بيترديد كساني كه ميخواهند اسلام را در آينة اعمال و رفتار اجتماع مسلمانان اين عصر ببينند و آن جمال نوراني و خورشيد جهان‌تاب را در چنين منظر و آينة تيره‌وتار زيارت كنند، سخت در اشتباهند.
اگر تصوير چهرة اسلام ممكن بود و يك نفر آگاه به تمام تعاليم و امتيازات و هدايتهاي اسلام و برنامههاي تربيتي و جامع آن، چهره زيباي آن را تصوير ميكرد، از هر اثر هنري ديگر زيباتر و جالبتر ميشد.
اگر خداي جهان و آفريننده زمين و آسمان ـ كه نعمت اسلام را به‌وسيله حضرت خاتم‌الانبيا(ص) انعام و اعطا فرمود ـ آن را به‌صورتي تمثيلي ميساخت، يقيناً زيبايي و جمال آن صورت، خلق اوّلين و آخرين را ازخودبيخود ميكرد.
چنانچه هم‌اكنون جمال روحاني و روح‌بخش و دل‌نواز اسلام، فلاسفه محقّق و علما و دانشمندان متتبّع را مجذوب و دل‌باخته ساخته است.
آري، چقدر جمال توحيد اسلام زيباست و چه خورشيد عدالت اجتماعي اسلام گرمابخش است!
كدام جلوهاي در دلها از جلوه معارف اسلام نافذتر و كدام روشنايي از روشنايي آيات قرآن مجيد روشنتر است؟!
اين پرتو خورشيد اسلام است كه دنياي متمدّن را به حقوق انسانها روشن و منوّر كرده، و نغمه آزادي را اين‌همه روح‌افزا قرار داده است.
هيچ‌يك از بيانيهها و اعلاميههاي حقوق بشر ـ كه به دست ناتوان انسان تهيّه و تدوين شده است ـ اصلاً قابل مقايسه با حقوق و قوانين نافذ و همه‌جانبه اسلام نيست.
نگرشي هرچند كوتاه به اين‌آيات الهي مصداق اين مدّعاست:
«بياييد بر سر سخني كه ميان من و شما يكسان است بايستيم كه: جز خدا را نپرستيم و چيزي را شريك او نگردانيم، و بعضي از ما بعضي ديگر را به‌جاي خدا به خدايي نگيريد».
«اي مردم، ما شما را از مرد و زني آفريديم، و شما را ملّت‌ملّت و قبيله‌قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايي متقابل حاصل كنيد؛ درحقيقت ارجمندترين شما در نزد خدا پرهيزكارترين شماست».
«درحقيقت، خدا به دادگري و نيكوكاري و بخشش به خويشاوندان فرمان ميدهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز ميدارد. به شما اندرز ميدهد، باشد كه پند گيريد».
و كدام‌يك از تعاليم و هدايتهاي اخلاقي را ميتوان از تعاليم و آداب اسلام برتر و مفيدتر دانست؟ نمونه آيات ذيل بيانگر بزرگترين و برترين تعاليم و هدايتهاي اخلاقي است:
«و هركس بر خدا اعتماد كند او براي وي بس است».
«و كارم را به خدا ميسپارم؛ خداست كه به [حال] بندگان [خود] بيناست».
«و بسا چيزي را خوش نميداريد و آن براي شما خوب است، و بسا چيزي را دوست ميداريد و آن براي شما بد است، و خدا ميداند و شما نميدانيد».
«بگو: جز آنچه خدا براي ما مقرّر داشته هرگز به ما نميرسد. او سرپرست ماست».
«پس [بدان] با دشواري، آساني است. آري، با دشواري، آساني است».
كدام دين و كدام كتاب آسماني به اندازه قرآن به علم و عمل اهميّت داده و به عقل و منطق و تفكّر و انديشه در اسرار آفرينش و نظام
جهان و اوضاع زمين و آسمان، دعوت و تشويق كرده است؟
اسلام را بايد در آينه نصوص قرآن و سنّت، و در سيره رفتار و گفتار و كردار پيشوايان دين و كساني كه اسلام در وجودشان به تمام معنا منعكس شده و در سلوك مجاهدان و مسلمانان صدر اسلام تماشا كرد.
نقش و تأثير اسلام را در سازندگي و به وجود آوردن مترقّيترين و ممتازترين اجتماعات، بايد از قوّت احكام آن و از اجتماعاتي كه بيشتر تحت نفوذ منطق اسلامي قرار گرفت، استنباط كرد.
