* اعتكاف، مدرسه عالی اخلاق (گفتاری از معظم له درباره اعتكاف)
* احكام اعتكاف
اعتكاف، مدرسه عالی اخلاق (گفتاری از معظم له در اهمّیت اعتكاف)
بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تعالی: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّهَا لَكَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ»(1)
همه برنامه‌های دین مقدّس اسلام، انسان‌ساز است و دلیل بر جامعیت دین اسلام، این است كه برای ترفیع روح و روان انسان برنامه‌های گوناگونی دارد كه همه مطابق با فطرت سلیم انسانی و مطابق با احتیاجات بشریت است.
یكی از این برنامه‌های مهم، اعتكاف و دعا می‌باشد كه ارتباط مخلوق را با خالق خود برقرار نموده و خود را در ضیافت خاص الهی می‌بیند.
برنامه اعتكاف از برنامه‌های بزرگ الهی، عبادی و تربیتی اخلاقی اسلام است كه بركات و آثار فراگیری دارد و در جامعه، ایجاد تحوّل می‌كند و اجتماع را به سوی كمال سیر می‌دهد.
اعتكاف، تمرینی است تا اخلاقیات در مردم رسوخ پیدا كند و همیشه بتوانیم نبض رفتارمان را كنترل كنیم و این امر موقوف بر این است كه توانایی انسان زیاد شده و قدرتمند حقیقی باشد.
در واقع همه این برنامه‌ها برای این است كه مردم متوجه به خداوند متعال شوند، چرا كه آنچه به قلب‌ها آرامش می‌دهد یاد خداست؛ «ألَا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ»(2)
دعا هم به همین معناست، یعنی باید انسان دائماً در یاد خدا باشد. اینكه در روایات فرموده‌اند «الدُّعاءُ مُخُّ العِبَادَةِ»(3)، یعنی بندگی و پرستش خدا به دعاست. معنای دعا فقط این نیست كه مثلاً از خداوند پول یا شفای مریض خود را بخواهیم، بلكه خدا را خواندن و یا الله‌گفتن و او را به اسماء حسنی یاد كردن، معنای دعا است.
در روایتی است كه دو نفر مشغول نماز شدند، یكی قرآنش زیاد بود و دیگری دعایش. از امام علیه السلام پرسیدند: كدام یك افضل است؟ حضرت فرمودند: هر دو خوب است. شخص اصرار كرد تا بداند كدام افضل است؟ بالاخره حضرت فرمود: آن كسی كه دعایش بیشتر است، افضل است؛ «هی واللهِ العبادةُ، هی و اللهِ افضلُ»(4)
انسان وقتی برنامه‌هایی از قبیل اعتكاف را با دقت ملاحظه می‌كند پی می‌برد كه چنین برنامه‌هایی، وحیانی و از عالم غیب است.
اعتكاف، هنر به معنای واقعی كلمه است. هنر، یعنی بازداشتن نفس و اینكه آدم بتواند در مقابل هوای نفس بایستد. البته اعتكاف را معنا می‌كنند به این كه انسان بتواند خودش را در مقابل غرائز، شهوت و غضب حفظ كند. اصلاً معنای واقعی هنر همین است:
سهل دان شیری كه صف‌ها بشكند
شیر آن باشد كه خود را بشكند
هنر این است كه آدم بتواند در مقابل غضب بایستد. انسان معتكف، هنرمند واقعی است، یعنی مغلوب هوای نفس نمی‌شود. شاعر هم می‌گوید:
مردی گمان مبر كه به پنجه است و زور كتف
با نفــس اگــر بــر آیی دانــم كه شاطری
در روایات هم داریم «أَشَدُّكُمْ مَنْ مَلكَ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَب»(5) سخت‌ترین و قوی‌ترین شما كسی است كه هنگام غضب، مالك نفس خودش باشد.
كدام لذّت دنیایی را می‌توان با لذّات حالات خوش معنوی اعتكاف مقایسه نمود؟ كجایند آنان كه به فكر عیش و نوش مادّی و تفریح‌های غیرسالم همراه با گناه و لذّات زودگذر دنیا هستند.
أین الملوك و ابناء الملوك؟ آیا می‌توان برای قُرب به خداوند و رسیدن به مقام والای انسانیّت ارزش مادّی معیّن نمود؟ آیا می‌توان لحظه‌های پرفیض و با نشاط سحر و افطار معتكفان را با زمان دیگران مقایسه نمود؟
هرگز، هرگز، اینجاست كه باید آیه شریفه قرآن را با توجّه و تدبّر تلاوت نمود: «یَا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا للهِ وَ لِلرَّسُولِ إذا دَعَاكُم لِمَا یُحْییكُم؛ ای كسانی كه به خدا و پیامبر ایمان آورده‌اید، به خداوند و پیامبر او پاسخ بگویید آن‌گاه كه شما را می‌خوانند تا حیات و زندگی واقعی به شما هدیه كنند.»(6)
آری، این است حیات حقیقی و این است زندگی سرشار از معنویّت و روح پاك و تهذیب نفس و تقرّب به خداوند متعال كه خود را برای انجام وظایف و تكالیف الهی آماده می‌كنیم.
اعتكاف، انسانی را كه در كارهای دنیایی خود غرق شده است و خسته از ناملایمات زندگی است، چند روزی به خلوت با خدای خود و انس با پروردگار دعوت می‌كند كه در آن با تفكّر صحیح، برنامه‌های آینده خود را رنگ و بوی خدایی دهد و نسبت به كارهای گذشته خود تجدید نظر نموده و از خداوند قادر متعال، مدد و كمك بگیرد.
اعتكاف، حیات بخش جامعه اسلامی است. همان طور كه ماه مبارك رمضان، مدرسه عالی تربیت و اخلاق است، اعتكاف در ایام خاص بخصوص دهه آخر ماه مبارك رمضان، مدرسه اخلاق و معنویت است و كسانی كه توفیق درك این سنّت مهم را پیدا می كنند، حیات دینی خود را خواهند یافت و سبك زندگی آنها دینی و خدایی می‌شود.
همه معتكفان در این چند روز اعتكاف باید رابطه خود با خداوند متعال را اصلاح كنند و از خدا بخواهند تا آنها را به انجام وظایف شرعی موفق بدارد.
