تمام مخلوقات و ممکنات و انواع و اجناس و اشخاص مرکّب می‌باشند از «مابه‌الاشتراک» و «ما‌به‌الامتیاز» به‌عبارت‌دیگر، هریک از افراد و اشخاص و انواع درعین‌حالی که در بعضی اوصاف ذاتی یا عرضی یا اعتباری با افراد دیگر جهت اجتماع و اشتراک دارند دارای اوصاف و مشخّصاتی نیز می‌باشند که به آن اوصاف از دیگران ممتاز و مشخّص می‌شوند و این مسئله ممیّزات و مشخّصات یکی از بزرگ‌ترین حکمت‌های عالم آفرینش و از پایه‌های عمده بقای نظام جهان است.
مابه‌الاشتراک یا قدر مشترک، آن چیزی است که فرد یا افراد دیگر در آن شرکت دارند و ملاک صحّت اطلاق یک مفهوم کلّی و لفظ عام بر افراد کثیر است مانند انسان، مسلمان، ناطق، ضاحک و ...
مابه‌الافتراق و الامتیاز، اوصاف و مشخّصات حقیقی و عرضی و اعتباری است که افراد به ملاحظه آن از یکدیگر ممیّز و به‌طور استقلال تحت ملاحظه و تصوّر واقع می‌شوند.
بدیهی است که مشخّصات یک فرد بسیار و بلکه شاید قابل احصا نباشد، ولی در مقام شناختن یک نوع یا یک فرد، باید طوری مشخّصات او گفته شود که باتوجّه‌به آن مشخّصات، آن فرد با فرد دیگر اشتباه نشود، مثلاً در خصوصیّات مسکن باید نام کشور، استان، شهرستان، بخش، نام خیابان، نام کوچه، شماره اطاق، و در خصوصیّات اندام باید شکل، شمایل، قیافه، رنگِ چهره، نشانه‌های مو، ابرو، قد و قامت و در مشخّصات نَسَبی و فامیلی، اسم پدر و مادر و اجداد (پدربزرگ‌ها) و جدّات (مادربزرگ‌ها) و در مشخّصات عملی، اقدامات اصلاحی، جنگ‌ها، غزوات، معاهدات، کار و پیشه، مقامات، مواقف تاریخی، سلوک و وضع معاشرت، و در مشخّصات علمی، روش فکری، ایمان، عقیده، نظرات اجتماعی و سیاسی و آرای دیگر، و در اوصاف اخلاقی، چگونگی صفات و خُلق و خوی او از قبیل شجاعت، سخاوت، عفو، گذشت، تواضع و فروتنی، شکیبایی، عدل و سایر اوصاف و محامد اخلاقی و یا اضداد آنها باید ذکر شود.
هرچه این مشخّصات روشن‌تر بیان شود فردی که مقصود شناساندن اوست، بهتر شناخته می‌شود.
راجع به حضرت مهدی(علیه‌السلام) و اوصاف آن بزرگوار باید بدانیم که شناختن مشخّصات آن حضرت از دو جهت اهمیّت به‌خصوص دارد:
یکی ازنظر تکلیف؛ زیرا شناختن امام شرعاً و عقلاً واجب است و به‌حکم حدیث معروف:
«هرکس بمیرد و امام‌زمان خود را نشناخته باشد، مرده است (همانند) مردن جاهلیّت».
و دیگر از جهت شناختن دروغ و باطل‌بودن دعاوی کسانی که به‌دروغ ادّعای مهدویّت کرده یا بنمایند، زیرا با ملاحظه این مشخّصات، کذب و بطلان دعوای این افراد روشن و واضح می‌شود چون فاقد این صفات و خصایص بوده‌اند.
