در سال دهم بعثت سه سال قبل از هجرت، در ماه مبارك رمضان، اُمُّ المؤمنین خدیجه، بانوی مؤمنه و فداكار ـ پس از سپری شدن شصت و پنج سال از عمر پر بركتش درگذشت و بنا به قول «شیخ مفید»، این واقعه دردناك، در روز دهم ماه رمضان اتّفاق افتاد (1) و رسول خدا او را به دست خویش، در حجون مكّه مكرّمه دفن كرد، و حزن و اندوه آن حضرت، در مصیبت او به حدّی زیاد شد كه آن سال را «عامُ الْحُزْن» نام نهاد.
خانواده خدیجه، اصیل‌ترین خانواده‌‌ها
خدیجه سلام الله علیها از جانب پدر و مادر و اجداد پدری و مادری از اصیل‌ترین خانواده‌های جزیرة العرب و صاحب شرافت و سیادت بودند.
صاحب صفات برجسته
خدا خواست كه این بانوی بی‌همتای حرم نبوّت و مادرِ یازده اخترِ برج امامت و ولایت، در عقل، ادب، حكمت، بصیرت و معرفت، نابغه و ممتاز باشد.
او نمونه برجسته كمال و نبوغ و فهم و بینش بود كه همانند آن را در میان مردان و زنان، كمتر می‌توان یافت و عفّت، نجابت، طهارت، سخاوت، حسن معاشرت و صمیمیّت و مهر و وفا از جمله صفات برجسته او بود.
شوهرداری نمونه
برای مرد، به ویژه مردی كه بیرون خانه و در اجتماع فعالیّت‌های بزرگ مشغول بوده و مقاصد عظیم داشته باشد و عهده‌دار پیكار و جهاد بوده و مورد یورش مخالفان و هجوم دشمنان باشد، بهترین آرامش‌دهنده قلب و روح و نگهبان پایداری و استقامت و رفع‌كننده خستگی و ناراحتی، همسر هوشیار و خردمند و مهربان و دلسوز است.
اگر مردی در خارج از خانه با دشمنان گرم پیكار گشته و به حمله‌های وحشیانه، استهزاء، سرزنش و اذیّت و آزار مردم گرفتار گردد و در منزل نیز با همسری نادان و بدخو و ترسو، ضعیف و شماتتگر، روبرو شود كه او را از كار و هدف وی و پیمودن راهی كه مدّ نظر اوست باز دارد و او را سرزنش كند و به ترك دعوا و تسلیم‌شدن به دشمنان وادار نماید، از اینكه هر روز شوهرش مورد شتم و استهزای جاهلان قرار می‌گیرد، خسته و ناخوشایند باشد و در پی حلّ مشكلات همسر خویش برنیاید، بی شك مشكلات و دشواری های آن مرد، دو چندان خواهد شد.
بدون تردید چنین مردی همواره بر مشكلات و دشواری‌هایش افزوده خواهد شد؛ چرا كه نه تنها همسر وی او را در حلّ مشكلات یاری ننموده است، بلكه با اعمال و رفتار غیر منطقی خود از قبیل: سرزنش و اعتراض، آن مشكلات را صد چندان كرده است.
پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله آورنده بزرگ‌ترین رسالت آسمانی، از طرف خدا مأمور بود كه مشركان، همه توان و قدرت خویش از جمله شجاعان پیلتن و مردافكن، شعرای دشنام‌ده و ناسزاگو، ارازل و اوباش، زن و مرد، خویش و بیگانه، را برای مبارزه با اهداف آن حضرت بسیج كردند و تا آنجا كه می‌توانستند او و چند تن از یارانش را اذیّت كردند می زدند؛ رنج داده، ناسزا می‌گفتند؛ سر راهش را با خار و خاشاك می‌بستند؛ در حال نماز و پرستش به او توهین كرده و روابط خود را با او و یارانش قطع نمودند.
با وجود این همه دشمن و موانع و مشكلات، اگر در میان همه این دشمنان، پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم هر روز وقتی به خانه می‌آمد، با چهره گرفته و معترض همسرش، آن هم همسری كه سیّده زنان قریش و دارای آن شخصیّت و صاحب آن همه ثروت و مكنت بود، روبرو می‌شد كه از راه دلسوزی و ترحّم و یا اعتراض، از او می‌خواست تا از دعوت خویش دست بردارد و خود را مورد این همه اهانت و استهزاء قرار ندهد، در چه وضع عجیب و دشواری قرار می‌گرفت؟!
امّا لطف خدا دریچه‌های قلب خدیجه را چنان به سوی درك حقّانیّت دعوت اسلام باز كرد و آن چنان دلش را نورانی و سرشار از معرفت و حكمت گردانیده بود كه هرگز پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم با چنان منظره اسفناك، در داخل خانه روبرو نشد.
استقبال از دعوت الهی
دكتوره «بنت الشّاطی» می‌گوید: «آیا همسری غیر از خدیجه این استعداد را دارا بود كه دعوت تاریخی شوهرش را وقتی از غار حرا آمد، با ایمان قوی و آغوش باز و مهر و عطوفت استقبال كند، بی آن كه در راستی او و اینكه خداوند او را تنها نخواهد گذاشت، شكّی در دل راه بدهد؟
آیا جز خدیجه، هیچ بانوی ثروتمندی كه در ناز و نعمت و آسایش و احترام زیسته، می‌توانست با كمال رضایت و خرسندی از زندگی اشرافی، اموال بسیار و عزّت و توانگری چشم بپوشد تا در دشوارترین لحظات زندگی كنار همسرش بایستد، و او را در بلایا و مشكلات موجود در راه تحقّق هدفی كه به حقّانیّت آن ایمان داشت، یاری كند؛ حاشا و كلاّ! فقط خدیجه چنین بود و زنان دیگر چون او نیستند، مگر در طبقه و رتبه او باشند.»(2)
بهترین زنان عالم
پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم هم هیچ‌گاه خدیجه را بعد از وفاتش فراموش نكرده و از اخلاق و صفات او یاد می‌فرمود؛ به كسانی كه با او آشنا و دوست بودند، احسان و لطف می‌كرد.
از «عایشه» روایت شده است كه: «رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم از خانه بیرون نمی‌رفت، مگر آن كه خدیجه را یاد می كرد و بر او به خوبی و نیكی مدح و ثنا می‌فرمود.
روزی از روزها غیرت مرا گرفت، گفتم: او پیر زنی بیش نبود و خدا بهتر از او را به شما عوض داده است.
پیامبر صلّی الله علیه وآله و سلّم غضبناك شد، به طوری كه موی جلوی سرش از خشم تكان می‌خورد؛ سپس فرمود: «نه، به خدا، بهتر از او را خدا به من عوض نداده، ایمان آورد به من، وقتی مردم، كافر گردیدند و تصدیق كرد مرا، هنگامی كه مردم مرا تكذیب می كردند و در اموال خود با من مواسات كرد، وقتی مردم مرا محروم ساختند و خدا از او فرزندانی روزی من كرد و از زنان دیگر محروم فرمود».(3)
«انس بن مالك» روایت كرده كه رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: «بهترین زنان عالم مریم بنتِ عمران و آسیه بنت مزاحم و خدیجه بنت خُوَیْلِد و فاطمه بنت محمّد صلّی الله علیه وآله وسلّم هستند».(4)
در «صحیحین» از عایشه روایت شده كه: «پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم خدیجه را به خانه‌ای در بهشت بشارت داد كه در آن سر و صدای بلند و رنج و زحمت نیست».(5)
امروز ما وظیفه داریم که گوشه‌ای از کمالات و صفات بلند آن حضرت را برای جهانیان بخصوص زنان بازگو کنیم و ایشان را به عنوان الگوی بزرگ خدمت به اسلام و پیامبر و شوهرداری به مردم معرّفی نماییم، و راه و روش ایشان را دنبال کنیم.
پی‌نوشت‌ها:
1. مسار الشیعة شیخ مفید ره.
2. اهل البیت، توفیق ابو علم، ص 102، ترجمه نقل به معنی.
3. همان.
4. اسدالغابة، ج 5، ص 437 ـ الاستیعاب، بهامش الاصابة، ج 4، ص 284 و 285.
5. الاصابة، ج 4، ص 282 ـ اسدالغابة ، ج 5، ص 438 و نظر این حدیث در تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 26، ذكر شده است.