مسلمانان عصر ما نميتوانند با اجتماعاتي كه دارند اجتماع الهي اسلام را به دنيا نشان دهند و اگرچه در بين آنها افراد آگاه به مفاهيم و مقاصد اسلام كم نيست، ولي متأسّفانه جلوه مجتمعات آنها، جلوه اجتماع كاملاً اسلامي نيست، و چرخ زندگي اجتماعي و سياسي آنان تحت لواي حاكميّت مطلقه، و مشروعيّت و قوانين و احكام الهي در گردش نيست.
يگانه عامل و علّت انحطاط مسلمانان، جهل آنان به مفاهيم اسلامي و دوري از روح اسلام و درك‌نكردن واقع دين و توحيد، و ايمان به شهادتين است.
ايمان به اسلام سرگرم‌شدن به يك سلسله مفاهيم نظري نيست:
و از حضرت امام‌رضا(ع) روايت شده است كه پيغمبر(ص) فرمود:
قرآن مجيد مؤمنين را چنين توصيف ميفرمايد:
«مؤمنان، همان كسانياند كه چون خدا ياد شود دل‌هايشان بترسد، و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد، و بر پروردگار خود توكّل ميكنند».
«ولي چنين نيست، به پروردگارت قسم كه ايمان نميآورند، مگر آنكه تو را در مورد آنچه ميان آنان مورد اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حكمي كه كردهاي در دل‌هايشان احساس ناراحتي [و ترديد] نكنند، و كاملاً سر تعظيم فرود آورند».
و نشانة كفر را اين‌گونه بيان ميفرمايد كه:
اجتماعي را ميتوان يك جامعه كاملاً اسلامي دانست كه همه احكام و دستورات اسلامي بر تمام مسائل زندگي فردي و اجتماعي آن جامعه منطبق بوده و به‌عبارت‌ديگر، اسلام از برنامههاي كسب‌وكار، معاشرت، حكومت، سياست و... آنها تفكيك نشده باشد.
با اين وصف، اجتماعات ما معرّف يك اجتماع كامل و تمام‌عيار اسلامي نيست؛ زيرا بسياري از احكام اسلام در بين مسلمانان معاصر متروك گرديده، و جز «عبادات» (مثل: نماز، روزه، حج و...) ـ كه اجتماع اسلام به آنها نيز قائم است ـ بقيّه احكام و دستورات اسلامي كمتر مورد عنايت قرار گرفته و بعضاً مهجور مانده است. چه‌بسا كه عبادات ما نيز آن‌طور كه شايسته است نشان‌دهنده مقاصد اسلام نيست و كساني كه از آثار و بركات آن هم محروم ميباشند، بسيارند.
در «عبادات»، معاني بزرگ و درسهاي عميق به ما آموخته ميشود كه اگر به آنها توجّه كنيم، افق افكار ما روشن و طرز تصوّر ما دگرگون ميشود.
در عبادات هم جنبه عادت نهفته است و هم اظهار شوكت اسلام، اتّحاد و هماهنگي مسلمين، ارشادات اخلاقي، آموزشي و تربيتي، تعاليم اجتماعي، رشد فكري، عقلي و علمي و بلكه فوايد بهداشتي و اقتصادي نيز منظور شده است.
همين روزه ماه رمضان كه از اركان اسلام و نيز شعاير بزرگ و وسيلهاي جهت تقرّب به خداست، آيا با همان برنامه مقرّر انجام ميشود؟ و آيا ماه رمضان ما، همان ماه رمضان اسلام است؟
اين موضوع و مسئلهاي است كه به بررسي و تحقيق نياز دارد.
ماه رمضان اسلام: چنانچه از خطبه حضرت رسول اكرم(ص) استفاده ميشود، فرصتي براي افزودن به اعمال خير و كارهاي نيك، دستگيري از فقيران و بينوايان، پيوند با خويشاوندان، ياري ضعيفان، تكميل و تهذيب اخلاق، فروخوردن خشم و غضب و كنترل قواي شهواني است.
امّا برنامه ماه رمضان ما: پرخوري در افطار و سحر، تندخويي و بدزباني با نزديك و بيگانه، شبنشينيهاي زيان‌بخش، معاشرتها و جلسات بيهوده است.
