كه ساخته فكر بشری است، جایگزین احكام خدا نمی‎شود و علم، تبلیغات و قدرت حكومت نمی‎تواند این احترام و اعتبار را به او ببخشد.

به‌عنوان‌مثال، قواعد بین‌المللی یا منشور سازمان ملل و نظایر آن، ازجمله قوانینی است كه تا حدّی حكومت‎ها و برخی از سران ملل تظاهر به احترام آن داشته و خود را طرف‌دار آن معرفی می‎كنند؛ امّا آیا حقیقتاً نیز این‌گونه است؟ یا این احترام به ‌جهت ناچاری‎های سیاسی و در حدود حفظ منافع و مصالح شخصی یا مملكتی است؟! و اگر این منافع در بین نباشد و یا در خطر افتد به‌خاطر نفس این اصول كسی به آن احترام و اعتنا خواهد كرد؟! آیا همان كسانی‌كه در مجامع بین‌المللی عضویّت دارند و یا همان‎ها كه خود را مؤسّس این سازمان‎ها می‎دانند، هنگامی كه منافع‎شان اقتضا كند، این اصول را پایمال نمی‎نمایند؟!

شاید تاكنون دیده و یا شنیده نشده است كه در مواقع خطیر و حسّاس حق و عدالت از سوی آن مجامع رعایت شده و به ندای وجدان پاسخ داده شود!

فقط ایمان به خداست كه حقّ و قانون را به‌خودی‌خود در نظر شخص مقدّس می‎سازد و از او می‎خواهد تا همه‌جا جانب حق را بگیرد و به او می‎گوید:

﴿وَلَا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَنْ لَا تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى﴾^[5]

و یا:

﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّٰهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ﴾^[6]

هركجا عامل ایمان وجود یافت، متن قانون اجرا می‎شود. افراد مؤمن در برابر قانون خدا حتّی به فلسفه و فایده و حكمت آن نیز توجّه نداشته و فقط ایمان وسیع و محكمشان، آنان را مقیّد و ملتزم به آداب دینی می‎نماید؛ درحالی‌كه از بیشتر مصالح و فلسفه احكام اطّلاع ندارند.

ازجمله مثال‎ها برای این موضوع، همین دستور روزه است. یقیناً روزه فواید صحّی و جسمی دارد و در روایات هم به آن اشاره شده است: «صُومُوا تَصِحُّوا».^[7]

پزشكان حاذق و مشهور دنیا نیز فواید بهداشتی و درمانی روزه را تصدیق كرده‎اند.^[8] راه علاج برخی بیماری‎ها تقریباً منحصر به امساك از غذاست؛ و افراط در تغذیه، سبب ایجاد بسیاری از بیماری‎ها می‎گردد. بسا بیماری‎هایی كه روزه درمان آن است و بسا بیمارانی كه با برنامه روزه‌داری درمان یافته‎اند.

روزه، ازنظر اقتصادی نیز دارای فواید بوده و ازاین‌جهت روزه را با مصلحت شناخته‎اند.

امّا با تمام این فوایدی كه روزه دارد و بیشتر ما از آن آگاه می‎باشیم، آیا در سال چند نفر برای این فواید و منافع بهداشتی، جسمی و... بدون نظر به اطاعت خدا حاضرند روزه بگیرند، و طیّ یك ماه، روزانه خوردنی‎ها و آشامیدنی‎ها و لذایذ جنسی را ترك كنند؟ و یا اگر این برنامة روزه، از جانب پزشكان بزرگ پیشنهاد می‎گردید، چند نفر همه‌ساله به آن عمل می‎كردند؟!

بی‎شك، كمتر افرادی حاضر می‎شدند به این پیشنهاد عمل نمایند و آمار عاملان به این پیشنهاد در برابر آمار كسانی كه ماه رمضان را فقط برای اینكه روزه یك وظیفه شرعی و سبب تقرّب به خدا و كسب ثواب است، روزه می‎گیرند بسی ناچیز جلوه می‎كرد!