بانوان معتكف هم با پوشش و حجاب برتر، حجاب اسلامی را احیا كنند. بانوان معتكف علاوه بر چادر، صورت های خود را از دید نامحرم بپوشانند تا حقیقت اسلام را به جهانیان نشان دهند:
باید كه بپوشد رو هر زن كه مسلمان است * زیرا كه حجاب زن معلوم ز ایمان است
باید اوقات گران‌بهای اعتكاف را غنیمت داشته و برای خود و دیگران و برای نجات ممالك اسلامی از دشمنان اسلام و پیروزی و سربلندی مسلمانان جهان دعا كنیم و فرج حضرت بقیة الله الأعظم عجّل الله تعالی فرجه الشریف را از خداوند متعال مسألت نماییم.
حقیر هم دوست دارم در میان معتكفین باشم و از نفس‌های گرم آنها توشه بگیرم و با آن عزیزان به درگاه ایزد منّان، انابه و توبه و تضرع داشته باشم؛ یا لیتنی كنت معهم و السلام علیكم و رحمة الله.
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره بقره، آیه 45.
2. سوره رعد، آیه 28.
3. وسائل الشیعة؛ ج7، ب2، ح 8615.
4. همان؛ ج6، ب6، ح8383.
5. بحار الانوار؛ ج74، ب7، ح67.
6. سوره انفال، آیه24.
تعریف
اعتكاف، توقّف در مسجد است با این قید كه در این توقّف قصد و نیّت تعبّد و بندگی را داشته باشد؛ و احوط آن است كه نیّت عبادت دیگری مانند نماز و روزه و... غیر از اعتكاف را نیز ضمیمه نماید.
زمان اعتكاف
در هر زمانی كه روزه‌گرفتن صحیح باشد، اعتكاف نیز صحیح است؛ امّا افضل اوقات اعتكاف، ماه مبارك رمضان و افضل اوقات ماه مبارك رمضان دهه آخر آن می‌باشد.
شرایط معتكف
- عقل
س. آیا اعتكاف كودك ممیّز صحیح است؟
ج. اقوی، صحّت آن است.
- نیّت‌كردن
* نیّت
س. آیا در اعتكاف واجب و مستحب، قصد وجوب یا استحباب لازم است؟
ج. لازم نیست.
س. اگر از روی اشتباه، برای اعتكاف واجب، نیّت استحباب نماید یا بالعكس، تكلیف چیست؟
ج. اشكال ندارد.
س. آیا تجدید نیّت در روز سوّم اعتكاف مستحب، لازم است؟
ج. لازم نیست، هر چند احوط است.
س. آیا در اعتكاف، نیازی به قصد نمودن عبادات دیگر (علاوه بر نیّت اعتكاف) هم است؟
ج. بنابر احتیاط باید قصد عبادت دیگری نیز بشود.
* زمان نیّت
س. زمان نیّت اعتكاف چه وقتی است؟ آیا اوّل شب می‌شود نیّت كرد؟
ج. وقت نیّت، قبل از فجر صادق است و اكتفا به نیّت اوّل شب مشكل است مگر اینكه نیّت اوّل شب تا فجر ادامه داشته باشد.
س. در مراسم اعتكاف باید قبل از اذان صبح در مسجد مستقر باشد. اگر دقایقی بعد از اذان بیاید، اعتكاف چه صورتی دارد؟
ج. باید قبل از طلوع فجر صادق در مسجد باشد.
* شرط برگشت از اعتكاف در هنگام نیّت
س. آیا انسان می‌تواند از آغاز، هنگام نیّت، شرط كند كه اگر برایش اتّفاقی افتاد یا مشكلی پیش آمد- مثلاً بگوید اگر هوا سرد شد- اعتكاف را رها می‌كنم حتی در روز سوّم؟ آیا لازم است اتّفاق یا مشكل خاصّی را در نظر بگیرد یا نیازی نیست؟
ج. جایز است در حین نیّت (نه قبل از آن و نه بعد از شروع در اعتكاف)، شرط رجوع از اعتكاف را در هر وقت كه بخواهد حتی در روز سوّم بنماید، حتی بدون عروض هیچ سببی.
س. آیا در اعتكاف نذری، انسان می‌تواند هنگام خواندن صیغه نذر، شرط كند كه اگر مانعی پیش آمد اعتكافم را رها می‌كنم؟
ج. صحّت اشتراط رجوع از اعتكاف در نذر، محلّ تأمل بلكه محلّ منع است. بلی، نذر اعتكاف مشروط، صحیح است.
س. فرموده‌اید معتكف مجاز است هنگام نیّت شرط كند «هر وقت خواست» (حتی در روز سوّم) از اعتكاف برگردد. اگر بعد از نیّت حكم شرط خود را ساقط نمود، آیا شرط او ساقط می‌شود یا خیر؟
ج. شرط رجوع از اعتكاف حتی در روز سوم در حین نیّت، جایز است و اما ظاهر این است كه حكم شرط ساقط نمی‌شود، اگر چه احتیاط در ترتیب آثار سقوط است به اینكه اگر بعد از اكمال دو روز، شرط را ساقط كند، اعتكاف را تمام كند و آن را رها نكند.
* عدول از نیّت
س. حكم عدول از اعتكاف به اعتكاف دیگر چیست؛ چه هر دو واجب باشند یا مستحب یا یكی واجب باشد و دیگری مستحب یا یكی برای خودش باشد و دیگری برای نیابت یا هر دو برای نیابت باشد؟
ج. در هیچ یك از صور مذكوره، عدول جایز نیست.
* نیابت
س. آیا اعتكاف را به نیابت از كسی كه مرده و یا به نیابت از كسی كه زنده است می‌توان انجام داد؟
ج. نیابت از میّت در اعتكاف، صحیح است و نیابت از حیّ محلّ اشكال است. بلی، به قصد رجاء، اشكال ندارد.
- روزه‌گرفتن
* نوع روزه
س. آیا هرگونه روزه و لو استیجاری و ... برای اعتكاف كافی است؟
ج. بلی، مطلق صوم كفایت می‌كند.
س. در اعتكاف رمضان نیّت روزه باید چگونه باشد؟
ج. روزه باید به نیّت روزه ماه مبارك رمضان گرفته شود.
