پنجشنبه: 9/فرو/1403 (الخميس: 18/رمضان/1445)

شرایط و کیفیت قصاص عضو

س368. در مواردی که جانی محکوم به قصاص چشم یا قطع پا می‌شود از پزشکان و متخصصین کسی حاضر به اجرای حکم نیستند و مجنی‌علیه هم حاضر یا قادر به اجرای حکم نیست، وظیفه چیست؟

 

ج. در فرض سؤال، اگر مجنی‌علیه حاضر به اجرای حکم نباشد، بر جانی چیزی نیست ولی اگر قادر به اجرای حکم نباشد، باید تا زمان قدرت بر اجرای حکم یا به وسیله خود مجنی‌علیه و یا شخص دیگر صبر کرد و حکم قصاص منتفی یا تبدیل به دیه نمی‌شود. والله العالم

س369. در صورتی که شخص محکوم به قصاص، عضو مماثل نداشته باشد بفرمایید:

1. با توجه به اینکه عضو ناسالم در برابر عضو سالم قصاص می‌شود، آیا مثلاً چشم کسی که به‌حسب ظاهر سالم است ولی بینایی ندارد عضو ناسالم محسوب می‌شود یا چنین فردی فاقد عضو به حساب می‌آید؟

ج. چشمی که ظاهراً سالم است ولی بینایی ندارد عضو ناسالم محسوب می‌شود و شخصی که چنین چشمی دارد، فاقد عضو محسوب نمی‌شود. والله العالم

2. اگر جانی، فاقد بینایی چشم راست باشد و چشم راست کسی را کور کرده باشد، آیا چشم چپ او به‌عنوان قصاص کور می‌شود یا خیر؟

ج. در فرض سؤال از همان چشم راست فاقد بینایی قصاص می‌شود و قصاص از چشم چپ جانی جایز نیست. والله العالم

3. اگر سلب بینایی با کندن حدقه باشد و خود جانی حدقه چشمش سالم است ولی بینایی ندارد، هنگام قصاص تکلیف چیست؟ (آیا حدقه در مقابل حدقه قصاص می‌شود و نسبت به سلب بینایی دیه أخذ می‌گردد یا حکم دیگری دارد؟)

ج. در فرض سؤال، باید مثل همان چشم جانی را هرچند سالم نیست به‌عنوان قصاص در برابر چشم سالم مجنی‌علیه بیرون آورند. والله العالم

 

س370. فردی عمداً چشم کسی را از بین برده و پس از شهادت شهود و تحقیق از طرفین موضوع پرونده از موارد قصاص تشخیص، ولی قبل از صدور حکم، جانی تقاضای تبدیل قصاص به دیه را نموده و مجنی‌علیه نیز موافقت کرده و حکم به دیه صادر و پس از قطعی شدن حکم دادگاه بدوی و تجدید نظر، محکوم‌علیه مدّعی اعسار شده است:

1. آیا تقاضای اعسار ایشان با توجه به درخواست خود ایشان که قصاص به دیه تبدیل شده، قابل رسیدگی است؟

ج. در فرض سؤال، اگر مجنی‌علیه از تبدیل قصاص به دیه عدول نکرده (البته در موردی که عدول جایز باشد که بعداً اشاره می‌شود) اعسار قابل رسیدگی است. والله العالم

2. اگر موافقت مجنی‌علیه مشروط به پرداخت دیه باشد، چگونه است؟

ج. اگر موافقت مجنی‌علیه مشروط به پرداخت دیه باشد، با عدم پرداخت می‌تواند تقاضای قصاص کند. والله العالم

3. اگر بلاشرط قبول کرده، چگونه است؟

ج. اگر اسقاط حقّ قصاص مشروط نباشد، دیگر نمی‌تواند تقاضای قصاص نماید. والله العالم

4. اگر تقاضای تبدیل به دیه از طرف مجنی‌علیه بوده و جانی موافقت کرده باشد، حکم چیست؟

ج. فرقی بین اینکه تقاضای تبدیل از طرف مجنی‌علیه باشد یا جانی نیست. ملاک این است که اسقاط حقّ قصاص مشروط بوده یا مطلق. والله العالم

 

س371. آیا اولیای دم می‌توانند حقّ قصاص نفس خود را با عضوی از اعضای جانی (مانند کلیه یا قرنیه چشم او و یا انگشت وی) به منظور پیوند مصالحه کنند؟

ج. این مصالحه، صحیح نیست. والله العالم

س372. در جنایت عمدی بر عضو با امکان قصاص آن، آیا حقّ مجنی‌علیه فقط قصاص است یا می‌تواند مطالبه دیه کند؟ اگرچه جانی راضی به پرداخت آن نباشد. آیا در مواردی که قصاص نیاز به پرداخت فاضل دیه دارد با مواردی که قصاص نیاز به فاضل دیه ندارد، تفاوتی از این جهت وجود دارد؟

ج. در صورتی که جانی راضی نباشد، ولی دم حقّ مطالبه دیه ندارد و در این، بین دو موردی که در ذیل سؤال مرقوم است فرقی نیست. والله العالم