امّا مسلمانان اعم از مكلّف و غیرمكلّف، معذور و غیرمعذور و حتّی اطفال غیربالغ فقط برای اطاعت خدا در سخت‎ترین شرایط آب‌وهوایی روزه می‎گیرند و نزدیك به چهارده قرن است كه آداب و برنامه‎های ماه رمضان، زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان را در این ماه تحت‌تأثیر قرار داده و متّحدالشكل می‎سازد؛ و این نمونه‎ای از تأثیر عامل ایمان در افراد است.

از اینجا درمی‎یابیم كه افتتاح آیه به خطاب: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا...﴾،[9] تا چه حد اعجازآمیز بوده و چه حقایق و معانی بلندی در آن مندرج است.

قرآن، مؤمنان را ندا می‎دهد و فرمان تشریع روزه را ابلاغ می‎كند و مؤمنان ـ ‎كه گوش به فرمان خدایشان سپرده‎اند‎ ـ به‌محض صدور امر الهی برای اطاعت، بدون هیچ درنگ و تردیدی اقدام كرده و روزه می‎گیرند و به‌مجرّد رؤیت هلال ماه، خویش را با یك جهش معنوی از قید عاداتی كه داشته‎اند، آزاد می‎سازند.

2. جمله: ﴿كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ﴾،[10] بیان این است كه روزه تكلیفی تازه و بی‎سابقه جهت پرهیز از خوردنی‎ها، نوشیدنی‎ها، التذاذ جنسی و سایر مفطرات نیست؛ بلكه در ادیان و شرایع گذشته نیز فرض و واجب بوده است.

این بیان، كه حاكی از دل‌جویی خاصّ ربوبی است، احساس زحمت و رنجی را كه در ترك مفطرات است كم می‎كند و از جنبه روانی، روزه‌دار را نیرومند و باشكیب می‎سازد.

3. جمله: ﴿أَیَّاماً مَعْدُودَاتٍ﴾[11] نیز، یك لطف و عنایت دیگر است و دل‎جویی از بنده است تا روزه‎دار، با معرفت زحمت روزه را بزرگ و زمان آن را دیرسپر نشمارد.

4. جمله: ﴿...لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾[12] اشاره است به فواید بزرگِ

ریاضتی، تربیتی، روحانی و معنوی روزه و تأثیر آن در تهذیب اخلاق و حصول ملكه پرهیزكاری و تقوا و تسلّط بر غرایز و قوای نیرومند حیوانی كه از این لحاظ آنچه از روزه به روزه‎دار می‎رسد، دارای فواید و بركاتی است كه شرح اهمیّت و عظمت آن ممكن نیست و شخص سالك و فردی كه در مقام اصلاح باطن و تصفیه و تزكیه نفس و ریاضت‌دادن آن به تقوا و پارسایی است، حتماً باید ماه رمضان را روزه بدارد.

به جرئت می‎توان گفت: آن‌گونه كه درك ثواب و كسب اخلاق حمیده و صفات ملكوتی، تملّك نفس و مجاهده با هوا، تحصیل قوّت اراده و تقرّب به درگاه قادر متعال در این ماه برای همگان میسّر است، در هیچ زمان دیگر چنین فرصتی فراهم نیست.^[13]

5. جمله: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ...‌﴾،[14] بیان فضیلت و بركت ماه مباركی است كه در آن روزه واجب شده است. این ماه به‌علّت نزول قرآن مجید، مبدأ بزرگ‎ترین تحوّلات تاریخ زندگی انسان و آغاز عالی‎ترین نهضت‎های دینی و اجتماعی و سرفصل حیات نوین علمی و اخلاقی است. قرآن ـ كه هادی و راهنمای عموم انسان‎ها بوده و آخرینِ تعلیمات آسمانی و برنامه‎های سعادت جاودانی را داراست ـ در این ماه نازل گردیده؛ ازاین‌رو، این ماه بر تمام ماه‎های سال، فضیلت دارد.

