باید در نظر داشت که در عالم آفرینش از مجرّدات و مادّیات و انواع
و افراد آنها مخلوقات استثنایی[1] و منفردی وجود دارد که بین
آنها و موجوداتی که با آنها در یک رشته و تحت یک نوع یا فصل
می‌باشند فاصله و تفاوت بسیار دیده می‌شود و چون اُنس ما
با همان موجودات یکنواخت و کم‌تفاوت است، در نظر ما
وجود این افراد آن‌هم درصورتی‌که فاصله و تفاوت زیاد باشد استثنا و شگفت‌انگیز است.
خواه این فاصله و استثنا از جهت طول یا عرض یا حجم یا وزن یا خصوصیّات معنوی و روحی و جهات دیگر باشد و خواه بر ما علّت آن استثنا معلوم باشد و آن را تحت یک قانون از قوانین ظاهری یا خفیّ بشناسیم یا علّت آن بر ما معلوم نباشد.
از کرات آسمان و ستارگان گرفته تا ذرّه و اتم، هر کجا برویم یک عدّه استثنائاتی می‌بینیم، یعنی موجوداتی را می‌بینیم که نسبت به
موجودات دیگر از نوع خود واجد یک خصوصیّت استثنائی و جالب می‌باشند.
[1]. البته غرض از تعبیر استثنائی و منفرد در اینجا این نیست كه استثنا بر اساس قاعده و قانونی نیست و مثل استثنائات عرف ما تبعیض بی‌جهت و بی‌مصلحت باشد، بلكه این استثنائات نیز طبق نوامیس خاصه و سنن الهی ظاهر می‌شود و اطلاق استثنا بر این‌گونه پدیده‌ها از جهت این است كه به‌حسب معتاد و سابقه و اطّلاعات ما به‌ندرت دیده می‌شوند. ازنظر ما ظهور فلان ستاره یا حادثه جوّی یک امر استثنائی و بی‌سابقه است اما ازنظر كسی كه به اوضاع و احوال و حركات ستارگان و منظومه‌ها عالِم است یک امر باسابقه است كه مكرّر در دوران صدها هزار سال جهان روی داده است.