بیتردید كسانی كه میخواهند اسلام را در آینة اعمال و رفتار اجتماع مسلمانان این عصر ببینند و آن جمال نورانی و خورشید جهانتاب را در چنین منظر و آینة تیرهوتار زیارت كنند، سخت در اشتباهند.
اگر تصویر چهرة اسلام ممكن بود و یك نفر آگاه به تمام تعالیم و امتیازات و هدایتهای اسلام و برنامههای تربیتی و جامع آن، چهره زیبای آن را تصویر میكرد، از هر اثر هنری دیگر زیباتر و جالبتر میشد.
اگر خدای جهان و آفریننده زمین و آسمان ـ كه نعمت اسلام را بهوسیله حضرت خاتمالانبیا(ص) انعام و اعطا فرمود ـ آن را بهصورتی تمثیلی میساخت، یقیناً زیبایی و جمال آن صورت، خلق اوّلین و آخرین را ازخودبیخود میكرد.
چنانچه هماكنون جمال روحانی و روحبخش و دلنواز اسلام، فلاسفه محقّق و علما و دانشمندان متتبّع را مجذوب و دلباخته ساخته است.
آری، چقدر جمال توحید اسلام زیباست و چه خورشید عدالت اجتماعی اسلام گرمابخش است!
كدام جلوهای در دلها از جلوه معارف اسلام نافذتر و كدام روشنایی از روشنایی آیات قرآن مجید روشنتر است؟!
این پرتو خورشید اسلام است كه دنیای متمدّن را به حقوق انسانها روشن و منوّر كرده، و نغمه آزادی را اینهمه روحافزا قرار داده است.
هیچیك از بیانیهها و اعلامیههای حقوق بشر ـ كه به دست ناتوان انسان تهیّه و تدوین شده است ـ اصلاً قابل مقایسه با حقوق و قوانین نافذ و همهجانبه اسلام نیست.
نگرشی هرچند كوتاه به اینآیات الهی مصداق این مدّعاست:
«بیایید بر سر سخنی كه میان من و شما یكسان است بایستیم كه: جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریك او نگردانیم، و بعضی از ما بعضی دیگر را بهجای خدا به خدایی نگیرید».
«ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملّتملّت و قبیلهقبیله گردانیدیم تا با یكدیگر شناسایی متقابل حاصل كنید؛ درحقیقت ارجمندترین شما در نزد خدا پرهیزكارترین شماست».
«درحقیقت، خدا به دادگری و نیكوكاری و بخشش به خویشاوندان فرمان میدهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز میدارد. به شما اندرز میدهد، باشد كه پند گیرید».
و كدامیك از تعالیم و هدایتهای اخلاقی را میتوان از تعالیم و آداب اسلام برتر و مفیدتر دانست؟ نمونه آیات ذیل بیانگر بزرگترین و برترین تعالیم و هدایتهای اخلاقی است:
«و هركس بر خدا اعتماد كند او برای وی بس است».
«و كارم را به خدا میسپارم؛ خداست كه به [حال] بندگان [خود] بیناست».
«و بسا چیزی را خوش نمیدارید و آن برای شما خوب است، و بسا چیزی را دوست میدارید و آن برای شما بد است، و خدا میداند و شما نمیدانید».
«بگو: جز آنچه خدا برای ما مقرّر داشته هرگز به ما نمیرسد. او سرپرست ماست».
«پس [بدان] با دشواری، آسانی است. آری، با دشواری، آسانی است».
كدام دین و كدام كتاب آسمانی به اندازه قرآن به علم و عمل اهمیّت داده و به عقل و منطق و تفكّر و اندیشه در اسرار آفرینش و نظام
جهان و اوضاع زمین و آسمان، دعوت و تشویق كرده است؟
اسلام را باید در آینه نصوص قرآن و سنّت، و در سیره رفتار و گفتار و كردار پیشوایان دین و كسانی كه اسلام در وجودشان به تمام معنا منعكس شده و در سلوك مجاهدان و مسلمانان صدر اسلام تماشا كرد.
نقش و تأثیر اسلام را در سازندگی و به وجود آوردن مترقّیترین و ممتازترین اجتماعات، باید از قوّت احكام آن و از اجتماعاتی كه بیشتر تحت نفوذ منطق اسلامی قرار گرفت، استنباط كرد.