روزهایش از همة روزها با ارج‎تر و شب‎هایش از همه شب‎ها گرامی‎تر است. این ماه، یادبود نزول قرآن و سالگرد تاریخ مجد و شرف انسان و اعلام حقوق واقعی و آزادی حقیقی بشر است.^[15]

6. جمله: ﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمْ...‌﴾[16] تا جمله ﴿... وَلَا یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾،[17] دلالت می‎كند كه در تعالیم اسلام یسر، آسانی و سهولت، مراعات شده و دشواری، سخت‌گیری و تحمیل بر فطرت و خواسته‎های واقعی بشر در آن وجود ندارد.

چنانچه در مباحث آتی، توضیح خواهیم داد، خداوند پیغمبر عالی‌مقام اسلام‌(ص) را بر شریعتی سهل و آسان برانگیخته است؛ كه فرمود:

«مَا بُعِثْتُ بِالرُّهْبَانیَّةِ الشَّاقَّةِ وَلَكِنْ بِالْحَنَفِیَّةِ السَّمْحَةِ».^[18]

7. نكتة دیگر كه از آیات شریفه با نظر به عمومیّت خطابات و توجّه كلّی به همه آنها استفاده می‎شود، «مساوات همه در تكلیف» است. هركس صاحب هر مقام و هر درجه و هر شغل باشد، باید روزه بگیرد و از فواید تربیتی، دنیوی و اخروی آن بهره‎مند شود، و

همه‌ساله در این مدرسة كمال، ریاضت دیده و تربیت گردد و قوای عقلانی و انسانی خود را نیرومند ساخته و بر قوای شیطانی و حیوانی مسلّط شود، و دریابد كه انسان، فقط این جسم ظاهر و گوشت و استخوان نیست و قدرت انسان، فقط نیرومندی جسم و شكست حریف زورمند نمی‎باشد.

قدرت واقعی انسان، تسلّط بر نفس، شهوت، غضب و پایداری در برابر مشكلات و صبر و شكیبایی است:

پرخوری و تن‌پروری آفات و خطرات زیادی را در پی داشته و سبب تیرگی روح، تاریكی دل و كوری بصیرت است.

اندرون از طعام خالی دار                تا در آن نور معرفت بینی!

گر تربیت جسم ـ ‎كه در عصر ما به آن اهمیّت فراوان می‎دهند‎ ـ مقدمة تربیت روح و پرورش افكار و اخلاق سالم نباشد، هیچ سودی نخواهد داشت.

در هر چیزی باید اعتدال رعایت گردد؛ تربیت بدن نیز باید در حدّ اعتدال باشد و همه به آن توجّه كرده و ضعف و ناتوانی را از جسم و روح خود دور سازند؛ نه آنكه تربیت بدنی هم به‌عنوان یك فن از فنون و پیشه و شغل مطرح گردیده و افراد را از توجّه به روح و وظایفی كه در اجتماع دارند باز بدارد!

اسلام دین خدا و دین عقل و منطق است. ازاین‌رو، در مواردی كه تربیت و تعلیم سربازان و افسران مجاهدِ مدافع از دارالاسلام و وطن مسلمانان و نگهبانان امنیّت و انتظامات به اجرای مسابقات بدنی ـ جسمی وابسته باشد و همچنین در مواردی كه سبب تقویت قوای علمی و صنعتی گردد، برپایی آن و اعطای جایزه در آن را صحیح دانسته است.

به‌هرحال مكتب «صوم»، كلاس خودسازی و نردبان عروجی است كه همة مسلمانان باید از آن بهره برند.

هم‌اكنون ای مسلمانان و مؤمنان! به استقبال ماه مبارك رمضان بشتابید و از رحمت‎های واسعه خداوند متعال استفاده برید.

بكوشید تا مراسم روزه‎داری این ماه را ـ ‎كه از شعائر بزرگ اسلام و نمایش وفاداری و استقامت و مساوات و التزام جامعة ما به احكام دین است‎ ـ با احترام و ادب هرچه بهتر انجام دهید.

