به گفته علایلی برای آنكه معنای شهادت حسین را بفهمیم لازم است یزید را بشناسیم و برای آنكه یزید را بشناسیم باید به تربیت خانوادگی او توجّه كنیم چون واضح است كه محیط تربیت و پرورش در تكوین شخصیت بسیار مؤثر است.
دامن و شیر مادر، رفتار و اخلاق پدر، سوابق خانوادگی در روی انسان اثر میگذارند، این حقیقتی است كه هم علمای اخلاق و روانشناسی آن را تأیید كردهاند، و هم در تعالیم اسلامی بهطور جامع و كافی مراعات آن شده است.
میان آنكس كه در محیط آلوده به گناه و فحشا، قمار و میگساری و ستم بزرگ شده و سالها از سفره ظلم و غصب اموال مردم و حقوق فقرا خورده با آنكس كه در محیط صداقت، عفت، نجابت، عدالت و پارسایی و قناعت پرورش یافته، فرق و جدایی بسیار است.[1]
بنابراین مطالعه تربیت خانوادگی افراد و رجال تاریخ، و ملاحظه چگونگی محیط رشد افكار و نفسیّات آنها لازم است، و یزید از آن كسان است كه اعمال و رفتارش با تربیت خانوادگی و محیط زندگیش ارتباط داشت، و نسخهای مطابق اصل بود.
در این كتاب پدر و قبیله و اجداد یزید و مادربزرگ و جمعی از افراد فامیلش را بهطور مختصر شناساندیم، و در قسمتهای بعد هم شاید توضیحات بیشتر بدهیم. اكنون به نگارش هویت مادرش كه تا حال از آن سخن به میان نیاوردهایم بپردازیم و سپس تربیت و اخلاق و سایر مشخصات او را نشان میدهیم.
[1]. این قاعده كلی و تخلفناپذیر نیست و بهعبارتدیگر علت تامة تكوین شخصیت، محیط تربیت نیست، بسا اتّفاق میافتد كه از افراد ناپاك و در محیطهای آلوده افرادی پارسا و پرهیزكار به وجود میآیند و برعكس كسانی كه در محیطهای مناسب و شرایط مساعد تربیت بزرگ شدهاند خوب از امتحان بیرون نمیآیند و مصداق: ﴿یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ﴾ میشوند، اما این دلیل آن نیست كه محیط اثر ندارد بلكه دلیل آن است كه با محیط فاسد هم مبارزه ممكن است، و بدی محیط برای بدان عذر بدرفتاری نیست.