مسلمانان عصر ما نمیتوانند با اجتماعاتی كه دارند اجتماع الهی اسلام را به دنیا نشان دهند و اگرچه در بین آنها افراد آگاه به مفاهیم و مقاصد اسلام كم نیست، ولی متأسّفانه جلوه مجتمعات آنها، جلوه اجتماع كاملاً اسلامی نیست، و چرخ زندگی اجتماعی و سیاسی آنان تحت لوای حاكمیّت مطلقه، و مشروعیّت و قوانین و احكام الهی در گردش نیست.
یگانه عامل و علّت انحطاط مسلمانان، جهل آنان به مفاهیم اسلامی و دوری از روح اسلام و دركنكردن واقع دین و توحید، و ایمان به شهادتین است.
ایمان به اسلام سرگرمشدن به یك سلسله مفاهیم نظری نیست:
و از حضرت امامرضا(ع) روایت شده است كه پیغمبر(ص) فرمود:
قرآن مجید مؤمنین را چنین توصیف میفرماید:
«مؤمنان، همان كسانیاند كه چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد، و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید، و بر پروردگار خود توكّل میكنند».
«ولی چنین نیست، به پروردگارت قسم كه ایمان نمیآورند، مگر آنكه تو را در مورد آنچه میان آنان مورد اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حكمی كه كردهای در دلهایشان احساس ناراحتی [و تردید] نكنند، و كاملاً سر تعظیم فرود آورند».
و نشانة كفر را اینگونه بیان میفرماید كه:
اجتماعی را میتوان یك جامعه كاملاً اسلامی دانست كه همه احكام و دستورات اسلامی بر تمام مسائل زندگی فردی و اجتماعی آن جامعه منطبق بوده و بهعبارتدیگر، اسلام از برنامههای كسبوكار، معاشرت، حكومت، سیاست و... آنها تفكیك نشده باشد.
با این وصف، اجتماعات ما معرّف یك اجتماع كامل و تمامعیار اسلامی نیست؛ زیرا بسیاری از احكام اسلام در بین مسلمانان معاصر متروك گردیده، و جز «عبادات» (مثل: نماز، روزه، حج و...) ـ كه اجتماع اسلام به آنها نیز قائم است ـ بقیّه احكام و دستورات اسلامی كمتر مورد عنایت قرار گرفته و بعضاً مهجور مانده است. چهبسا كه عبادات ما نیز آنطور كه شایسته است نشاندهنده مقاصد اسلام نیست و كسانی كه از آثار و بركات آن هم محروم میباشند، بسیارند.
در «عبادات»، معانی بزرگ و درسهای عمیق به ما آموخته میشود كه اگر به آنها توجّه كنیم، افق افكار ما روشن و طرز تصوّر ما دگرگون میشود.
در عبادات هم جنبه عادت نهفته است و هم اظهار شوكت اسلام، اتّحاد و هماهنگی مسلمین، ارشادات اخلاقی، آموزشی و تربیتی، تعالیم اجتماعی، رشد فكری، عقلی و علمی و بلكه فواید بهداشتی و اقتصادی نیز منظور شده است.
همین روزه ماه رمضان كه از اركان اسلام و نیز شعایر بزرگ و وسیلهای جهت تقرّب به خداست، آیا با همان برنامه مقرّر انجام میشود؟ و آیا ماه رمضان ما، همان ماه رمضان اسلام است؟
این موضوع و مسئلهای است كه به بررسی و تحقیق نیاز دارد.
ماه رمضان اسلام: چنانچه از خطبه حضرت رسول اكرم(ص) استفاده میشود، فرصتی برای افزودن به اعمال خیر و كارهای نیك، دستگیری از فقیران و بینوایان، پیوند با خویشاوندان، یاری ضعیفان، تكمیل و تهذیب اخلاق، فروخوردن خشم و غضب و كنترل قوای شهوانی است.
امّا برنامه ماه رمضان ما: پرخوری در افطار و سحر، تندخویی و بدزبانی با نزدیك و بیگانه، شبنشینیهای زیانبخش، معاشرتها و جلسات بیهوده است.
ماه رمضان اسلام: موسم وزش نفحات رحمت، تجلّی حقیقت و زمان نزول بركات است كه جویندگان این معانی بدون هیچگونه
ملال و خستگی خود را در معرض این نسیمها قرار داده و هشیارانه از آن استفاده میكنند، و دلهای خود را مهبط این فیوض رحمانی قرار میدهند.