بدبخت آن كسی است كه بدون عذر شرعی، از سعادت روزه و بركات آن محروم گردد و گستاخ، آن شكم‎پرستی است كه بدون عذر شرعی، روزه این ماه را افطار كند؛ یا با داشتن عذر، آشكارا روزه را بخورد و حكم خدای جهان را خوار شمارد و به عقاید و احساسات صدها میلیون مسلمان نقض ادب و احترام كرده و حرمت این ماه شریف را رعایت ننماید.

بدا به ‌حال كسی‌كه ماه رمضان را به گناه و معصیت سر برد و از آمرزش خدا محروم گردد. بكوشید تا علاوه ‌بر مراسم و آداب ظاهری روزه و خودداری از خوردن و نوشیدن و ترك سایر مفطرات اندام و اعضا، خود را نیز به پرهیز از گناهان عادت داده و فكر و اندیشه خود را نیز از افكار پلید و اندیشه‎های ناپاك و شیطانی، پاك و منزّه سازید.

بكوشید تا كار و رفتاری را كه با آثار، فواید و مقاصد معنوی، تربیتی، جسمی و... روزه سازش ندارد، انجام ندهید.

از غیبت‌كردن بپرهیزید؛ دشنام ندهید؛ بدخویی ننمایید؛ سخنان تند و درشت نگویید؛ كم‌حوصله و بی‌شكیب نباشید؛ به ‌دنبال بی‌عفتی نروید؛ از چشم‌چرانی و نگاه به نامحرم بپرهیزید؛ با دست و زبان،

مردم را نیازارید؛ حرام نخورید؛ مفاخره نكنید؛ به هم بزرگی نفروشید؛ به زیردستان ترحّم كنید؛ به سالخوردگان احترام نمایید؛ صله رحم به‌جای آورید؛ از فقرا و بی‎نوایان دستگیری كنید؛ از بیماران عیادت و پرستاری نمایید و حیا و آزرم پیشه سازید.

در مجالس دینی ـ اسلامی و نماز جماعت متواضعانه شركت كنید و از صفوف نماز جماعت، وحدت و شوكت مسلمانان و بی‌امتیازی و بی‎قدری اعتبارات و مقامات دنیوی را تماشا كنید.

ادعیّه‎ای را كه در این ماه در اوقات مختلف: سحر، شب و روز وارد شده بخوانید و نكوتر آنكه در مضامین و معانی آموزنده آن تأمّل فرمایید.

در حالات، اخلاق و روش و رفتاری كه دارید، مطالعه و رسیدگی نمایید. مبادا كار و پیشه شما حرام باشد. به‌دقّت نهانی‎ها و پنهانی‎های روح و ضمیر خود را بازرسی كنید؛ سعی در جبران گذشته را نموده تا پاك و منزّه از ماه بیرون شوید.

در این ماه از مرگ و عاقبت این جهان و زندگی مادّی و عوالم بعد از مرگ و قیامت و حشر و نشر و سؤال و حساب، بسیار یاد كنید، و برای مواقفی كه در پیش داریم گریه كنید و این جملات دعای ابی‎حمزه را زمزمه كنید:

«أَبْكِی لِخُرُوجِ نَفْسِی، أَبْكِی لِظُلْمَةِ قَبْرِی، أَبْكِی لِضَیْقِ لَحَدِی، أَبْكِی لِسُؤَالِ مُنْكَرٍ وَنَكِیرٍ إِیَّایَ،

أَبْكِی لِخُرُوجِی مِنْ قَبْرِی عُرْیَاناً ذَلِیلاً حَامِلاً ثِقْلِی عَلَی ظَهْرِی...».^[19]

و سپس، توبه نمایید و به‌سوی خدا بازگشت كنید.