س373. خواهشمند است به فروعات مورد ابتلای اینجانب پاسخ مرحمت نمایید:

1. گاهی اوقات در امر قصاص عضو، مجنیّ‌علیه به دلیل تخصّصی بودن استیفای قصاص عضو، قادر بر اجرای آن نمی‌باشد و متخصّصین فنّ نیز حاضر به انجام آن نیستند. آیا در این صورت علی‌رغم درخواست قصاص از سوی مجنیّ‌علیه می‌توان آن را به دیه مبدّل كرد؟

2. در فرض منفی بودن پاسخ و عدم رضایت مجنیّ‌علیه برای تبدیل به دیه، تكلیف چیست؟

3. با توجّه به لزوم اجرای احكام الهی، آیا از باب مقدّمه واجب بر حكومت اسلامی لازم است متخصّصینی را برای اجرای این‌گونه امور تربیت نماید تا از حبس‌های طویل جلوگیری شود؟

 

ج1و2و3. در مورد سؤال، قصاص حقّ و وظیفه مجنیّ‌علیه است؛ اگر می‌تواند مباشرةً قصاص كند و یا در صورت امكان كسی را جهت قصاص معین كند و یا با تراضی طرفین دیه بگیرد و بر حاكم واجب نیست كسی را جهت استیفای قصاص معین كند. والله العالم

س374. در مورد قصاص اطراف بفرمایید:

1. آیا ملاک، رعایت مماثلت نسبیه است یا عرفیه؟ معیار هر کدام چه می‌باشد؟

ج. مماثلت نسبیه باید رعایت شود که بیشتر از مثل جراحت جنایت، جراحت وارد نشود. والله العالم

2. در کدام صورت، قصاص تبدیل به دیه می‌شود؟

ج. در هر صورت که موجب تلف عضو یا نفس گردد. والله العالم

3. آیا بین طول، عرض و عمق در اجرای قصاص تفاوتی هست؟ (مثلاً اگر جانی لاغر و مجنی‌ّعلیه چاق باشد و نیمی از بازوی مجنی‌ّعلیه ـ به عمق 3 سانتی‌مترـ بریده شده است. آیا در قصاص باید نیمی از بازوی جانی لاغر را برید که 2 سانتی‌متر است یا باید همان 3 سانتی‌متر بریده شود، اگرچه بیش از نصف بازو باشد؟)

ج. احتیاط، اکتفا به اقلّ است. دلیل در مورد «الف» و «ب» اجماع و لاخلاف است. والله العالم

4. آیا مجنی‌ّعلیه می‌تواند بخشی از قصاص را اجرا و بخش دیگر را عفو نماید؟ (مثلاً: جانی دست مجنی‌ّعلیه را از کتف قطع کرده است؛ مجنی‌ّعلیه خواهان قطع دست جانی از آرنج باشد.)

ج. ظاهر عدم جواز است. والله العالم

 

5. آیا می‌تواند برای قسمتی از جنایت، طلب قصاص کرده و برای بخش دیگر دیه بگیرد؟

ج. نمی‌تواند. والله العالم

6. آیا می‌تواند برای قسمتی از جنایت طلب قصاص کرده و نسبت به بخش دیگر مصالحه کند؟

ج. ظاهراً جایز نیست. والله العالم

7. آیا رضایت و عدم رضایت جانی در سه حالت فوق، تأثیری خواهد داشت؟

ج. ظاهراً تأثیر ندارد. والله العالم

در این موارد جواز محتاج به دلیل است و آنچه ثابت است، همان موارد منصوصه است.

س375. در صورت سرایت قطع عضو، بفرمایید:

1. اگر جانی عمداً عضو کسی را قطع کند و قصاص گردد، سپس جنایت بر طرف به نفس مجنی‌ّعلیه سرایت کند. آیا حقّ قصاص نفس برای اولیای مجنی‌ّعلیه بدون هیچ ردّی ثابت است؟

2. در صورت نیاز به ردّ دیه عضو قصاص شده، دیه را چه کسی باید پرداخت کند؟ (بیت‌المال یا اولیای دم)

ج. در فرض سؤال، چنانچه جانی به قصد قتل مجنی‌ّعلیه عضوش را قطع کرده یا قطع عضو غالباً موجب فوتش می‌شده، اولیای دم حقّ قصاص دارند و در صورت قصاص، دیه جراحت قاتل را باید اولیا بپردازند. والله العالم

س376. آیا می‌توان عضو جانی را که بعد از قصاص پیوند زده شده جدا کرد؟

ج. جایز نیست. والله العالم

 

س377. پیوند عضو قطع‌شده مجنی‌ّعلیه چه اثری بر حکم قصاص دارد؟

ج. اثری ندارد. والله العالم

س378. پس از پیوند عضو قطع شده، آیا مجنی‌ّعلیه حقّی برای قصاص، دیه یا ارش دارد؟

ج. در فرض سؤال، حقّ قصاص محفوظ است. والله العالم

س379. آیا به محض جدا شدن عضو مجنیّ‌علیه، جایز است جانی را قصاص کرد؟

ج. بلی، جایز است لکن در بعضی موارد مانند گرما یا سرمای شدید یا بیماری جانی که در آن خوف سرایت است باید در قصاص تأخیر شود. والله العالم