بیشتر افراد در غفلت از این معانی بهسر برده و از روحانیّت و نورانیّت این ماه استفاده نمیكنند.
در ماه رمضان اسلام: شیاطین مغلولاند و اسباب گناه در این ماه فراهم نبوده و محیط، برای فعّالیّت شیاطین و رشد قوای اهریمنی و افكار زشت ابلیسی مساعد نمیباشد.
همهجا به نور این ماه منوّر است و صدای دلنواز و روحبخش تلاوت قرآن مجید و صوت مناجات و دعا و استغفار، دلها را بهسوی خدا متوجّه میسازد و خفتگان بستر غفلت را بیدار مینماید.
ماه رمضان ما: شیاطین در آن مشغول كار و اغوا و اضلال بوده و جز چند شب، بقیّه اوقات سینماها، میكدهها، كابارهها، مراكز فساد و انحراف باز است و زنان برهنه و نیم برهنه درملأعام در خیابانها آمدوشد میكنند و صدای موسیقی از هرسو بلند است و از مصونیّتهایی كه باید در این ماه از معاصی وجود داشته باشد، خبری نیست و چشم و گوش، همیشه در معرض گناه و معصیت است.
ماه رمضان اسلام: بهترین فرصت و گرانبهاترین وقتی است كه حتّی یك دقیقه و ثانیهاش نباید هدر برود و بیهوده مصرف شود؛ بلكه باید تمام دقایق و ساعات آن در انجام كارهای نیك و اعمال حسنه، تفكّر و تأمّل، توبه و اصلاح حال سپری شود.
ماه رمضان ما: بیشتر اوقاتش تلف میشود و اوقاتی به این عزیزی، آسان از دست میرود.
ماه رمضان اسلام: مسلمانان باید در آن به مناسبت نزول قرآن در سیره رسول اكرم(ص) ـ شخصیّتی كه قرآن به او نازل شد ـ بهطور عمیق مطالعه نمایند و ارشادات و راهنماییهای آن رهبر عالیقدر آسمانی را ـ كه دافع هر ضرر و خسارت، و علاجكننده تمام مشكلات اجتماعی و حیاتی است ـ سرمشق خود قرار دهند و بهحكم:
به روش و سلوك آن رسول اعظم خدا(ص) تأسّی نمایند.
ماه رمضان ما: اكثریّت مسلمانان از سیره رهبر عظیم خود بیاطّلاع بوده و در این موضوع كه درس و بحث، تفكّر و مطالعه در آن بر هر مسلمانی لازم است، نه در ماه رمضان و نه در ماههای دیگر اهتمام شایان ندارند و
به دانستن تاریخ حیات رسول خدا(ص) ـ كه آموزندهترین صفحات تاریخ است ـ اعتنایی لازم و كافی نمیكنند. تاریخ كدام شخصیّتها و رجال تاریخ، زعما و رهبران اصلاحات و انقلابها و پیامبران بزرگ، مانند تاریخ پیامبر بزرگ اسلام(ص)، آموزنده و سودمند است.
ماه رمضان اسلام: ماه درس علوم دین از قبیل: فقه، احكام و معارف حقیقی است تا خدا را از روی معرفت و بصیرت بپرستیم و طعم ایمان را بچشیم و در جمال ربوبیّت، واله و حیران گشته و روح ما به عوالم عالیتر طیران نماید:
طیران مرغ دیدی تو ز پایبند غفلت |
|
به در آی تا ببینی طیران آدمیّت |
و این حدیث كه از پیغمبر(ص) روایت شده است، بر ما منطبق شود:
«إِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ».[15]
ماه رمضان ما: در جهالت و نادانی میگذرد و این مدرسه عالی و همگانی اسلامی بهصورت تعطیل جلوه كرده و معلّم و مدرّس، شاگرد و دانشجو در آن كم است و ادعیه آن كمتر مورد استفاده و تأمّل قرار میگیرد.
ماه رمضان اسلام: ماه نشاط، و اقبال و شتاب بهسوی عبادت و تقرّب به خداست.
ماه رمضان ما: بعضی آن را در كسالت و سستی و تنپروری و خواب و بیخبری به پایان میرسانند.