مبادا از رحمت خدا مأیوس و ناامید شوید:

«إِلَهِی حَقِّقْ رَجَائِی، وَآمِنْ خَوْفِی، فَإِنَّ كَثْرَةَ ذُنُوبِی لَا أَرْجُو فِیهَا إِلَّا عَفْوَكَ...».^[20]

هركه هستی و هر حال كه داشته باشی و به هر شكل كه تاكنون زندگی كرده‎ای اصلاح كار تو آسان است و آلودگی‎های تو با آب توبه و استغفار و گریه در حال مناجات و دعا شسته شده و تو پاك و بی‎آلایش می‎گردی.

پس، طلب رحمت كن و بگو:

«إِلَهِی ارْحَمْنِی إِذَا انْقَطَعَتْ حُجَّتِی، وَكَلَّ عَنْ جَوَابِكَ لِسَانِی، وَطَاشَ عِنْدَ سُؤَالِكَ إِیَّایَ لُبِّی، فَیَا عَظِیمُ رَجَائِی لَا تُخَیِّبْنِی إِذَا اشْتَدَّتْ إِلَیْكَ فَاقَتِی».^[21]

آری، فقط ‎با ‎یك جهش ‎از ‎عالم ‎تاریك شهوات و ‎هوا‎پرستی، دنیاطلبی، بی‎رحمی، ستمگری و... به عالم سراسر نور و روشنایی، فضیلت و شرافت، پارسایی و بندگی خدا پرواز كن و هرآنچه در پی هوای نفس رفته و گناه كردی، و خدای یگانه را معصیت نموده‎ای؛ هرچه به شهوت‎رانی‎های نامشروع آلوده شده‎ای، هرچه از جاده عفاف و پاك‎دامنی بیرون رفته‎ای، هرچه تملّق و مدح بیجا نموده‎ای، هرچه گردنكشانه و متكبّرانه بر روی زمین راه رفتی و به بندگان خدا و زیردستان، ظلم و ستم كرده‎ای، همه را واگذار و به درگاه الهی اشك ندامت بریز، و برای سفر آخرت توشه‎ای برگیر:

«إِلَهِی وَسَیِّدِی وَعِزَّتِكَ وَجَلَالِكَ لَئِنْ طَالَبتَنِی بِذُنُوبِی لَاُطَالِبَنَّكَ بِعَفْوِكَ، وَلَئِنْ طَالَبْتَنِی بِلُؤْمِی لَاُطَالِبَنَّكَ بِكَرَمِكَ».^[22]

نزد خداوند توّاب، پشیمانی عرضه دار و عفو و آمرزش از او بخواه و بگو:

«یَا قَابِلَ التَّوْبِ، یَا عَظِیمَ الْـمَنِّ یَا قَدِیمَ الْإِحْسَانِ أَیْنَ سَتْرُكَ الْجَمِیلُ أَیْنَ عَفْوُكَ الْجَلِیلُ؟

أَیْنَ فَرَجُكَ الْقَرِیبُ؟ أَیْنَ غِیَاثُكَ السَّرِیعُ؟، أَیْنَ رَحْمَتُكَ الْوَاسِعَةُ».^[23]

همواره بندة خدا باش تا آزاد باشی؛ و از نفس امّاره بگریز تا بزرگی یابی.

از گناه بپرهیز و به‌سوی خدای آمرزندة پوزش‌پذیر قدم بردار. حیف است كه عمر و وقت و نعمت‎هایی را كه خدای سبحان عطا فرموده، بیهوده تلف نمایی! بیا و طعم بهرة روحانی و لذّت بندگی و پرستش خدا و تسلّط بر نفس را تجربه كن!

بر سر این سفرة گسترده ضیافت الهی در این ماه بنشین و از موائِد آن تناول كن. و خود را در معرض نسیم رحمت الهی قرار ده.

به‌جای نغمات موسیقی و اصوات طرب‌انگیز، به نوای زیبای تلاوت قرآن و مناجات با خدا و دعا، گوش خود را آشنا ساز و در یك عبارت، برادر و خواهر عزیز! در اندیشه فردا و پایان كار خویش باش.

«تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوّاً فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ».^[24]