س380. در مورد افرادی که دچار مرگ مغزی شده و طبق نظر پزشکان قابل برگشت نیست، بفرمایید:

1. آیا برداشتن اعضا برای پیوند به افراد نیازمند، جایز است؟

ج. برداشتن اعضای وی جایز نیست. والله العالم

2. چنانچه پاسخ منفی باشد، اگر پزشک اقدام به چنین کاری نماید؛ جنایت، عمدی محسوب و جانی قصاص می‌شود یا باید دیه پرداخت گردد؟

ج. جنایت عمدی محسوب است و احکام جنایت عمدی بر آن جاری است. والله العالم

س381. در رابطه با مجازات ممسک مقتول و مراقب قتل که به ترتیب حبس ابد و کور کردن آنها است، بفرمایید:

1. آیا اگر ممسکین و مراقبین در یک قتل چند نفر باشند، حکم همه آنها حبس ابد و کور کردن چشم آنها است؟

ج. بسیار مشکل و بعید است که اطلاق شامل این مورد باشد. والله العالم

 

2. آیا اولیای دم می‌توانند این حق را با مال مصالحه کنند؟

ج. این احکام حد شرعی‌اند و قابل مصالحه نیستند ولی می‌توانند چیزی بگیرند و صرف‌نظر کنند. والله العالم

3. در فرضی که حکم قاتل قصاص نمی‌باشد (مانند آنکه قاتل پدر مقتول می‌باشد)، آیا تأثیری در حکم ممسک و ناظر دارد؟

ج. ظاهراً تأثیری ندارد زیرا عدم قصاص به این جهت است که مقتول پسر قاتل است و در ممسک و ناظر این جهت وجود ندارد. والله العالم

4. اگر ممسک و ناظر فقط برای ضرب و جرح وی اقدام به امساک و نظر کرده بودند و نمی‌خواستند که وی به قتل برسد، آیا باز محکوم به حبس ابد و نابینا شدن هستند یا حکم دیگری دارند؟

ج. اگر امساک و نظارت فقط به‌منظور ضرب و جرح باشد، این احکام را ندارند لکن تعزیر دارند. بلی، اگر بدانند که امساک و نظارت آنها تأثیری در وقوع قتل دارد به طوری که اگر اینها واقع نمی‌شد قتل واقع نمی‌گردید بعید نیست همان حکم را داشته باشد. والله العالم

5. اگر برای قتل فقط دیده‌بان وجود داشت و ممسک وجود نداشت، آیا مجازات دیده‌بان جاری است؟

ج. بلی، مجازات دیده‌بان جریان دارد. والله العالم

6. اگر دیده‌بان و ممسک یک نفر باشد، آیا هر دو عقوبت را دارد؟

ج. این هم مشکل است. والله العالم

 

س382. درباره نحوه اجرای قصاص اطراف بفرمایید آیا رعایت مماثلت در نوع ابزار و همانندی در کیفیت فعل جانی و اولیای دم در اجرای قصاص جایز است یا اینکه همانندی مطلقاً؛ چه در ابزار و چه در فعل با منع شرعی روبرو می‌باشد؟

ج. در اجرای قصاص اطراف، مماثلت در ابزار شرط نیست البته شرایط کلّی قصاص از قبیل کند نبودن آلت قصاص و غیره باید رعایت شود. والله العالم

س383. آیا هنگام اجرای حدود می‌توان موضع را بی‌حس کرد؟ و آیا فرقی بین حدّ قطع در سرقت با قطع در محاربه، همچنین حدّ قطع با سایر حدود از قبیل جلد، رجم و قتل وجود دارد یا خیر؟

ج. محلّ تأمل است بلکه عدم جواز در مورد جلد قوی و موجّه است. والله العالم

س384. آیا در قصاص، می‌توان موضع را بی‌حس کرد یا خیر؟

ج. جایز نیست. والله العالم

س385. محکومین به اعدام و قطع عضو در قصاص و حدود قبل اجرای حکم، آیا می‌توانند اعضای بدن خود را به فروش رسانده یا اهدا کنند؟

ج. جایز نیست. والله العالم

س386. محکومی که حدّ قطع در مورد او به اجرا درآمده است، آیا می‌تواند عضو مقطوعه خود یا دیگری را به بدن خود پیوند بزند؟ در قصاص چطور؟

ج. بعید نیست جایز باشد. والله العالم

س387. مقداری از عضو که در حدود یا قصاص قطع می‌شوند در اختیار چه کسی قرار می‌گیرند؟ آیا آن شخص حق اهدا یا فروش آن اعضا را دارد یا خیر؟

ج. حق فروش و اهدا ندارند. باید در پارچه‌ای پیچید و دفن شود. والله العالم

 

موضوع: 
نويسنده: