صدای دعوت پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در جزیرةالعرب پیچید و مردمان متفكّر و اندیشمند به آن مایل شدند و روزبه‌روز علی‌رغم كارشكنی‌های سران بت‌پرستان و ابوجهل‌ها و ابوسفیان‌ها دعوت اسلام در قلوب وارد می‌شد، و مردمی كه از آن می‌گریختند به آن مایل می‌شدند، و روزبه‌روز بر وسعت دایره اسلام افزون می‌گشت. و بالاخره با آمدن سران یثرب كه به نام مدینة‌الرسول و مدینه معروف شد خدا مقدّمات هجرت پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را به مدینه فراهم كرد. و آن حضرت در وقتی كه مشركین و دشمنان اسلام، تصمیم قطعی گرفته بودند كه با یك هجوم عمومی آن حضرت را بكشند در شبی كه بنا بود این تصمیم عملی شود به امر خدا علی(علیه‌السلام) را در بستر خود خواباند و از مكّه به مدینه هجرت فرمود، و علی(علیه‌السلام) شجاعانه، و فداكارانه در جای پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) خوابید و در شأن او این آیه نازل شد:
در این دوره، حكومت اسلامی به زمامداری شخص پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) تأسیس شد، ایشان به پادشاهان بزرگ نامه نوشت و آنها را به اسلام دعوت كرد، و بیشتر احكام مربوط به اداره اجتماع و سیاست، و امور
مالی، و نظام جهاد و دادگستری و امر به معروف و نهی از منكر و قوانین عائله و زناشویی و ازدواج و طلاق و حدود و روزه ماه رمضان و تحریم ربا و شراب و قمار و ازدواج با محارم و دستورات اخلاقی و انسانی و غیره درضمن اشتغالات عمده و بزرگی كه پیغمبر داشت نازل گردید و ابلاغ و اجرا شد و در این دوره حدود و شخصیت اسلامی جامعه اسلامی مشخص گردید، برادری و اخوّت اسلامی پی‌ریزی و برقرار شد، عالی‌ترین نظام مالی و اجتماعی و سیاسی كه در همه جای دنیا بی‌سابقه بود به وجود آمد، رژیم‌های استبدادی و استضعاف و حكومت فردی و بشرپرستی محكوم شد و جهاد با كفار نه به‌منظور فتح شهرها و كشورگشایی بلكه به‌منظور آزاد كردن ملل از یوغ حكومت‌های استعمارگر و اعلان حقوق بشر و مساوات همگانی و تأسیس حكومت جهانی اسلام آغاز شد. پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در تمام غزوات، شركت می‌فرمود، و رهبری و فرماندهی قوا را شخصاً به عهده می‌گرفت، و در سریه‌ها كه خود شركت نداشت یك نفر را به فرماندهی معیّن می‌كرد. غزوه بدر كه با آن قوّت و قدرت ایمان مسلمانان ظاهر گردید[2] و غزوه احد و احزاب از غزوات مهم و معروف این دوره است؛ در این غزوات بسیاری از مسلمانان از بوته
امتحان، پاك و بی‌غلّ‌وغش بیرون آمدند، و نشان دادند كه می‌توانند با فداكاری، رسالت اسلام را به عالمیان برسانند و بزرگ‌ترین سرباز فداكار این جنگ‌ها كه فتح مسلمین در هر جنگ از بركت فداكاری و جانبازی او بود علی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) بود كه در غزوه بدر یك‌تنه از تمام سپاه اسلام مجاهدات و فداكاری‌هایش بیشتر شد و بیشتر تلفاتی كه به سپاه دشمن رسید به دست او انجام شد. در جنگ ُاحد نیز علی(علیه‌السلام) بود كه فداكارانه ایستاد و استقامت كرد، تا كسانی كه گریخته بودند برگشتند، و در جنگ احزاب بود كه پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
در این دوره، مقررّات اسلامی اجرا شد، نماز جمعه و جماعت رسماً و با شركت عموم مسلمانان برقرار می‌گشت و مسجد قُبا و مدینه ساخته شد، و در این دوره بود كه مكّه فتح شد و در سراسر شبه جزیره عربستان حكومت حق و عدالت اسلام استقرار یافت، و پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در
حجّة‌الوداع مناسك آموزنده حج را به مردم تعلیم فرمود، و در آن خطبه تاریخی، امتیازات نژادی و ملی را الغا كرد و در غدیر خم به امر خدا علی(علیه‌السلام) را به ولایت و جانشینی خود منصوب و معین فرمود.
حوادث این ادوار چهارگانه حیات پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به‌طور مفصّل در تواریخ بزرگ و مبسوط شرح داده شده است كه دقّت در آن، انسان را به حقیقت اسلام آگاه، و در برابر شخصیت رسول اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)، خاضع می‌سازد.
پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مدت بیست و سه سال دوران رسالت كارهای بزرگی انجام داد كه هركدام به‌قول گوستاولوبون فرانسوی اگر امكانات فراهم باشد، و شخص رهبر از هر جهت صالح باشد حداقل محتاج به یك قرن فرصت است.
عمر رسالت پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) كوتاه بود امّا عرض آن بسیار عریض بود یعنی از جهت چگونگی و فایده و بهره برای انسانیت از بیست و سه ملیون عمر ملیون‌ها بشر بیشتر ارزش داشت.