صفات و مشخّصات حضرت مهدی(علیه‌السلام) که در احادیث و روایات ذکر شده مشخّصاتی است که هرکس آن مشخّصات را در نظر بگیرد هرگز آن حضرت را با افراد دیگر اشتباه نخواهد کرد و اگر دیده می‌شود پاره‌ای فریب خورده و دعوای مهدویّت را از شیّادانی پذیرفته‌اند، به دلیل غفلت یا بی‌اطّلاعی از این مشخّصات و خصایص بوده، و یا آنکه بعضی مشخّصات را که تمام مشخِّص نبوده و وصف
عامّ آن حضرت و دیگران بوده، تمام مشخِّص شمرده و صاحبان وصف عامّ را با صاحب وصف خاصّ اشتباه کرده‌اند. بسیاری هم دانسته و عمداً این دعاوی را برای یک سلسله اغراض مادّی و سیاسی و حُبّ جاه و ریاست، به ظاهر پذیرفته و ترویج می‌نمایند. وگرنه خصوصیّات و اوصافی که برای آن حضرت بیان شده مشخّصاتی است که جز بر آن شخص خاصّ و موصوف به آن صفات خاصّ (یعنی امام دوازدهم، یگانه فرزند امام حسن عسکری(علیهماالسلام) بر احدی از کسانی که ادّعای مهدویّت کرده‌اند قابل انطباق نیست و بطلان دعاوی آنها باتوجّه‌به این نشانی‌ها و علامات مانند آفتاب آشکار و هویدا است.
علما و دانشمندان متتبّع و محیط به احادیث که وثاقت آنان مورد تأیید علم رجال و تراجم است، در کتاب‌های معتبر و مستند به نحو کافی و وافی این مشخّصات را تعیین و توضیح داده‌اند که چون نقل آن احادیث در اینجا امکان‌پذیر نیست لذا ما فقط برطبق احصای ناقص خودمان در کتاب منتخب‌الاثر قسمتی از این مشخّصات را با ذکر عدد احادیثی که بر هریک از آنها دلالت دارد به عرض خوانندگان ارجمند می‌رسانیم.
1. مهدی(علیه‌السلام) از خاندان و ذرّیّه پیغمبر(ص) است. «طبق 389 حدیث».
2. همنام و هم‌کنیه پیغمبر(ص) و شبیه‌ترین مردم به آن حضرت است. «طبق48 حدیث».
3. در صفت شمایل و قیافه آن حضرت است. «طبق 21 حدیث».
4. از فرزندان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) است. «طبق214 حدیث».
5. از فرزندان حضرت فاطمه زهرا(علیها‌السلام) است. «طبق192 حدیث».
6. از فرزندان امام‌حسن و امام‌حسین(علیهماالسلام) است. «طبق 107 حدیث».[2]
7. از فرزندان امام‌حسین(علیه‌السلام) است. «طبق185 حدیث».
8. نهمین از فرزندان امام‌حسین(علیه‌السلام) است. «طبق 148 حدیث».
9. از فرزندان امام زین‌العابدین(علیه‌السلام) است. «طبق 185 حدیث».
10. هفتمین از فرزندان حضرت امام‌باقر(علیه‌السلام) است. «طبق 103 حدیث».
11. ششمین از فرزندان حضرت امام‌صادق(علیه‌السلام) است. «طبق 99 حدیث».
12. پنجمین از فرزندان امام موسی بن جعفر(علیهماالسلام) است. «طبق 98 حدیث».
13. چهارمین از فرزندان حضرت امام‌رضا(علیه‌السلام) است. «طبق 95 حدیث».
14. سوّمین از فرزندان امام محمد تقی(علیه‌السلام) است. «طبق 60 حدیث».
15. جانشین جانشین امام علی النّقی و پسر امام حسن عسکری(علیه‌السلام) است. «طبق 146 حدیث».
16. اسم پدرش حسن(علیه‌السلام) است. «طبق 147 حدیث».
17. مادرش سیّده کنیزان و بهترین ایشان است. «طبق 9 حدیث».
18. دوازدهمین امام و خاتم ائمّه است. «طبق 136 حدیث».
19. دارای دو غیبت است (صغری و کبری). «طبق 10 حدیث».
20. غیبتش آن‌قدر طولانی خواهد شد که مردم ضعیف‌الایمان و کم‌معرفت، گرفتار شکّ و تردید می‌شوند. «طبق 91 حدیث».
21. بسیار طویل‌العمر است. «طبق 318 حدیث».
22. زمین را پر از عدل و داد کند بعد از آنکه پر از ظلم و جور شده باشد. «طبق 123 حدیث».
23. مرور روزگار او را پیر نسازد و به سیمای جوانان باشد. «طبق 8 حدیث».
24. ولادتش پنهان باشد. «طبق 14 حدیث».