ماه رمضان اسلام: موسم وزش نفحات رحمت، تجلّي حقيقت و زمان نزول بركات است كه جويندگان اين معاني بدون هيچ‌گونه
ملال و خستگي خود را در معرض اين نسيمها قرار داده و هشيارانه از آن استفاده ميكنند، و دلهاي خود را مهبط اين فيوض رحماني قرار ميدهند.
بيشتر افراد در غفلت از اين معاني به‌سر برده و از روحانيّت و نورانيّت اين ماه استفاده نميكنند.
در ماه رمضان اسلام: شياطين مغلولاند و اسباب گناه در اين ماه فراهم نبوده و محيط، براي فعّاليّت شياطين و رشد قواي اهريمني و افكار زشت ابليسي مساعد نميباشد.
همه‌جا به نور اين ماه منوّر است و صداي دل‌نواز و روح‌بخش تلاوت قرآن مجيد و صوت مناجات و دعا و استغفار، دلها را به‌سوي خدا متوجّه ميسازد و خفتگان بستر غفلت را بيدار مينمايد.
ماه رمضان ما: شياطين در آن مشغول كار و اغوا و اضلال بوده و جز چند شب، بقيّه اوقات سينماها، ميكدهها، كابارهها، مراكز فساد و انحراف باز است و زنان برهنه و نيم برهنه درملأعام در خيابانها آمدوشد ميكنند و صداي موسيقي از هرسو بلند است و از مصونيّتهايي كه بايد در اين ماه از معاصي وجود داشته باشد، خبري نيست و چشم و گوش، هميشه در معرض گناه و معصيت است.
ماه رمضان اسلام: بهترين فرصت و گران‌بهاترين وقتي است كه حتّي يك دقيقه و ثانيهاش نبايد هدر برود و بيهوده مصرف شود؛ بلكه بايد تمام دقايق و ساعات آن در انجام كارهاي نيك و اعمال حسنه، تفكّر و تأمّل، توبه و اصلاح حال سپري شود.
ماه رمضان ما: بيشتر اوقاتش تلف ميشود و اوقاتي به اين عزيزي، آسان از دست ميرود.
ماه رمضان اسلام: مسلمانان بايد در آن به مناسبت نزول قرآن در سيره رسول اكرم(ص) ـ شخصيّتي كه قرآن به او نازل شد ـ به‌طور عميق مطالعه نمايند و ارشادات و راهنماييهاي آن رهبر عاليقدر آسماني را ـ كه دافع هر ضرر و خسارت، و علاج‌كننده تمام مشكلات اجتماعي و حياتي است ـ سرمشق خود قرار دهند و به‌حكم:
به روش و سلوك آن رسول اعظم خدا(ص) تأسّي نمايند.
ماه رمضان ما: اكثريّت مسلمانان از سيره رهبر عظيم خود بياطّلاع بوده و در اين موضوع كه درس و بحث، تفكّر و مطالعه در آن بر هر مسلماني لازم است، نه در ماه رمضان و نه در ماههاي ديگر اهتمام شايان ندارند و
به دانستن تاريخ حيات رسول خدا(ص) ـ كه آموزندهترين صفحات تاريخ است ـ اعتنايي لازم و كافي نميكنند. تاريخ كدام شخصيّتها و رجال تاريخ، زعما و رهبران اصلاحات و انقلابها و پيامبران بزرگ، مانند تاريخ پيامبر بزرگ اسلام(ص)، آموزنده و سودمند است.
ماه رمضان اسلام: ماه درس علوم دين از قبيل: فقه، احكام و معارف حقيقي است تا خدا را از روي معرفت و بصيرت بپرستيم و طعم ايمان را بچشيم و در جمال ربوبيّت، واله و حيران گشته و روح ما به عوالم عاليتر طيران نمايد:
|
طيران مرغ ديدي تو ز پاي‌بند غفلت |
|
به در آي تا ببيني طيران آدميّت |
و اين حديث كه از پيغمبر(ص) روايت شده است، بر ما منطبق شود:
«إِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَيْراً فَقَّهَهُ فِي الدِّينِ».[15]
ماه رمضان ما: در جهالت و ناداني ميگذرد و اين مدرسه عالي و همگاني اسلامي به‌صورت تعطيل جلوه كرده و معلّم و مدرّس، شاگرد و دانشجو در آن كم است و ادعيه آن كمتر مورد استفاده و تأمّل قرار ميگيرد.
ماه رمضان اسلام: ماه نشاط، و اقبال و شتاب به‌سوي عبادت و تقرّب به خداست.