آری! معیار ارزش عمر و زندگی بشر طول و درازمدتی آن نیست؛ معیار آن چگونگی گذشت عمر، و فایده آن برای جامعه است كه بسا می‌شود در یك سال یا یك ماه یا یك روز و یك ساعت برای یك فرد انسان توفیقی حاصل شود كه تمام ارزش زندگی هشتاد و نود ساله آن در ارزش همان یك روز و یك ساعت، خلاصه می‌شود.
از این جهت، تعیین ارزش عمر و خدمات پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به بشریت، با
محاسبه عادّی، ممكن نیست و واقعاً بیست و سه سال عمر رسالت آن حضرت از ملیون‌ها سال بیشتر ارزش دارد.
حتی برای روزهای زندگی آن حضرت نمی‌توان قیمت، معیّن كرد.
آن روزی كه عقیده توحید را اعلان و شرك را باطل شمرد.
آن روزی كه آیین صلح، صفا، برادری و برابری همگانی و حقوق انسان را به عالم عرضه داشت.
آن روزی كه بانوان را از آن وضع بسیار اسفناك و غیر انسانی نجات داد و حقوق و ارزش‌های یك انسان كامل‌عیار به آنها اعطا كرد.
آن روزی كه رسم زنده‌به‌گور كردن دختران و قربانی نمودن آنها را الغا كرد.
آن روزی كه تبعیضات نژادی و قبیله‌ای را لغو نمود و فرمود برای سفیدپوست فضیلتی بر سیاه‌پوست نیست.
آن روزی كه درضمن مقرّرات متعدّد، آزادی بردگان و پایان دادن به دوران برده‌فروشی را پیشنهاد كرد و رعایت حقوق انسانی آنها را واجب فرمود.
آن روزی كه رباخواری و استثمار فقرا و ضعفا را ممنوع ساخت.
آن روزی كه قمار و شراب را تحریم كرد.
آن روزی كه قانون تعاون عمومی و همكاری‌های انسانی را در خدمت به بشریت اعلام نمود.
آن روزی كه احسان به پدر و مادر و احترام و رعایت حقوق آنها را با مؤكدترین و لطیف‌ترین بیانات واجب گردانید.
آن روزی كه صله رحم و رعایت حق خویشاوند و همسایه را به مردم ابلاغ كرد.
آن روزی كه تحصیل علم و دانش و فراگرفتن صنایع را وظیفه همگان قرار داد و احترام به معلّم و استاد و دانشمندان را توصیه فرمود.
آن روزی كه به عدل و داد فرمان داد و عالی‌ترین موازین علمی و قضایی و دادگستری و استوارترین نظام حقوقی را به بشر تعلیم فرمود، و از خون‌ریزی و آدم‌كُشی و تجاوز به حقوق دیگران و ظلم و ستم اكیداً منع كرد.
خلاصه، برای روزها و ساعات مختلف درخشان زندگی پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) كه هر یك از جهتی درخشندگی دارد نمی‌توان قیمت معیّن كرد و خدمات او را با خدمات خدمت‌گزاران دیگر نمی‌توان مقایسه كرد. به تصدیق برخی فلاسفه، بزرگ‌ترین عمل ممكن برای خدمات بشر تا این زمان، قرآن و خدمات محمّد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) است؛ به‌طور مثال، نمونه كوچكی را عرض می‌كنم.
حكومت آمریكا زمانی كه می‌خواست می‌گساری را منع كند چهارده سال شدیدترین مبارزات را انجام داد، و بیش از شصت ملیون دلار صرف تبلیغات نمود و صفحات مطبوعاتی كه در زیان‌های شراب
انتشار داد به دَه میلیون رسید، و دویست و پنجاه میلیون دلار برای اجرای قانون منع مسكرات صرف كرد و سه هزار نفر را اعدام و پانصد و سی و دو هزار و سیصد و سی و پنج نفر را زندانی و شانزده میلیون دلار جریمه گرفت، و بیش از چهارصد میلیون دلار اموال را مصادره كرد؛ با تمام اینها شكست خورد و دنبال كار را رها كرد امّا پیغمبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با قدرت قانون الهی تحریم شراب، چهارده قرن است كه میلیاردها نفر از افراد بشر را از خسارت و زیان‌های شراب مصونیت بخشیده است.
[1]. بقره، 207. «بعضى از مردم (با‌ایمان و فداكار، همچون على(علیه‌السلام) در «لیلةالمبیت» به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر|)، جان خود را به‌خاطر خشنودى خدا مىفروشند».
1. راجع به فلسفه جهاد و اسرار آن و غزوه بدر مراجع شود به كتاب رمضان در تاریخ، تألیف نگارنده.
[3]. قندوزی، ینابیع‌الموده، ج1، ص412. «ضربه علی در روز خندق برتر از اعمال امت من است تا روز قیامت»!.
توضیح: این مضمون با عبارات دیگری در کتب بزرگان شیعه و سنّی نقل شده است. مثلاً آمده است: «لَـمُبَارَزَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ یَوْمَ الْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ». حاکم نیشابوری، المستدرک، ج3، ص32؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج13، ص19؛ حاکم حسکانی، شواهدالتنزیل، ج2، ص14؛ خوارزمی، المناقب، ص107، ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج2 ص 327.