س. اگر شخصی نذر كند كه در ایام معیّنی معتكف شود. اگر در همان ایام، روزه نذری یا استیجاری بر عهده او باشد، آیا می‌تواند در همان اعتكاف، روزه نذری یا اجاره‌ای خود را بجا آورد؟
ج. بلی، مانعی ندارد.
* اعتكاف در سفر
س. آیا انسان می‌تواند نذر كند كه در سفر روزه بگیرد؟
ج. اگر در حضر چنین نذری بكند صحیح است.
س. آیا در حین مسافرت می‌شود روزه‌ی در سفر را نذر كرد؟
ج. صحیح نیست.
س. مسافر در چه صورتی می‌تواند اعتكاف كند؟
ج. در مواردی كه صوم برای مسافر صحیح باشد، مانند اینكه در وطن نذر كرده باشد كه در سفر روزه بگیرد یا در مدینه كه جایز است مسافر برای طلب حاجت سه روز روزه بگیرد.
س. شخصی نذر كرده در ایام البیض ماه رجب، در مسجد مقدّس جمكران معتكف شود و نذر كرده در فرض مسافرت روزه هم بگیرد. آیا نذرش منعقد است؟ آیا اعتكاف او صحیح است؟(هر چند مسافر باشد)
ج. در فرض سؤال، اعتكاف صحیح است.
س. شخصی برای درك فضیلت اعتكاف در مشهد مقدّس، بعد از رسیدن به مشهد بدون قصد اقامت نذر كرده سه روز روزه بگیرد. آیا چنین نذری صحیح است؟
ج. صحیح نیست.
س. حكم اعتكاف مسافر در مساجد مدینه، كوفه، مسجد‌الحرام، سهله و مشاهد مشرفه بدون نذر روزه و قصد اقامت چیست؟
ج. در هر مكانی كه روزه صحیح نیست، اعتكاف هم صحیح نیست.
* اعتكاف در سفر حرام
س. آیا در سفر حرام می‌توان اعتكاف كرد؟
ج. در مورد سؤال با تحقّق اعتكاف به قصد قربت و حصول سایر شرائط اعتكاف صحیح است.
- اذن برای اعتكاف
س. آیا زن باید برای اعتكاف از شوهرش اجازه بگیرد؟ حتی اگر معتكف شدن او با حقّ شوهر، منافات نداشته باشد.
ج. انجام اصل اعتكاف زن، چنانچه منافی با حقّ زوج نباشد مشروط به اذن زوج نیست، ولی خروج او ازمنزل بدون اذن زوج جایز نیست. پس اگر بدون اذن او خارج شود و به مسجد برای اعتكاف برود، از این جهت اعتكافش باطل است.
س. آیا زن می‌تواند با امر شوهرش روز سوم اعتكاف خود را بشكند؟ و اگر شوهر او را مجبور به این كار كند، آیا بر عهده شوهر كفّاره می‌آید یا خیر؟
ج. اگر زوجه با اذن زوج معتكف شده، زوج نمی‌تواند او را مجبور به شكستن اعتكاف نماید و لكن در صورت اجبار، كفّاره ثابت نیست.
س. آیا فرزند باید برای اعتكاف از والدین خود اجازه بگیرد حتّی اگر معتكف شدن او موجب اذیّت و آزار یا زحمت آنها نباشد؟
ج. در صورت عدم ایذاء، اذن والدین شرط نیست. بلی، احتیاط خوب است.
- عدد (صحیح‌نبودن كمتر از سه روز)
س. اعتكاف كمتر از سه روز چه حكمی دارد؟
ج. صحیح نیست.
س. آیا معتكف می‌تواند شش روز یا ده روز نیّت اعتكاف بكند؟
ج. مانعی ندارد.
س. منظور از روز در اعتكاف چیست؛ آیا پایان روز، غروب آفتاب است یا مغرب؟
ج. منظور از غروب، زوال حُمرِه مَشرقیّه است كه عرفاً مغرب گفته می‌شود.
س. اگر كسی نذر كند سه روز منفصل اعتكاف كند، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
ج. صحیح نیست.
- مكان اعتكاف
س. ملاك در تعیین مسجد جامع چیست؟ آیا ممكن است تعداد مساجد یك شهر یا روستا متعدّد باشد؟ آیا مساجد جامع، ممكن است به هم خیلی نزدیك باشند؟
ج. مسجد جامع، مسجدی است كه برای گروه خاصی ساخته نشده است در مقابل مسجد بازار و قبیله و امثال اینها كه در آنها معظم اهل بلد جمع نمی‌شوند و آماده برای اجتماع آنها هم نشده است و ممكن است مسجد جامع متعدّد باشد و نیز نزدیك هم باشند.
س. اعتكاف در غیر مسجد جامع مانند حسینیه، نمازخانه دانشگاه چگونه است؟
ج. اعتكاف در غیر مسجد جامع، صحیح نیست.
س. اعتكاف شیعه در عبادتگاه‌های دیگر اهل كتاب یا مسجد مخالف چه حكمی دارد؟
ج. اعتكاف در عبادتگاه اهل كتاب صحیح نیست و امّا در مسجد جامع اهل تسنّن صحیح است.
س. آیا در تهران بزرگ، در مسجد جامع هر محلّه می‌توان اعتكاف كرد؟
ج. اگر خصوصیات مسجد جامع را داشته باشد، می‌توان اعتكاف كرد.
س. اگر اعتكاف واجب خود را در مسجدی بجا آورد و بعداً فهمید كه اعتكاف در آنجا صحیح نبوده است، اعتكاف او چه حكمی دارد؟
ج. اگر اعتكاف واجب بوده، باید استیناف یا قضا شود.
س. آیا اعتكاف در مسجد مقدّس جمكران و زیرزمین آن، صحیح است یا خیر؟
ج. در حال حاضر كه عنوان جامعیّت حاصل شده، اعتكاف در آن صحیح است.
س. آیا محوطه اطراف مسجد كه به عنوان حیاط از آن استفاده می‌شود، حكم مسجد را دارد؟
ج. حیاط، حكم مسجد را ندارد مگر آن‌كه به عنوان مسجد وقف شده باشد.
