بسم الله الرحمن الرحیم

اللّهم صلّ علی علی بن موسی الرضا المرتضی الإمام التقی النقی و حجّتك علی من فوق الأرض و من تحت الثّری الصّدیق الشهید صلوة تامّة متواترة.

سخن به ذكر تو آراستن مراد این است       كه پیش اهل هنـر، منصبی بود ما را
و گر نه منقبت آفتاب معلوم است      چه حاجتست به مشّاطه روی زیبا را

مگر می‌توان درباره شخصیّت عظیم و فضایل بی منتهای عالم آل محمد صلی الله علیه و آله، سخن گفت؟ درست مثل اینكه همه ابنای بشر در كنار اقیانوسی بیكران ایستاده و مقداری اندك از آب در كف گرفته و بخواهند آن را به رخ اقیانوس بكشند. چه خیال باطلی!

آیا همه دانشمندان و بزرگان كه علم و دانش آنها محدود و اندك است، درباره حضرت علی بن موسی الرضا علیه الصلوة و السلام می‌توانند مطلبی بگویند؟

البتّه دانشمندان، نویسندگان، ادبای عالم و شعرای جهان و مادحین بزرگی كه با زبان‌های گوناگون هر كدام توانسته‌اند ذرّه‌ای اندك از مكنونات قلبی خود را به آستان ملك پاسبان آن حضرت تقدیم نموده و عرض ادب نمایند، همه و همه زبان حالشان این است كه:

أهدت سلیمانَ یوم النَّحل نملتة      رِجلَ الجراد الّتی قَد كَانَ فی فیها

ترنّمت بفصیح القول و اعتذرت     إنّ الهــدایا عَلی مِقـدارِ مُهدیها

بلی! باید در مقابل فضایل بی نهایت حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة و الثناء، جبهه خضوع بر زمین سایید و اعتراف به عجز در برابر وصف مكارم اخلاقی آن حضرت نمود و البته از باب: «آب دریا را اگر نتوان كشید * هم به قدر تشنگی باید چشید» چند جمله ای را تقدیم می نمایم:

برای جامعه اسلامی و همه جوامع انسانی، هیچ چیزی مانند آشنایی با سیره و مكتب اهل البیت علیهم السلام نمی تواند آموزنده‌تر و سازنده‌تر ‌باشد و باید آن را باید به عنوان یك علم بزرگ جهانی، بلكه بالاتر معرفی نمود كه مسلمانان و جامعه بشریت نیازمند شناخت بیشتر این سیره جامع الجوانب و عمیق المعانی و پژوهش و درس و بحث و كاوش در آن می‌باشند، كه مفیدتر از آن برای این‌كه سرمشق سبك زندگی و راهنمای سیر به سوی تعالی و آگاهی و منش‌های نیكو و رفتار و كردار پاك و اندیشه‌های تابناك باشد وجود ندارد، ‌و همه شئون حیات مادّی و معنوی و روحی و جسمانی بشر را فراگرفته است.

معرفت این سیره، علم است و نه یك علم كه علوم بسیار، كه همه در داخل این علم تدریس می‌شود، و عالم غیب و شهود را معنی و تفسیر می‌نماید.

اگر چه همه ائمه طاهرین علیهم السلام نور واحدند و خداوند متعال، آسمان‌ها و زمین را به سبب وجود آنها خلق كرده است، لیكن هر كدام از آن بزرگواران در زمان و عصر خودشان ظهور و ویژگی‌ خاصی نشان دادند، به طور مثال و به مناسبت ایام میلاد با بركت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام، باید بگوییم به واسطه وجود مبارك آن حضرت در آن شرایط و اوضاع بعد از حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و جریان زندانی‌شدن پدر بزرگوارشان كه جریان خاصّی پدید آمده بود و موضع و موقعیت شیعه ضعیف شده بود، همه آن ضعف‌ها مبدّل به قوّت شد و مذهب دوباره تشیید شد. در زمان آن بزرگوار، ظهور علمی ایشان فوق العاده بود و به همین سبب ایشان را عالم آل محمد علیهم السلام لقب داده‌اند.

شما مباحثات آن حضرت را با سران ادیان و مذاهب دیگر ملاحظه كنید. مطالب و علومی كه از ایشان صادر شده است همه برای احیاء امر دین فوق العاده مؤثر واقع شده است.

آن حضرت از مدینه تا مرو هم كه تشریف می‌آوردند، با حضور و وجود مباركشان همه جا موج ولایت اهل بیت علیهم السلام ظهور پیدا می‌كرد، مردم متوجه به اهل بیت علیهم السلام می‌شدند و حقّانیت آن حضرات بر همه نمایان می‌گشت.

در همین مسافرت امام رضا علیه السّلام به خراسان، بهترین فرصت پیش آمد تا علوم و معارف اسلام ـ كه در نزد امامان، موجود بود و از مواریث نبوّت به شمار می‌رفت ـ منتشر شود و در دسترس علما و دانشمندان قرار گیرد.

عصر مأمون، سرآغاز آشنایی مسلمانان با اصطلاحات و مكتب‌های فلسفی بود كه به واسطه ترجمه كتب فلسفی به زبان عربی، صورت گرفت و مأمون نیز از این برخورد استفاده نموده و شخصاً آن را ترویج و تشویق می‌كرد و در نتیجه نابسامانی‌های فكری و القای شبهات و اشكالات، در عقاید و مسایل اسلامی زیاد گردید؛ و از سوی دیگر، بحث ومناظره بین مسلمانان و علمای ادیان دیگر نیز توسعه یافت و مباحثات مذهبی رایج گردید.

حضرت رضا علیه السّلام برای حفظ عقاید مسلمانان و ردّ هر گونه شبهه و شكّ و ایراد و نیز راهنمایی علما، مجاهدت‌های فراوانی فرمودند، و شخصاً با دانشمندان بزرگِ ادیانِ مختلف، مباحثه كرده و آنها را محكوم و مُجاب كردند؛ كه صورت آن جلسات مباحثه و مناظره، در كتب تاریخ و حدیث، ثبت و ضبط گردید؛ و امروزه یكی از ذخایر مهمّ علمی در فنّ احتجاج و استدلال و اثبات عقاید محسوب می‌شود و همواره مورد استفاده علما و دانشمندان بوده و خواهد بود.

آوازه علم و فضل آن حضرت، جهان اسلام را پر كرد و این سفر با همه افاضات علمی، معارف دینی و علوم اسلام و عقاید و فقه را تجدید كرد و به واسطه همین مطلب است كه آن حضرت را «مجدّد رأس مأة ثانیة»⁽¹⁾ خوانده اند.

در كتاب عیون اخبار الرّضا كه كمتر از یك قرن، بعد از رحلت آن حضرت تألیف گردیده، از سندهای عالی و معتبر استفاده شده است، و از این رو، این كتاب عظمت مقام علم و جلالت و موقعیت بی نظیر امام را تا حدّی بیان نموده است.

مشایخ علمای سنّت نیز به آن حضرت، ارادت می‌ورزیدند و ایشان را یكی از اولیای بزرگ می‌شمردند و در مدح آن حضرت، اشعار و قصاید بسیاری سروده‌اند.

غرض این‌كه آثار و بركات وجود مبارك حضرت رضا علیه السلام و موقعیتی كه برای ایشان فراهم شد، بیشتر از آن است كه انسان توان تصوّر آن را داشته باشد.

پس، سزاوار است كه زمین ادب ببوسیم، و خداوند متعال را به نعمت ولایت آن حضرت و آباء طاهرین و ذرّیه بزرگوارش تا حضرت صاحب وقت ولیّ عصر و مالك امر مولانا المهدی ارواح العالمین له الفداء حمد و سپاس بگوییم.

در پایان چند بیتی را به محضر والای آن امام همام تقدیم می دارم امّید است مقبول آن درگاه ملك پاسبان قرار گیرد:

الا یا عـلی بن موسی الرضا * امــــان خـلائق، امین خدا

ایا عالم آل و عِدل كتاب * ظهور مقامات اهل كساء

شمایید آیات و اسماء حق * هدایت‌فزا و جهالت‌زدا

خدا را شما بنده مخلَصید * به تسلیم و تفویض و صبر و رضا

به لطفی صافی به لطف شما * سِزَد لطف و احسان و جود و عطا

پی نوشت ها:

1. مجدّد قرن دوم، اعتقاد به مجدّد، بنابر روایت مشهوری است از طریق اهل سنت، كه جهان اسلام، در هر قرنی، به دنبال پیرایه‌ها و خمودی و خُمول، به عنایات الهی، از یك مصلحِ احیاگری برخوردار می‌شود، كه سستی را به قوت و گمنامی را به شهرت بدل خواهد نود و اسلام را احیا و مسلمانان را تقویت خواهد كرد. این گونه مفاهیم، نه از بابت یك اعتقاد دینی، در میان شیعیان نیز رواج دارد.