ماه رمضان ما: بعضي آن را در كسالت و سستي و تن‌پروري و خواب و بيخبري به پايان ميرسانند.
ماه رمضان اسلام: آغاز فصل جديد و مرحله نوين عمر و زندگي است كه در آن بايد قواي فكري و اخلاقي خود را از نو به رشدونمو واداريم و با گذشته خود وداع كرده، و دل خود را جلا دهيم و زنگار معصيت و گناه را از آن بزداييم.
ماه رمضان ما: تغيير مختصر در وقت خوردن غذا و امساك از مفطرات است كه هرچند امتثال و اطاعت فرمان خدا و دليل بيداربودن وجدان ديني و شعور مذهبي است و نسبت به آن بدبختها و گمراهاني كه روزه را افطار ميكنند شرافت و فضيلت آن بسيار است؛ امّا بااين‌وجود،روزهدار نبايد فقط به امساك از مفطرات قناعت كند؛ بلكه بايد ساير برنامههايي را كه براي روزه‌داران معيّن شده نيز انجام دهد تا از فوايد بسيار و رَحَمات واسعه الهي در اين ماه حدّاكثر استفاده را بنمايد.
ماه رمضان اسلام: سبب تهذيب نفوس، تطهير قلوب و تخلّق به اخلاق حميده، اعتياد به عادات حسنه، تمرين خلوص نيّت، احياي معالم و مباني اسلاميّت و انسانيّت، انتشار محبّت و نوع‌پروري و صداقت است.
ماه رمضان ما: بسا شبنشينيها و مجالسي كه پس از افطار برپا ميشود و با متحمّل‌شدن مصارف زياد به پرخوري، غيبت، لهو و مزاحهاي باطل و گفت‌وشنودهاي بيثمر مشغول شده و با شكمچرانيهايي كه ميكنند از حكمت نبويّه «صُومُوا تَصِحُّوا»[16] محروم ميشوند. و چون از روح همكاري و همدردي اسلامي و ارتباط معنوي و اتّصال ناگسستني قلبي و ايماني، نشانه و علامتي نيست، آن ديدوبازديدها و معاشرتها، سبب كينه و عداوت و دشمني و سوء‌تفاهم ميگردد.
***
اَللّهُمَّ وَفِّقْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ الْإِسْلَامَ وَارْزُقْنَا صِيَامَهُ وَقِيَامَهُ وَاهْدِنَا فِيهِ إِلِى صِرَاطِكَ المُسْتَقِيمِ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ.[17]
[1]. آل عمران، 64.
[2]. حجرات، 13.
[3]. نحل، 90؛
[4]. طلاق، 3.
[5]. غافر، 44.
[6]. بقره، 216.
[7]. توبه، 51.
[8]. شرح، 5 ـ 6.
[9]. سيوطی، الجامع‌الصغير، ج2، ص450؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج1، ص25. «ایمان با آرزو کردن و آرایش و ظاهرسازی نیست بلکه ایمان چیزی است که در قلب جای گیرد و عمل انسان آن را تصدیق نماید».
[10]. صدوق، الخصال، ص178، همو، عيون اخبارالرضا×، ج2، ص204 ـ 205. «ايمان شناخت و معرفت به‌واسطه قلب و اقرار به زبان و عمل با اعضا و ارکان (بدن) است».
[11]. انفال، 2.
[12]. نساء، 65.
[13]. مائده، 44؛ «و كساني كه به‌موجب آنچه خدا نازل كرده داوري نكردهاند، آنان خود كافرند».
[14]. احزاب، 21. «قطعاً براي شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقي نيكوست؛ براي آن‌‌كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد».
[15]. کلینی، الكافي، ج1، ص32؛ طوسی، الامالی، ص531؛ طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ص463؛ فیض کاشانی، الوافی، ج1، ص130؛ ج26، ص190. «هنگامي‌که خداوند بخواهد به بنده‌اش خير برساند او را در دين فقيه و صاحب‌نظر مي‌کند».
[16]. قطب راوندی، الدعوات، ص 76؛ ابن ابی‌جمهور احسائی، عوالی‌اللئالی، ج 1، ص268.
.[17] خدايا! به ما در ماه رمضان توفيق عمل به اسلام عطا فرما؛ و روزه و قيام در اين ماه روزيمان فرما و ما را به راه مستقيم خودت هدايت فرما؛ به حق محمد و آل پاک و طاهرش که درود و صلوات تو بر ايشان باد.