فصل دوم: روزه ندای الهی

خدا شما را ندا كرده است!

شما بايد به ‌نداي خدا پاسخ بدهيد!

شماييد كه دعوت او را اجابت مي‎كنيد!

شماييد كه فرمان خدا و حلال، حرام، واجب و هر حكم و دستور اسلام را پذيرفته‎ايد!

شماييد كه خدا را وليّ تمام امور و صاحب‌اختيار مطلق و نازل‌كنندة شرايع و جاعل احكام مي‎دانيد؛ و براي او در جعل احكام و امرونهي و تحريم و تحليل، و وضع نظامات و انشاي قوانين، شريك و انبازي نمي‎شناسيد!

شماييد كه به حكم ايمان و عقيده، فقط ملتزم به احكام اسلام و تعاليم قرآن مي‎باشيد؛ و التزام به هر برنامه و روش و هر نظام و قانون و هر ترتيبي را كه غير از احكام خدا و بيرون از حدود تعاليم قرآن باشد، باطل و انحراف و گناه مي‎دانيد!

به شما كه اسلام را عقيده و كيش و برنامة زندگي، حكومت و ملّيت، قانون اجتماع، صلح و جنگ و همه چيز خود مي‎دانيد و بيرون از حصار و صداي اسلام، به هيچ صدايي پاسخ نمي‎دهيد، و به هيچ دعوت ديگر نگرويده‎ايد!

به شما كه از بركت ايمان به خدا، آزادي واقعي يافته و در جامعة انسان‎هاي آزاد ـ ‎كه غير از خدا صاحب‌اختيار و معبودي ندارند‎ ـ وارد شده‎ايد!

به شما انسان‎ها كه شيريني آزادي اسلام را چشيده و از بند رقيّت و

اسارت حكّام و صاحب‌اختياران دروغين، رها شده و از ذلّت استعباد اولياي اديان باطله و حكومت‎هاي مستبده و قوانين موضوعة انديشه‎هاي عليل و مغزهاي ناتوان نجات يافته و به عزّت پرستش خداي يگانه و تعبّد به احكام و التزام به قوانين و فرامين او گرامي و سرافراز شده‎ايد!

خداوند به شما خطاب فرموده است که:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ﴾[3]

اكنون الطاف خداي مهربان را بنگريد.

خدايي كه ما و تمام افراد بشر و ساير موجودات كوچك و بزرگ عالم را آفريده است. خدايي كه اين‌همه نعمت در درون و بيرون وجود ما به ما بخشيده است.

دست تربيت تكويني و تشريعي خداوند متعال به‌سوي همه دراز شده، تا همگان از نقص به‌سوي كمال ترقّي كنند؛ و مؤمنان و بندگان خاص و خالص خود را در اداي تكاليف و اطاعت و روزه‎داري و رياضت و تربيتي كه از آن منظور است، آماده ساخته و به فرمان‌بري تشويق فرموده، تا با نشاط و معرفت و بينش هرچه بيشتر، فرمان او را پذيرفته و محروميّت از لذايذ حيواني، خورد و خوراك و نگاهداري

اين رژيم الهي بر آنان دشوار نگردد. در آيات 183، 184 و 185 دوّمين سوره قرآن مجيد، به نوزده خطاب و در آيه 187 به بيست خطاب، دراين‌باره مخاطب و مشرّف فرموده است؛ در اين آيات عنايات و الطافي به‌كار برده است كه هم دليل اعجاز بلاغت و هم گواه كمال عنايت به جنبه‎هاي نفسي، رواني و نكات تربيتي است.

تعابير موجود در اين آيات نشانگر آن است كه احكام اسلام تنها يك‌سري قوانين خشك و بي‎روح و برنامه‎هايي براي حفظ و انتظام روابط اجتماعي و سياسي افراد با حكومت نيست؛ كه غير از قدرت سرنيزه و ارعاب و بيم از كيفر و مجازات، تضمين اجرايي ديگري نداشته باشد.

اسلام اطاعت و تمكين و احترام در مقابل قانون را باتوجّه‌به تمام مصالح و نواحي باطن و ظاهر وجود انسان، در خود او ايجاد مي‎نمايد؛ و پيش از هر چيز از او مي‎خواهد به خدايي كه شارع احكام و قوانين، و پيامبري كه آورنده آنهاست، از صميم جان گرويده و ايمان آورد.

در احكام اسلام به جنبه‎هاي عقيده و ايمان، عقل و ضمير، عواطف و احساسات، مصلحت و خير، راحتي و آسايش و به توان روحي و جسمي بشر توجّه شده است تا همه، به اجراي آن علاقه‎مند و تخلّف از آن را تخلّف از عقيده و ايمان، هدايت و حكومت، عقل و نداي وجدان، و تخلّف از خير و مصلحت بدانند.

اسلام پايه اجراي قوانين را بر قلب و ايمان بشر گذاشته است؛ چرا كه بخش عمده‎اي از احكام و برنامه‎هاي اسلامي را نمي‎توان با اعِمال زور و قدرت انتظامي به مرحله اجرا گذارد؛ زيرا با اتّكاي به قدرت و سلاح مادّي، كنترل بشر به‌طوري‌ كه همواره در راه راست قدم بردارد و از روش صواب منحرف نگردد، امكان‎پذير نبوده و آنچه با قدرت مادّي و نظامي، قابل اجراست از حدود حفظ ظواهر، تجاوز نكرده و در نهايت، زور و قدرت نمي‎تواند عامل اساسي و پايه منحصربه‌فرد يك اجتماع منظّم، مرتّب و قانوني باشد.

بااين‌وجود، اسلام از اين موضوع هم چشم نپوشيده و در مورد لزوم وجود قدرت براي پيشبرد اصلاحات و اجراي احكام، غافل نگشته و براي حفظ امنيّت و عدالت اجتماعي، احقاق حقوق و دفع تجاوز و بيدادگري، كيفر و مجازات را پيش‌بيني نموده و اجراي آن را وظيفة صالح‎ترين و قوي‎ترين قوة اجرائيه و دفاعيه قرار داده است.

يكي از بهترين نشانه‎ها و شواهد استحكام و كمال صحّت برنامه‎ها و روش تربيتي اسلام براي متعهّدكردن جامعه، احترام به قوانين و احكام در اوضاع جوامع كنوني عالم اسلام است.

بااينكه تبليغات گمراه‌كننده و عوامل انحراف و تضعيف ايمان و موانع رشد افكار اسلامي بي‎شمار شده و تقريباً در همه جوامع

اسلامي، مسلمانان در ترك عمل به احكام دين، آزاد و غيرمسئول هستند، امّا اكثريّت آنان هنوز هم با وجود فشارهايي كه براي ترك سنن ديني بر آنان وارد مي‎شود، بسياري از احكام و شعائر را حفظ كرده و به آن ملتزم هستند. از باب مثال:

بيشتر مسلمانان نماز خوانده و روزه مي‎گيرند؛ حج به‌جا مي‎آورند؛ عقود و معاملات خود را محترم مي‎شمارند؛ سلام مي‎كنند؛ به نماز جماعت حاضر مي‎شوند؛ زكات و ساير وجوه شرعيّه را مي‎پردازند؛ در سال، مبالغ بسياري به مصرف خيرات و احسان و بناي مساجد، مدارس، و بيمارستان‎ها و درمانگاه‎ها، كتابخانه و ... مي‎رسانند؛ شراب نمي‎نوشند؛^[4] زنا نمي‎كنند؛ ربا نخورده و قمار نمي‎كنند، دزدي نكرده و مرتكب ظلم و تجاوز نمي‎شوند؛ مال كسي را غصب نمي‎كنند؛ حقّ ديگري را ضايع نمي‎سازند؛ كم‌فروشي و تقلّب نمي‎كنند؛ دروغ نمي‎گويند؛ تهمت نمي‎زنند؛ در برابر همنوعان خود به تملّق و چاپلوسي نمي‎پردازند و از راه تقوا و پارسايي و پاك‌دامني بيرون نمي‎روند.

علّت اين التزام و تمكين به قانون و اطاعت احكام، روش قانون‌گذاري اسلام است؛ چرا كه از مبدأ وحي صادر شده و تمام جوانب و نواحي در آن رعايت شده و از ايمان و عقيده و فطرت، عقل و منطق و احساسات و عواطف صحيح بشر در ايجاد حسّ و گرايش به احترام و تقديس قوانين و احكام، استفاده شده است.

امّا نكات، دقايق، لطايف و تعبيرات بلاغت‎آميز آيات شريفه:

1. خطاب ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾، توجّه به ايمان و عقيده، عمل به مقتضاي ايمان به خدا و پيامبر‌‌(ص) و يادآوري شرافت مؤمن است كه به‌ مناسبت مقام ايمان، شايسته خطاب خاصّ الهي شده است.

ايمان به خداي يگانه، شخص را براي اطاعت احكام آماده‎تر ساخته، مصالح و مفاسد واقعي امور و خير و صلاح بندگان را نمايان و روح مؤمن را سرشار از عزّت نفس و بزرگواري و شرافت كرده، و او را از نزديك‌شدن به كارهاي زشت و سرپيچي از فرمان خدا باز مي‎دارد.

بنده مؤمن و خداشناس، قانون خدا را محترم مي‎شمارد و بيش از هر قانون و قاعده‎اي، قانون خداوند نزد او مورد احترام است.

احكام و قوانيني كه ساخته فكر بشري است، جايگزين احكام خدا نمي‎شود و علم، تبليغات و قدرت حكومت نمي‎تواند اين احترام و اعتبار را به او ببخشد.

به‌عنوان‌مثال، قواعد بين‌المللي يا منشور سازمان ملل و نظاير آن، ازجمله قوانيني است كه تا حدّي حكومت‎ها و برخي از سران ملل تظاهر به احترام آن داشته و خود را طرف‌دار آن معرفي مي‎كنند؛ امّا آيا حقيقتاً نيز اين‌گونه است؟ يا اين احترام به ‌جهت ناچاري‎هاي سياسي و در حدود حفظ منافع و مصالح شخصي يا مملكتي است؟! و اگر اين منافع در بين نباشد و يا در خطر افتد به‌خاطر نفس اين اصول كسي به آن احترام و اعتنا خواهد كرد؟! آيا همان كساني‌كه در مجامع بين‌المللي عضويّت دارند و يا همان‎ها كه خود را مؤسّس اين سازمان‎ها مي‎دانند، هنگامي كه منافع‎شان اقتضا كند، اين اصول را پايمال نمي‎نمايند؟!

شايد تاكنون ديده و يا شنيده نشده است كه در مواقع خطير و حسّاس حق و عدالت از سوي آن مجامع رعايت شده و به نداي وجدان پاسخ داده شود!

فقط ايمان به خداست كه حقّ و قانون را به‌خودي‌خود در نظر شخص مقدّس مي‎سازد و از او مي‎خواهد تا همه‌جا جانب حق را بگيرد و به او مي‎گويد:

﴿وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَنْ لَا تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى﴾^[5]

و يا:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّٰهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ﴾^[6]

هركجا عامل ايمان وجود يافت، متن قانون اجرا مي‎شود. افراد مؤمن در برابر قانون خدا حتّي به فلسفه و فايده و حكمت آن نيز توجّه نداشته و فقط ايمان وسيع و محكمشان، آنان را مقيّد و ملتزم به آداب ديني مي‎نمايد؛ درحالي‌كه از بيشتر مصالح و فلسفه احكام اطّلاع ندارند.

ازجمله مثال‎ها براي اين موضوع، همين دستور روزه است. يقيناً روزه فوايد صحّي و جسمي دارد و در روايات هم به آن اشاره شده است: «صُومُوا تَصِحُّوا».^[7]

پزشكان حاذق و مشهور دنيا نيز فوايد بهداشتي و درماني روزه را تصديق كرده‎اند.^[8] راه علاج برخي بيماري‎ها تقريباً منحصر به امساك از غذاست؛ و افراط در تغذيه، سبب ايجاد بسياري از بيماري‎ها مي‎گردد. بسا بيماري‎هايي كه روزه درمان آن است و بسا بيماراني كه با برنامه روزه‌داري درمان يافته‎اند.

روزه، ازنظر اقتصادي نيز داراي فوايد بوده و ازاين‌جهت روزه را با مصلحت شناخته‎اند.

امّا با تمام اين فوايدي كه روزه دارد و بيشتر ما از آن آگاه مي‎باشيم، آيا در سال چند نفر براي اين فوايد و منافع بهداشتي، جسمي و... بدون نظر به اطاعت خدا حاضرند روزه بگيرند، و طيّ يك ماه، روزانه خوردني‎ها و آشاميدني‎ها و لذايذ جنسي را ترك كنند؟ و يا اگر اين برنامة روزه، از جانب پزشكان بزرگ پيشنهاد مي‎گرديد، چند نفر همه‌ساله به آن عمل مي‎كردند؟!

بي‎شك، كمتر افرادي حاضر مي‎شدند به اين پيشنهاد عمل نمايند و آمار عاملان به اين پيشنهاد در برابر آمار كساني كه ماه رمضان را فقط براي اينكه روزه يك وظيفه شرعي و سبب تقرّب به خدا و كسب ثواب است، روزه مي‎گيرند بسي ناچيز جلوه مي‎كرد!

امّا مسلمانان اعم از مكلّف و غيرمكلّف، معذور و غيرمعذور و حتّي اطفال غيربالغ فقط براي اطاعت خدا در سخت‎ترين شرايط آب‌وهوايي روزه مي‎گيرند و نزديك به چهارده قرن است كه آداب و برنامه‎هاي ماه رمضان، زندگي فردي و اجتماعي مسلمانان را در اين ماه تحت‌تأثير قرار داده و متّحدالشكل مي‎سازد؛ و اين نمونه‎اي از تأثير عامل ايمان در افراد است.

از اينجا درمي‎يابيم كه افتتاح آيه به خطاب: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا...﴾،[9] تا چه حد اعجازآميز بوده و چه حقايق و معاني بلندي در آن مندرج است.

قرآن، مؤمنان را ندا مي‎دهد و فرمان تشريع روزه را ابلاغ مي‎كند و مؤمنان ـ ‎كه گوش به فرمان خدايشان سپرده‎اند‎ ـ به‌محض صدور امر الهي براي اطاعت، بدون هيچ درنگ و ترديدي اقدام كرده و روزه مي‎گيرند و به‌مجرّد رؤيت هلال ماه، خويش را با يك جهش معنوي از قيد عاداتي كه داشته‎اند، آزاد مي‎سازند.

2. جمله: ﴿كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ﴾،[10] بيان اين است كه روزه تكليفي تازه و بي‎سابقه جهت پرهيز از خوردني‎ها، نوشيدني‎ها، التذاذ جنسي و ساير مفطرات نيست؛ بلكه در اديان و شرايع گذشته نيز فرض و واجب بوده است.

اين بيان، كه حاكي از دل‌جويي خاصّ ربوبي است، احساس زحمت و رنجي را كه در ترك مفطرات است كم مي‎كند و از جنبه رواني، روزه‌دار را نيرومند و باشكيب مي‎سازد.

3. جمله: ﴿أَيَّاماً مَعْدُودَاتٍ﴾[11] نيز، يك لطف و عنايت ديگر است و دل‎جويي از بنده است تا روزه‎دار، با معرفت زحمت روزه را بزرگ و زمان آن را ديرسپر نشمارد.

4. جمله: ﴿...لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾[12] اشاره است به فوايد بزرگِ

رياضتي، تربيتي، روحاني و معنوي روزه و تأثير آن در تهذيب اخلاق و حصول ملكه پرهيزكاري و تقوا و تسلّط بر غرايز و قواي نيرومند حيواني كه از اين لحاظ آنچه از روزه به روزه‎دار مي‎رسد، داراي فوايد و بركاتي است كه شرح اهميّت و عظمت آن ممكن نيست و شخص سالك و فردي كه در مقام اصلاح باطن و تصفيه و تزكيه نفس و رياضت‌دادن آن به تقوا و پارسايي است، حتماً بايد ماه رمضان را روزه بدارد.

به جرئت مي‎توان گفت: آن‌گونه كه درك ثواب و كسب اخلاق حميده و صفات ملكوتي، تملّك نفس و مجاهده با هوا، تحصيل قوّت اراده و تقرّب به درگاه قادر متعال در اين ماه براي همگان ميسّر است، در هيچ زمان ديگر چنين فرصتي فراهم نيست.^[13]

5. جمله: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ...‌﴾،[14] بيان فضيلت و بركت ماه مباركي است كه در آن روزه واجب شده است. اين ماه به‌علّت نزول قرآن مجيد، مبدأ بزرگ‎ترين تحوّلات تاريخ زندگي انسان و آغاز عالي‎ترين نهضت‎هاي ديني و اجتماعي و سرفصل حيات نوين علمي و اخلاقي است. قرآن ـ كه هادي و راهنماي عموم انسان‎ها بوده و آخرينِ تعليمات آسماني و برنامه‎هاي سعادت جاوداني را داراست ـ در اين ماه نازل گرديده؛ ازاين‌رو، اين ماه بر تمام ماه‎هاي سال، فضيلت دارد.

روزهايش از همة روزها با ارج‎تر و شب‎هايش از همه شب‎ها گرامي‎تر است. اين ماه، يادبود نزول قرآن و سالگرد تاريخ مجد و شرف انسان و اعلام حقوق واقعي و آزادي حقيقي بشر است.^[15]

6. جمله: ﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمْ...‌﴾[16] تا جمله ﴿... وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾،[17] دلالت مي‎كند كه در تعاليم اسلام يسر، آساني و سهولت، مراعات شده و دشواري، سخت‌گيري و تحميل بر فطرت و خواسته‎هاي واقعي بشر در آن وجود ندارد.

چنانچه در مباحث آتي، توضيح خواهيم داد، خداوند پيغمبر عالي‌مقام اسلام‌(ص) را بر شريعتي سهل و آسان برانگيخته است؛ كه فرمود:

«مَا بُعِثْتُ بِالرُّهْبَانيَّةِ الشَّاقَّةِ وَلَكِنْ بِالْحَنَفِيَّةِ السَّمْحَةِ».^[18]

7. نكتة ديگر كه از آيات شريفه با نظر به عموميّت خطابات و توجّه كلّي به همه آنها استفاده مي‎شود، «مساوات همه در تكليف» است. هركس صاحب هر مقام و هر درجه و هر شغل باشد، بايد روزه بگيرد و از فوايد تربيتي، دنيوي و اخروي آن بهره‎مند شود، و

همه‌ساله در اين مدرسة كمال، رياضت ديده و تربيت گردد و قواي عقلاني و انساني خود را نيرومند ساخته و بر قواي شيطاني و حيواني مسلّط شود، و دريابد كه انسان، فقط اين جسم ظاهر و گوشت و استخوان نيست و قدرت انسان، فقط نيرومندي جسم و شكست حريف زورمند نمي‎باشد.

قدرت واقعي انسان، تسلّط بر نفس، شهوت، غضب و پايداري در برابر مشكلات و صبر و شكيبايي است:

پرخوري و تن‌پروري آفات و خطرات زيادي را در پي داشته و سبب تيرگي روح، تاريكي دل و كوري بصيرت است.

اندرون از طعام خالی دار                تا در آن نور معرفت بینی!

گر تربيت جسم ـ ‎كه در عصر ما به آن اهميّت فراوان مي‎دهند‎ ـ مقدمة تربيت روح و پرورش افكار و اخلاق سالم نباشد، هيچ سودي نخواهد داشت.

در هر چيزي بايد اعتدال رعايت گردد؛ تربيت بدن نيز بايد در حدّ اعتدال باشد و همه به آن توجّه كرده و ضعف و ناتواني را از جسم و روح خود دور سازند؛ نه آنكه تربيت بدني هم به‌عنوان يك فن از فنون و پيشه و شغل مطرح گرديده و افراد را از توجّه به روح و وظايفي كه در اجتماع دارند باز بدارد!

اسلام دين خدا و دين عقل و منطق است. ازاين‌رو، در مواردي كه تربيت و تعليم سربازان و افسران مجاهدِ مدافع از دارالاسلام و وطن مسلمانان و نگهبانان امنيّت و انتظامات به اجراي مسابقات بدني ـ جسمي وابسته باشد و همچنين در مواردي كه سبب تقويت قواي علمي و صنعتي گردد، برپايي آن و اعطاي جايزه در آن را صحيح دانسته است.

به‌هرحال مكتب «صوم»، كلاس خودسازي و نردبان عروجي است كه همة مسلمانان بايد از آن بهره برند.

هم‌اكنون اي مسلمانان و مؤمنان! به استقبال ماه مبارك رمضان بشتابيد و از رحمت‎هاي واسعه خداوند متعال استفاده بريد.

بكوشيد تا مراسم روزه‎داري اين ماه را ـ ‎كه از شعائر بزرگ اسلام و نمايش وفاداري و استقامت و مساوات و التزام جامعة ما به احكام دين است‎ ـ با احترام و ادب هرچه بهتر انجام دهيد.

بدبخت آن كسي است كه بدون عذر شرعي، از سعادت روزه و بركات آن محروم گردد و گستاخ، آن شكم‎پرستي است كه بدون عذر شرعي، روزه اين ماه را افطار كند؛ يا با داشتن عذر، آشكارا روزه را بخورد و حكم خداي جهان را خوار شمارد و به عقايد و احساسات صدها ميليون مسلمان نقض ادب و احترام كرده و حرمت اين ماه شريف را رعايت ننمايد.

بدا به ‌حال كسي‌كه ماه رمضان را به گناه و معصيت سر برد و از آمرزش خدا محروم گردد. بكوشيد تا علاوه ‌بر مراسم و آداب ظاهري روزه و خودداري از خوردن و نوشيدن و ترك ساير مفطرات اندام و اعضا، خود را نيز به پرهيز از گناهان عادت داده و فكر و انديشه خود را نيز از افكار پليد و انديشه‎هاي ناپاك و شيطاني، پاك و منزّه سازيد.

بكوشيد تا كار و رفتاري را كه با آثار، فوايد و مقاصد معنوي، تربيتي، جسمي و... روزه سازش ندارد، انجام ندهيد.

از غيبت‌كردن بپرهيزيد؛ دشنام ندهيد؛ بدخويي ننماييد؛ سخنان تند و درشت نگوييد؛ كم‌حوصله و بي‌شكيب نباشيد؛ به ‌دنبال بي‌عفتي نرويد؛ از چشم‌چراني و نگاه به نامحرم بپرهيزيد؛ با دست و زبان،

مردم را نيازاريد؛ حرام نخوريد؛ مفاخره نكنيد؛ به هم بزرگي نفروشيد؛ به زيردستان ترحّم كنيد؛ به سالخوردگان احترام نماييد؛ صله رحم به‌جاي آوريد؛ از فقرا و بي‎نوايان دستگيري كنيد؛ از بيماران عيادت و پرستاري نماييد و حيا و آزرم پيشه سازيد.

در مجالس ديني ـ اسلامي و نماز جماعت متواضعانه شركت كنيد و از صفوف نماز جماعت، وحدت و شوكت مسلمانان و بي‌امتيازي و بي‎قدري اعتبارات و مقامات دنيوي را تماشا كنيد.

ادعيّه‎اي را كه در اين ماه در اوقات مختلف: سحر، شب و روز وارد شده بخوانيد و نكوتر آنكه در مضامين و معاني آموزنده آن تأمّل فرماييد.

در حالات، اخلاق و روش و رفتاري كه داريد، مطالعه و رسيدگي نماييد. مبادا كار و پيشه شما حرام باشد. به‌دقّت نهاني‎ها و پنهاني‎هاي روح و ضمير خود را بازرسي كنيد؛ سعي در جبران گذشته را نموده تا پاك و منزّه از ماه بيرون شويد.

در اين ماه از مرگ و عاقبت اين جهان و زندگي مادّي و عوالم بعد از مرگ و قيامت و حشر و نشر و سؤال و حساب، بسيار ياد كنيد، و براي مواقفي كه در پيش داريم گريه كنيد و اين جملات دعاي ابي‎حمزه را زمزمه كنيد:

«أَبْكِي لِخُرُوجِ نَفْسِي، أَبْكِي لِظُلْمَةِ قَبْرِي، أَبْكِي لِضَيْقِ لَحَدِي، أَبْكِي لِسُؤَالِ مُنْكَرٍ وَنَكِيرٍ إِيَّايَ،

أَبْكِي لِخُرُوجِي مِنْ قَبْرِي عُرْيَاناً ذَلِيلاً حَامِلاً ثِقْلِي عَلَی ظَهْرِي...».^[19]

و سپس، توبه نماييد و به‌سوي خدا بازگشت كنيد.

مبادا از رحمت خدا مأيوس و نااميد شويد:

«إِلَهِي حَقِّقْ رَجَائِي، وَآمِنْ خَوْفِي، فَإِنَّ كَثْرَةَ ذُنُوبِي لَا أَرْجُو فِيهَا إِلَّا عَفْوَكَ...».^[20]

هركه هستي و هر حال كه داشته باشي و به هر شكل كه تاكنون زندگي كرده‎اي اصلاح كار تو آسان است و آلودگي‎هاي تو با آب توبه و استغفار و گريه در حال مناجات و دعا شسته شده و تو پاك و بي‎آلايش مي‎گردي.

پس، طلب رحمت كن و بگو:

«إِلَهِي ارْحَمْنِي إِذَا انْقَطَعَتْ حُجَّتِي، وَكَلَّ عَنْ جَوَابِكَ لِسَانِي، وَطَاشَ عِنْدَ سُؤَالِكَ إِيَّايَ لُبِّي، فَيَا عَظِيمُ رَجَائِي لَا تُخَيِّبْنِي إِذَا اشْتَدَّتْ إِلَيْكَ فَاقَتِي».^[21]

آري، فقط ‎با ‎يك جهش ‎از ‎عالم ‎تاريك شهوات و ‎هوا‎پرستي، دنياطلبي، بي‎رحمي، ستمگري و... به عالم سراسر نور و روشنايي، فضيلت و شرافت، پارسايي و بندگي خدا پرواز كن و هرآنچه در پي هواي نفس رفته و گناه كردي، و خداي يگانه را معصيت نموده‎اي؛ هرچه به شهوت‎راني‎هاي نامشروع آلوده شده‎اي، هرچه از جاده عفاف و پاك‎دامني بيرون رفته‎اي، هرچه تملّق و مدح بيجا نموده‎اي، هرچه گردنكشانه و متكبّرانه بر روي زمين راه رفتي و به بندگان خدا و زيردستان، ظلم و ستم كرده‎اي، همه را واگذار و به درگاه الهي اشك ندامت بريز، و براي سفر آخرت توشه‎اي برگير:

«إِلَهِي وَسَيِّدِي وَعِزَّتِكَ وَجَلَالِكَ لَئِنْ طَالَبتَنِي بِذُنُوبِي لَاُطَالِبَنَّكَ بِعَفْوِكَ، وَلَئِنْ طَالَبْتَنِي بِلُؤْمِي لَاُطَالِبَنَّكَ بِكَرَمِكَ».^[22]

نزد خداوند توّاب، پشيماني عرضه دار و عفو و آمرزش از او بخواه و بگو:

«يَا قَابِلَ التَّوْبِ، يَا عَظِيمَ الْـمَنِّ یَا قَدِیمَ الْإِحْسَانِ أَيْنَ سَتْرُكَ الْجَمِيلُ أَيْنَ عَفْوُكَ الْجَلِيلُ؟

أَيْنَ فَرَجُكَ الْقَرِيبُ؟ أَيْنَ غِيَاثُكَ السَّرِيعُ؟، أَيْنَ رَحْمَتُكَ الْوَاسِعَةُ».^[23]

همواره بندة خدا باش تا آزاد باشي؛ و از نفس امّاره بگريز تا بزرگي يابي.

از گناه بپرهيز و به‌سوي خداي آمرزندة پوزش‌پذير قدم بردار. حيف است كه عمر و وقت و نعمت‎هايي را كه خداي سبحان عطا فرموده، بيهوده تلف نمايي! بيا و طعم بهرة روحاني و لذّت بندگي و پرستش خدا و تسلّط بر نفس را تجربه كن!

بر سر اين سفرة گسترده ضيافت الهي در اين ماه بنشين و از موائِد آن تناول كن. و خود را در معرض نسيم رحمت الهي قرار ده.

به‌جاي نغمات موسيقي و اصوات طرب‌انگيز، به نواي زيباي تلاوت قرآن و مناجات با خدا و دعا، گوش خود را آشنا ساز و در يك عبارت، برادر و خواهر عزيز! در انديشه فردا و پايان كار خويش باش.

«تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوّاً فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ».^[24]