25. دشمنان خدا را می‌کشد و زمین را از شرک و ظلم و ستم و حکومت دیکتاتوران پاک و به تأویل جهاد کند. «طبق 14 حدیث».
26. دین خدا را آشکار و اسلام را در تمام روی زمین گسترش دهد و فرمانروای روی زمین گردد و زمین را خدا به او زنده سازد. «طبق 47 حدیث».
27. مردم را به هدایت و قرآن و سنّت برگرداند. «طبق 15 حدیث».
28. دارای سنّت‌هایی از انبیا است که از آن جمله غیبت است. «طبق 23 حدیث».
29. با شمشیر قیام کند. «طبق احادیث بسیار».
30. روش او روش پیغمبر(ص) باشد. «طبق 30 حدیث».
31. ظاهر نشود مگر بعد از آنکه مردم در امتحانات و آزمایش‌های سخت واقع شوند. «طبق 24 حدیث».
32. عیسی(علیه‌السلام) نازل شود و در نماز به آن حضرت اقتدا نماید. «طبق 25 حدیث».
33. پیش از ظهورش بدعت‌ها و ظلم و گناه و تجاهر به فسق و فجور، زنا، ربا، میگساری، قمار، رشوه، ترک امر به معروف و نهی از منکر و معاصی دیگر رایج شود، زنان مکشفه و در کارهای مردان شرکت کنند، طلاق بسیار و مجالس لهو و لعب و غنا و آوازهای مطرب علنی گردد. «طبق 37 حدیث».
34. هنگام ظهورش منادی آسمانی به نام او و نام پدرش ندا کند که همه آن را بشنوند و ظهور آن حضرت را اعلام کند. «طبق 27 حدیث».
35. پیش از ظهورش نرخ‌ها بالا رود و بیماری‌ها زیاد شود و
قحطی ظاهر و جنگ‌های بزرگ بر پا شود و خلق بسیار از میان بروند. «طبق 23 حدیث».
36. پیش از ظهورش «نفس زکیّه» و «یمانی» کشته شوند و در «بَیداء» - که مکانی بین مکّه و مدینه است - خسفی واقع شود و
دجّال و سفیانی خروج کنند و صاحب‌الزّمان(علیه‌السلام) آنها را بکشد. «طبق احادیث باب 6 و7 از فصل 6 و باب 9 و10 از فصل 7».
37. برکات آسمان و زمین بعد از ظهورش ظاهر شود و زمین معمور و آباد گردد و غیر خدا پرستش نشود و کارها آسان و خِرَدها تکامل یابد. «طبق احادیث باب2 و3 و4 و11 و12 از فصل7».
38. سیصدوسیزده نفر اصحاب او در یک ساعت به محضرش حاضر شوند. «طبق 25 حدیث».
39. ولادت و مشروح تفصیلات و تاریخ آن و بعضی از احوال مادر جلیله آن حضرت. «طبق 214 حدیث».
40. شرح بعضی از معجزات او در زمان حیات پدر بزرگوارش و در غیبت صغری و غیبت کبری و نام جمع کثیری از کسانی که مشرّف به نعمت دیدار و لقای آن حجّت خدا شده‌اند. «طبق باب2 و3 از فصل3 و باب1 و2 از فصل4 و باب1 و2 از فصل5».
بیش از این و به‌تفصیل هرکس خواسته باشد، از اوصاف حضرت مهدی(علیه‌السلام) اطّلاع حاصل نماید می‌تواند به کتاب منتخب‌الاثر نگارنده و یا کتاب‌های مبسوط و مفصّل و جامع محدّثین بزرگ مانند شیخ صدوق، نعمانی، شیخ طوسی و مجلسی4 رجوع نماید.
[1]. صدوق، کمال‌الدین، ص409؛ خزاز قمی، کفایةالاثر، ص296؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج1، ص212؛ ج3، ص18؛ ابن‌حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ص495؛ محدّث نوری، کشف‌الاستار، ص78- 79.
[2]. اینكه آن جناب از فرزندان امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) است برای این است كه مادر مُكرّمه حضرت امام محمد باقر(علیه‌السلام)، فاطمه بنت امام‌حسن مجتبی(علیه‌السلام) است، پس امام باقر و امامان بعد از ایشان تا حضرت ولیّ عصر(علیه‌السلام)، همه از نسل امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) می‌باشند.