ماه رمضان اسلام: آغاز فصل جدید و مرحله نوین عمر و زندگی است كه در آن باید قوای فكری و اخلاقی خود را از نو به رشدونمو واداریم و با گذشته خود وداع كرده، و دل خود را جلا دهیم و زنگار معصیت و گناه را از آن بزداییم.
ماه رمضان ما: تغییر مختصر در وقت خوردن غذا و امساك از مفطرات است كه هرچند امتثال و اطاعت فرمان خدا و دلیل بیداربودن وجدان دینی و شعور مذهبی است و نسبت به آن بدبختها و گمراهانی كه روزه را افطار میكنند شرافت و فضیلت آن بسیار است؛ امّا بااینوجود،روزهدار نباید فقط به امساك از مفطرات قناعت كند؛ بلكه باید سایر برنامههایی را كه برای روزهداران معیّن شده نیز انجام دهد تا از فواید بسیار و رَحَمات واسعه الهی در این ماه حدّاكثر استفاده را بنماید.
ماه رمضان اسلام: سبب تهذیب نفوس، تطهیر قلوب و تخلّق به اخلاق حمیده، اعتیاد به عادات حسنه، تمرین خلوص نیّت، احیای معالم و مبانی اسلامیّت و انسانیّت، انتشار محبّت و نوعپروری و صداقت است.
ماه رمضان ما: بسا شبنشینیها و مجالسی كه پس از افطار برپا میشود و با متحمّلشدن مصارف زیاد به پرخوری، غیبت، لهو و مزاحهای باطل و گفتوشنودهای بیثمر مشغول شده و با شكمچرانیهایی كه میكنند از حكمت نبویّه «صُومُوا تَصِحُّوا»[16] محروم میشوند. و چون از روح همكاری و همدردی اسلامی و ارتباط معنوی و اتّصال ناگسستنی قلبی و ایمانی، نشانه و علامتی نیست، آن دیدوبازدیدها و معاشرتها، سبب كینه و عداوت و دشمنی و سوءتفاهم میگردد.
***
اَللّهُمَّ وَفِّقْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ الْإِسْلَامَ وَارْزُقْنَا صِیَامَهُ وَقِیَامَهُ وَاهْدِنَا فِیهِ إِلِى صِرَاطِكَ المُسْتَقِیمِ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ صَلَوَاتُكَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.[17]
[1]. آل عمران، 64.
[2]. حجرات، 13.
[3]. نحل، 90؛
[4]. طلاق، 3.
[5]. غافر، 44.
[6]. بقره، 216.
[7]. توبه، 51.
[8]. شرح، 5 ـ 6.
[9]. سیوطی، الجامعالصغیر، ج2، ص450؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج1، ص25. «ایمان با آرزو کردن و آرایش و ظاهرسازی نیست بلکه ایمان چیزی است که در قلب جای گیرد و عمل انسان آن را تصدیق نماید».
[10]. صدوق، الخصال، ص178، همو، عیون اخبارالرضا×، ج2، ص204 ـ 205. «ایمان شناخت و معرفت بهواسطه قلب و اقرار به زبان و عمل با اعضا و ارکان (بدن) است».
[11]. انفال، 2.
[12]. نساء، 65.
[13]. مائده، 44؛ «و كسانی كه بهموجب آنچه خدا نازل كرده داوری نكردهاند، آنان خود كافرند».
[14]. احزاب، 21. «قطعاً برای شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقی نیكوست؛ برای آنكس كه به خدا و روز بازپسین امید دارد».
[15]. کلینی، الكافی، ج1، ص32؛ طوسی، الامالی، ص531؛ طبرسی، مکارمالاخلاق، ص463؛ فیض کاشانی، الوافی، ج1، ص130؛ ج26، ص190. «هنگامیکه خداوند بخواهد به بندهاش خیر برساند او را در دین فقیه و صاحبنظر میکند».
[16]. قطب راوندی، الدعوات، ص 76؛ ابن ابیجمهور احسائی، عوالیاللئالی، ج 1، ص268.
.[17] خدایا! به ما در ماه رمضان توفیق عمل به اسلام عطا فرما؛ و روزه و قیام در این ماه روزیمان فرما و ما را به راه مستقیم خودت هدایت فرما؛ به حق محمد و آل پاک و طاهرش که درود و صلوات تو بر ایشان باد.