س. پشت بام و سرداب و محراب مسجد و هر چه به سبب توسعه مسجد به آن افزوده شده جزو مسجد به حساب می‌آید؟ و در صورت شكّ، چنین جاهایی حكم مسجد را دارد؟
ج. پشت بام و سرداب و محراب جزو مسجد است و آنچه به مسجد به قصد اینكه جزو مسجد باشد افزوده شده، مثل اینكه خود مسجد را توسعه داده باشند، مسجد محسوب است و اگر شكّ داشته باشید در اینكه آنچه افزوده شده به قصد مسجدیّت بوده یا نه، مسجد محسوب نمی‌شود.
* وحدت مسجد
س. آیا معتكف می‌تواند قسمتی از اعتكاف را در یك مسجد جامع و قسمت دیگر را در مسجد جامع دیگری بجا بیاورد؟
ج. نمی‌تواند.
س. آیا اعتكاف در دو مسجد متصل به هم (به طوری كه بخشی از وقت را در یكی و بخشی از آن در دیگری بماند) جایز است؟
ج. اعتكاف، باید در مسجد واحد باشد و به نحو مذكور در سؤال، اعتكاف باطل است.
س. اگر اعتكاف به سبب پیش‌آمدن مانعی به هم بخورد:
الف: آیا می‌توان همان اعتكاف را بعد از برطرف شدن مانع در همان مسجد به پایان ببرد؟
ب: آیا می‌توان آن را در مسجد دیگر ادامه داد؟
ج. ادامه آن اعتكاف صحیح نیست؛ چه در همان مسجد و یا در مسجد دیگر.
* استفاده شخصی معتكف از وسائل مسجد
س. استفاده از وسایل مسجد در كارهای شخصی، در حال اعتكاف چه حكمی دارد؟
ج. جایز نیست چنان‌كه در غیر حال اعتكاف هم جایز نیست، ولی مبطل اعتكاف نیست.
* غصب مكان و اعتكاف
س. آیا اعتكاف كسی كه جای شخص دیگری را غصب كرده یا عمداً بر فرش غصبی نشسته، صحیح است؟
ج. در هر دو صورت بنابر احتیاط، اعتكاف باطل است، و در هر دو صورت اگر بعد از اكمال دو روز بوده، احتیاط كند به اینكه اعتكاف را به آخر برساند و نیز اگر اعتكاف با نذر یا عهد مثلاً واجب شده و لو در روز اوّل باشد، احتیاط این است كه اعتكاف را تمام كند. بلی، اگر جاهل به غصب یا ناسی بوده، اعتكاف صحیح است.
س. اگر جای كسی را كه معتكف بوده غصب كند، فرموده‌اند اعتكاف او باطل است. حال اگر جاهل بود یا عامد بود ولی حال پشیمان شده و جای خود را عوض كند، اعتكاف او صحیح است یا خیر؟ در صورت عمد، آیا كفّاره دارد یا خیر؟
ج. در فرض سؤال، چنانچه جاهل بوده، اعتكاف صحیح است و اگر عامد بوده پس اگر بعد از غصب و جلوس به عنوان اعتكاف پشیمان شده، اعتكاف باطل است ولی كفّاره ندارد هر چند احوط است و اگر به عنوان اعتكاف، تصرّف در مكان مغصوب نكرده بلكه فقط شخص ذی حقّ را از مكان خود كنار زده و خودش هم در مكان دیگر اعتكاف نموده هر چند فعل حرامی مرتكب شده امّا اعتكافش باطل نیست.
* استدامه توقف در مسجد
س. در چه مواردی معتكف می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. در مواردی كه ضرورت عقلی یا شرعی یا عادی وجود داشته باشد، مانند رفع حصر از بول و غائط یا احتیاج به غسل در مورد جنابت یا استحاضه و مانند اینها و همچنین برای اقامه شهادت یا تشییع جنازه یا عیادت مریض.
س. معتكف برای موارد ضروری چه مدّتی می‌تواند در خارج از مسجد بماند؟
ج. در فرض خروج برای امر لازم، اگر زمانِ بودن در خارج مسجد به قدری طول بكشد كه صورت اعتكاف را بر هم زند، اعتكاف باطل می‌شود.
س. معتكف وقتی برای توالت و یا گرفتن وضو به خارج مسجد می‌رود گاهاً اتفاق می‌افتد كه تقریباً 10دقیقه یا بیشتر در صف نوبت می‌ایستد. آیا این عمل ضرری به اعتكاف می‌زند؟ و آیا در آن مدّت می‌تواند كارهایی را انجام دهد مثلاً ظرف بشوید؟
ج. اگر خروج برای گرفتن وضو یا توالت ضروری باشد و به غیر از اینكه در صف نوبت بایستد، راه دیگری نباشد اشكال ندارد، لكن در آن مدّت اشتغال به كار دیگر بر خلاف احتیاط است و باید ترك شود.
س. در چه مواردی واجب است معتكف از مسجد خارج شود؟ اگر در مواردی كه واجب است خارج شود این كار را نكند، آیا به اعتكاف او ضرری می‌زند؟
ج. در موردی كه مثلاً در مسجد جنب شود اگر خارج نشود اعتكافش باطل است ولی اگر مثلاً وجوب خروج برای اداء دین واجب الأداء و یا انجام واجب دیگری كه متوقّف بر خروج است باشد گناه كرده ولی اعتكاف باطل نمی‌شود.
س. در هنگام خروج در موارد مجاز یا خروج ضروری از محلّ اعتكاف، آیا می‌توان زیر سایه راه رفت؟ آیا می‌توان در سایه نشست و آیا انتخاب نزدیكترین مسیر واجب است؟
ج. احوط، مراعات نزدیكترین راه است و واجب است مكث او به مقدار حاجت باشد نه زائد بر آن و واجب است در صورت امكان در سایه ننشیند بلكه احتیاط این است كه در سایه، راه هم نرود بلكه احتیاط این است كه مطلقاً ننشیند مگر در مورد ضرورت.
س. در موارد زیر اگر عمداً و از روی اختیار، در غیر موارد مجاز، از مسجد بیرون رود، اعتكاف او چه حكمی دارد؟
الف: اگر جاهل به حكم باشد.
ب: اگر به سبب فراموشی یا اكراه از مسجد خارج شود.
ج(الف). اعتكاف باطل است.
ج(ب). در صورت نسیان محلّ اشكال است و احتیاط به اتمام و اعاده در صورت وجوب اعتكاف ترك نشود و بعید نیست صورت اكراه، ملحق به موارد ضرورت باشد كه اعتكاف باطل نشود.
س. معتكف در روز سوم اعتكاف بدون مجوز شرعی از مسجد خارج می‌شود. آیا تنها قضاء لازم است یا كفّاره هم باید بدهد؟
ج. در مورد سؤال، فقط قضاء دارد و كفّاره لازم نیست.
س. تأخیر غسل واجب، مثل غسل جنابت و مس میّت در حال اعتكاف، آیا مبطل اعتكاف است؟
ج. تأخیر غسل مسّ میت موجب بطلان اعتكاف نمی‌شود ولی چون توقّف جنب در مسجد حرام است لذا تأخیر غسل جنابت حرام است و موجب بطلان اعتكاف می‌شود.
س. شخصی از لثه‌هایش خون می‌آید، آیا می‌تواند دهان خود را در یك ظرف بشوید و بعد آن را در بیرون از مسجد دور بریزد و یا تسریع در این امر واجب است و یا شستن دهان باید در بیرون از مسجد صورت بگیرد؟
ج. اگر موجب تنجیس مسجد نمی‌شود، مانعی ندارد.
س. خارج شدن معتكف از مسجد در موارد ذیل چه حكمی دارد:
الف: گرفتن وضو؟
ب: غسل مستحبی و مسواك؟
ج: تلفن‌زدن به خانواده در موارد غیرضروری و امور متعارف؟
د: دیدار با خانواده در بیرون از محدوده مسجد؟
هـ: شركت در دروس حوزه و دانشگاه؟
و: نماز جماعت یا نماز جمعه؟
ج. برای شركت در دروس و نماز جماعت و تلفن به خانواده و راهپیمایی و دیدار با خانواده محلّ اشكال بلكه ممنوع است، و برای نماز جمعه اشكال ندارد و همچنین برای وضو و غسل مستحبّی و برای مسواك‌زدن هم اگر ضرورت داشته باشد، اشكال ندارد.
س. شخصی امام جماعت مسجد یا مدرسه‌ای می باشد. آیا در حال اعتكاف جهت اقامه نماز جماعت می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. جواز خروج برای اقامه جماعت مشكل است. بلی، خروج برای نماز جمعه اشكال ندارد.
س. قسمتی از بدن در حال اعتكاف خونی شده است. آیا ازاله آن در بیرون مسجد ضرورت فوری دارد یا تأخیر نیز جایز است؟
ج. اگر نمی‌خواهد فعلاً نماز بخواند، تطهیر فوری ضرورت ندارد.
س. اگر در مسجد شیر آب و ظرفشویی برای مسواك‌زدن و وضوی مستحبی باشد، در این صورت معتكف می‌تواند برای بجا آوردن آنها از مسجد خارج شود؟
ج. نمی‌تواند.
س. با توجه به مشكلاتی كه صرف غذا در مسجد دارد. آیا صرف غذا در سالن غذاخوری كه در محوّطه مسجد است برای معتكفین جایز است؟
ج. جایز نیست.
س. آیا معتكف می‌تواند جهت اخذ سهمیه دولتی (در صورتی كه در غیر آن زمان ممكن نباشد و به آن محتاج باشند) از مسجد خارج شود؟ و آیا این معامله محسوب می‌شود؟
ج. در فرض سؤال، چنانچه با توكیل هم ممكن نباشد، اشكال ندارد.
س. در صورت وجود شیر آب و ظرفشویی در داخل مسجد برای مسواك‌زدن و وضوی مستحبّی و از طرفی منع خادمین مسجد به خاطر رعایت نظافت، آیا برای انجام امور مذكوره معتكف می‌تواند از مسجد خارج شود؟
ج. كسی حقّ منع ندارد و اگر با این حال منع كردند، خروج به مقدار ضرورت برای امور مذكوره اشكال ندارد.
س. با توجه به اینكه خروج معتكف از مسجد به غیر از موارد ضروری جایز نیست خواهشمند است نظر خود را در خصوص مصادیق ذیل اعلام بفرمایید:
1: خروج برای تجارت و صلح و اجاره و مانند آن؟
ج1. جایز نیست.
س2: خروج برای ادای دین شخصی و پرداخت خمس و مالیات؟
2. چنانچه وقت ادای دین شرعی رسیده و طریق اداء آن منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س3. خروج برای خرید یا تهیه و یا برداشتن كتب ادعیه و قرآن و كتب درسی از منزل یا مغازه؟
3. اگر خرید یا تهیه برای اعتكاف ضروری باشد و طریق منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد اما بقیه موارد جایز نیست.
س4. خروج برای پیشگیری و دفع شر و جلوگیری از پیش آمد ناگوار برای خود یا دیگری؟
4. مانعی ندارد.
س5. خروج برای معاینه و معالجه بیماری و انجام آزمایش یا فیزیوتراپی و ورزش و پیاده روی و مانند آن كه مورد توصیه پزشك بوده است؟
5. جایز نیست اما حكم معالجه در جواب سؤال‌های بعدی آمده است.
س6. خروج برای مراجعه به پزشك كه قبلا نوبت گرفته و با عدم حضور نوبتش از بین می رود؟
6. جایز نیست مگر اینكه ضرورت باشد.
س7. خروج برای حجامت و فصد؟
7. جایز نیست.
س8. خروج كسی كه ابتلا به خونریزی - اسهال - سلاست بول و مانند آن پیدا كرده برای جلوگیری از تلویث مسجد یا ناراحتی اطرافیان معتكف؟
8. برای جلوگیری از تلویث مسجد خروج لازم است.
س9. خروج برای تطهیر از حدث یا خبث؟
9. اگر تطهیر از خبث بدون تنجیس مسجد ممكن است نباید خارج شود و چنانچه در مسجد وضو ممكن است نباید خارج شود.
س10. خروج برای اصلاح سر و صورت - تعویض لباس؟
10. جایز نیست.
س11. خروج برای نظارت‌های موردی مثل سركشی مهندس یا مدیر به پیمانكار، كارگران، پرسنل شركت و مانند آن؟
11. جایز نیست.
س12. خروج برای شركت در مراسم عرفی از قبیل مجالس فاتحه و عقد و عروسی و تودیع و معارفه و...؟
12. جایز نیست.
س13. خروج برای كار اداری، اخذ مرخصی و پاسخگویی موردی به رئیس یا ارباب رجوع و...؟
13. جایز نیست.
س14. خروج برای شركت در جلسات اداری و صنفی و نظامی و امنیتی و مانند آن؟
14. جایز نیست.
س15. خروج برای تحویل و تحول كالا و اسناد سازمانی و مانند آن؟
15. جایز نیست.
س16. خروج برای امضای سند محضری برای انجام و انتقال معاملات یا اعطاء وكالت و مانند آن؟
16. جایز نیست.
س17. خروج برای مراجعه به دوائر دولتی كه برای آب، برق، پروانه و مانند آنها نوبت گرفته و در صورت عدم مراجعه كارش به تأخیر خواهد افتاد؟
17- جایز نیست.
س18. انجام حاجت مومن، ضمانت بانكی و خرید و امضا اسناد مربوطه؟
18. خروج برای قضای حاجت مؤمنین اگر بر متوقف بر خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س19. خروج برای بستن در و پنجره منزل و حجره و ماشین و مانند آن به منظور حفظ از دستبرد و خاموش كردن گاز و برداشتن غذا از روی اجاق و مانند آن؟
19. جایز نیست مگر آن كه احتمال عقلائی خطر داده شود و راه جلوگیری منحصر به خروج باشد.
س20. خروج از روی سهو و فراموشی؟
20. به مجرد توجه پیدا كردن باید بلافاصله برگردد.
س21. خروج به خاطر تهدید حیثیتی یا مالی و جانی و... از سوی دیگری؟
21. اگر تهدید به حدی باشد كه مجبور به خروج شود به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س22. خروج برای رفتن به سرویس بهداشتی كه صف بسته شده و معطلی دارد؟
22. اگر ضرورت اقتضاء خروج كند به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س23. خروج برای اكل و شرب خودش در حیاط مسجد و اطراف مسجد یا هتل یا منزل یا رستوران و...؟
23. جایز نیست مگر اینكه برای تهیه آن نیاز به خروج باشد كه به مقدار ضرورت در تهیه آن مانعی ندارد.
س24. خروج برای خرید خوراكی و مواد غذایی و دارویی و آشامیدنی برای خود؟
24. جایز نیست مگر در صورت انحصار تهیه آن به خروج كه به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س25. خروج برای احوال پرسی و سركشی یه خانواده و امور تحصیلی در مدرسه و...؟
25. جایز نیست.
س26. خروج برای وفای یه عهد و رد امانت و عمل به نذر؟
26. اگر وفای به موارد سؤال منحصر به خروج باشد و وقت آنها رسیده باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س27. خروج برای ورود به پناهگاه در خارج مسجد، در حملات هوایی قطعی و احتمالی؟
27. اگر احتمال عقلائی خطر جانی بدهد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س28.خروج بخاطر ترس از انفجار انتحاری و...؟
28. اگر احتمال عقلائی باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س29. خروج به خاطر جهل به مسئله ای لازم برای سوال كردن و رفع ابهام و تعیین تكلیف شرعی؟
29. اگر مورد ابتلاء فعلی باشد و طریق یادگیری منحصر به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س30. خروج برای استحمام و نظافت؟
30. جایز نیست مگر آن كه حاجت به استحمام شدید باشد مثل كسی كه از بوی تعفن بدن او سایرین معذب باشند.
س31. خروج برای نماز عیدین و نماز جمعه؟
31. در غیر جمعه مشكل است.
س32. خروج برای مصاحبت و همراهی با محرم یا همسر یا زنی كه در معرض تهمت و یا نگاه نامحرم و یا خوف از خطر قرار دارد؟
32. مشكل است.
س33. خروج برای بیرون بردن زباله مسجد؟
33. جایز نیست مگر صورتی كه بودن زباله موجب هتك مسجد باشد.
س34. خروج برای پخت و پز و شستشوی لباس ومسواك ومانند آن؟
34. اگر در مسجد ممكن نباشد و ضرورت به خروج باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س35. خروج برای تهیه وسائل سوخت و پخت و پز و...؟
35. چنانچه خروج منحصر باشد به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س36. خروج برای امتثال درخواست و امر والدین و یا پرستاری و رسیدگی به امور والدین؟
36. خروج به مقدار قضاء حاجت آنها مانعی ندارد.
س37. خروج برای نماز جماعت اماماً و ماموماً؟
37. مشكل است الا برای نماز جمعه.
س38. خروج برای شركت در جلسه امتحان مثل كنكور و آزمون ها و مصاحبه های مختلف شغلی؟
38. جایز نیست.
س39. خروج برای اجابت دعوت مؤمن مانند افطاری یا دعای ندبه صبحگاهی و...؟
39. جایز نیست.
س40. خروج برای حضور در محضر شخص محترم و لازم الاطاعة (عرفی) كه دعوت یا احضار كرده است
40. جایز نیست.
س41. خروج برای كمك و نجات دادن از غرق شدن یا سوختن، ویرانی و حادثه دیدگان جاده ای و مانند آن؟
41. به مقدار ضرورت خروج مانعی ندارد.
س42. خروج به خاطر جلوگیری از تلویث و تنجیس مسجد یا بد حال شدن معتكفین دیگر؟
42. به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س43. خروج برای هواخوری و انجام كار گروهی و ارائه مشاوره های لازم كه قبلاً برنامه ریزی شده است؟
43. جایز نیست.
س44. خروج برای تحصیل خوراك و مواد غذایی جهت اطعام غیر و مهمانان و خانواده؟
44. جایز نیست.
س45. خروج برای مداوای مریض و تزریق آمپول، سرم، واكسن و مانند آن؟
45. به مقدار ضرورت و عدم قیام كس دیگر مانعی ندارد.
س46. خروج برای برف روبی و رسیدگی به كار و نیازهای دیگر منزل؟
46. جایز نیست.
س47. خروج برای نمایشگاه كتاب و مانند آن كه در بازه زمانی خاصی دایر است و ویژگی خاصی مانند عرضه انحصاری كتب مورد نیاز دارد؟
47. جایز نیست.
س48. خروج برای عیادت مریض (اعم از مؤمن و مسلم) و خانه سالمندان و مانند آن؟
48. برای عیادت مریض مؤمن مانعی ندارد.
س49. خروج برای استقبال و بدرقه مسافر خاص مثل حجاج و مهمانان محترم و شخصیت ها و ...؟
49. جایز نیست.
س50. خروج بخاطر اعتقاد یا ظن به عدم صحت اعتكاف در حالی كه پس از اندك زمانی مثلاً سه ساعت بعد متوجه صحت آن شده است؟
50. به مجرد اعتقاد و ظن مجوز خروج ندارد.
س51. خروج برای رد یا علام و تعریف لقطه و ضاله و مال مسروقه و...؟
51. مشكل است مگر راه منحصر به خروج باشد.
س52. خروج برای كمك به مظلوم و مؤمن و دفاع از مظلوم؟
ج52. به مقدار ضرورت دفع شر مانعی ندارد.
س53. خروج برای مصاحبت و كمك به پیرزن و پیرمرد و مریض و افراد ضعیف و نابینا؟
53. اگر برای قضاء حاجت مؤمن باشد و طریق منحصر به خروج باشد و كس دیگر هم قیام نكند مانعی ندارد.
س54. خروج برای زیارت مؤمن- والدین- صله رحم؟
54. مشكل است.
س55. خروج برای ترویج و تبلیغ و منبر و توزیع نشریات دینی و ...؟
55. مشكل است.
س56. خروج برای احرام عمره نسبت به معتكف در مسجد الحرام؟
56. جایز نیست.
س57. خروج برای غسل مستحبی یا واجب؟
57. اگر امكان غسل در مسجد نباشد برای غسل واجب و مستحب خروج مانعی ندارد.
س58. خروج برای شناخت وقت نماز و اذان؟
58. می تواند با تأخیر نماز بخواند و خروج جایز نیست.
س59. خروج برای زیارت ائمه، امام زادگان و اهل قبور؟
59. جایز نیست.
س60. خروج برای شركت در جلسه روضه و درس تعلیماً و تعلماً؟
60. جایز نیست.
س61. خروج برای اذان گفتن در حیاط یا فضای خارج مسجد و یا برای پخش اذان برای مؤذن مسجد
دیگری كه معتكف شده است؟
61. جایز نیست.
س62. خروج برای تجهیز میت اعم از تغسیل و تشییع و تدفین و تلقین میت؟
62. در غیر تشییع مشكل است مگر موارد انحصار به معتكف.
س63. خروج برای اقامه نمازهای مستحبی وارد شده در مكان خاص مثل مسجد سهله و مسجد جمكران و مانند آن؟
63. جایز نیست.
س64. خروج برای انجام هر عمل مستحب یا راجح؟
64. به صورت مطلق نمی‌توان گفت جایز است.
س65. خروج برای انجام سعی بین صفا و مروه در عمره یا حج برای كسی كه در مسجد الحرام معتكف شده؟
65. جایز نیست.
س66. خروج برای خرید اجناس كوپنی و سبد كالا و دستیابی به یك امتیاز محدود و موقت زمانی؟
66. جایز نیست.
س67. خروج برای ثبت نام خود یا افراد تحت تكفل در مدرسه و كلاس و كنكور و یا بردن فرزند و همسر به مدرسه و ...؟
67. جایز نیست.
س68. خروج برای تلفن زدن و دیدار همسر و خانواده و ملاقات كننده؟
68. جایز نیست.
س69. خروج برای نماز جمعه (اعم از امامت جمعه یا مأموم بودن) یا نماز جماعتی كه جنبه تأثیر گذاری و حضور آن بیشتر از جماعت محل اعتكاف است و یا از فضیلت بیشتری به جهت مكانی برخوردار است؟
69. در غیر جمعه مشكل است.
س70. دستگیری و كمك به ایتام و ضعفاء و رساندن بیمار و مصدوم به بیمارستان؟
70. در صورت عدم قیام شخص دیگر و انحصار قضاء حاجت مذكور به خروج به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
س71. خروج برای امر به معروف و نهی از منكر؟
71. مشكل است.
س72. خروج برای تدخین و مانند آن به منظور جلوگیری از آلودگی فضا و یا به جهت حیاء و حفظ شأن و مانند آن؟
72. جایز نیست.
س73. خروج برای شركت در راهپیمائی و تظاهرات و رأی دادن برای انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و یا شوراهای محلی و مانند آن؟
73. جایز نیست.
س74. خروج برای احتمال زلزله و خوف فتنه و بیماری و ...؟
74. در غیر موارد احتمال خطر عقلائی جایز نیست.
س75. خروج برای جلوگیری از اسراف مثل بستن شیر آب منزل یا مانند آن؟
75. مشكل است.
س76. خروج برای جلب یا احضار مأمور و به صورت اكراهی و اضطراری؟
76. جایز نیست ولی اگر مكره به خروج باشد ضرری به اعتكاف ندارد.
س77. خروج برای شركت در جلسه دادگاه برای ادای شهادت یا اقامه دعوی و یا دفاع از دعوی و یا انجام قضاوت و دادرسی و مقدمات لازمه آن؟
77. برای اداء شهادت در محضر حاكم شرع جامع الشرایط مانعی ندارد.
س78. خروج برای تحمل شهادت به درخواست دیگری؟
78. جایز نیست مگر ضرورتی در بین باشد.
س79. خروج برای انجام امور مربوط به حضانت و شیردهی فرزند؟
79. جایز نیست.
س80. خروج برای اصلاح ذات البین؟
80. مشكل است.
س81. اعلام رضایت برای نجات زندانی و یا فرد تحت تعقیب و محكوم علیه؟
81. مشكل است.
س82. خروج برای سؤال و رفع ابهام از مسئله ای لازم و مورد نیاز جهت تعیین تكلیف شرعی؟
82. اگر مورد ابتلاء باشد و طریق علم منحصر به خروج باشد به مقدار رفع ضرورت مانعی ندارد.
لازم به تذكر است كه در تمام موارد جواز، احوط این است كه باید مراعات اقرب طرق را بنماید و اقتصار كند به مقدار ضرورت و لازم است كه حتی الامكان در سایه‌ای ننشیند و حتی احوط آن است كه در سایه راه نرود كما اینكه احوط آن است مطلقاً در صورت امكان ننشیند. والله العالم
- بر هم‌زدن اعتكاف
س. انسان چه موقع می‌تواند اعتكاف خود را به هم بزند و چه موقع نمی‌تواند؟
ج. در صورتی كه اعتكاف مستحبّ باشد در دو روز اول می‌تواند بهم بزند و اگر دو روز را تمام كرد نمی‌تواند بهم بزند و اگر اعتكاف واجب مانند اعتكاف نذری باشد. پس اگر معین نموده در چه زمانی اعتكاف كند حقّ بهم زدن آن را حتی در روز اول هم ندارد و اگر در نذر زمانی برای اعتكاف تعیین ننموده مانند اعتكاف مندوب است كه می‌تواند در دو روز اول آن را قطع كند.
س. كسی كه در حین اعتكاف مریض شود (و قبلاً هم شرط نكرده باشد) می‌تواند روز سوم اعتكاف خود را بهم بزند؟
ج. مرضی كه موجب بطلان صوم است، موجب بطلان اعتكاف نیز است و لو روز سوّم باشد.
س. اگر زنی را كه معتكف است طلاق رجعی دهند، تكلیفش چیست؟ اعتكاف او چه حكمی دارد؟
ج در فرض سؤال، اعتكاف مطلّقه باطل است و باید برای نگهداشتن عدهّ به منزل برود و اگر اعتكافش واجب موسّع بوده، باید بعد از خروج از عدّه استیناف كند و اگر واجب معیّن بوده پس اگر تعیّن از جهت وقوع طلاق در روز سوّم اعتكاف باشد بعید نیست مخیّر باشد بین اتمام اعتكاف و خروج پس از آن و بین ابطال اعتكاف و خروج فوری و اگر تعیّن از جهت اجاره و نذر و شبه آن باشد باید خارج شود.
س. اگر شخص معتكف در اثناء اعتكاف واجب (به نذر یا مثل آن) بمیرد، آیا قضای آن بر ولیّ او واجب است؟
ج. در فرض سؤال، قضاء آن بر ولیّ واجب نیست هر چند احوط است. بلی، اگر مورد نذر، روزه در حال اعتكاف باشد قضاء آن بر ولیّ واجب است.
- محرّمات اعتكاف
س. چه چیزهایی بر معتكف حرام است؟
ج. به كتب مفصّله مدوّنه در این موضوع مراجعه نمایید اجمالاً: 1- تماس با زن2- استشمام بوی خوش 3- بیع و شراء 4- مجادله در امر دنیوی و دینی.
س. گرفتن ناخن و یا كندن مو، مثل اصلاح سر و صورت، در حال اعتكاف چه حكمی دارد؟
ج. اشكال ندارد اگر چه احوط و اولی ترك است. البته اصلاح صورت اگر تراشیدن ریش باشد حرام است.
س. عطر زدن، شانه زدن و در آینه نظر كردن معتكف، چه حكمی دارد؟
ج. استشمام بوی خوش مانند عطر و ریاحین برای معتكف حرام است ولی شانه‌زدن و نگاه در آیینه حرام نیست اگر چه اولی ترك است.
س. آیا در حال اعتكاف بوییدن عطریات و گیاهان خوشبو « برای لذّت بردن» حرام است یا اگر لذّت هم نبرد، جایز نیست؟
ج. نسبت به عطریات، اعتبار تلذّذ در حرمت، محلّ تأمل است، ولی در مورد گل‌ها بعید نیست حرمت مخصوص به مورد التذاذ باشد. بلی، برای كسی كه فاقد حس شامه است اشكال ندارد.
س. حكم موارد زیر برای زن و شوهر در حال اعتكاف چگونه است؟
الف: لمس
ب: بوسه
ج: نگاه از روی شهوت
د: صحبت تلفنی از روی شهوت
ج(الف وب). لمس و بوسه با شهوت بنابر احتیاط، برای معتكف و معتكفه حرام بلكه موجب بطلان اعتكاف است.
(ج و د). نگاه با شهوت به همسر اشكال ندارد هر چند احتیاط در ترك آن است و همین‌طور صحبت تلفنی از روی شهوت با كسی كه اینگونه صحبت با او در غیر حال اعتكاف جایز است، اشكال ندارد.
س. آیا در صورت نیاز و ضرورت می‌تواند خرید و فروش نماید؟ آیا در این امور می‌تواند به شخص دیگری وكالت دهد تا از طرف او خرید و فروش كند یا به غیر خرید و فروش مثلاً با قرض یا بخشش نقل و انتقال كنند؟
ج. در صورتی كه خرید و فروش برای اكل و شرب در خود اعتكاف، مورد نیاز باشد و توكیل، متعذّر باشد و بدون بیع، رفع حاجت نشود اشكال ندارد.
س. مجادله در چه اموری حرام است؟
ج. مجادله بر امر دنیوی یا دینی هنگامی كه هدف غلبه بر طرف مقابل یا اظهار فضیلت باشد، حرام می‌باشد.
و امّا اگر مجادله به قصد اظهار حق باشد یا مجادله برای این باشد كه طرف مقابل از خطای خویش برگردد، اشكالی ندارد بلكه این نوع از مجادله از بهترین طاعات محسوب می‌شود.
س. اگر معتكف عادت به این داشته باشد كه در حال استمتاع یا راه‌دادن بعضی فكرها به خود از او منی خارج می‌شود اگر با این كارها منی از او خارج شود چه حكمی دارد؟ و اگر عادت نداشته باشد و منی بیرون بیاید چطور؟ و اگر عادت داشته باشد ولی منی بیرون نیاید، چه حكمی پیدا می‌كند؟
ج. اگر تعمّدی در بین نباشد و بی اختیار باشد، اشكال ندارد.
- كفّارات محرّمات اعتكاف
س. اگر معتكف، اعتكاف واجب یا مستحب را با جماع باطل كند، آیا كفّاره بر او واجب است؟ آیا ارتكاب این عمل در شب یا روز فرقی در حكم ایجاد می‌كند؟ آیا ارتكاب این عمل در دو روز اوّل یا روز سوّم فرقی در حكم ایجاد می‌كند؟
ج. در اعتكاف واجب هر چند جماع، در شب باشد كفّاره واجب می‌شود و در اعتكاف مستحبّ اگر بعد از تكمیل دو روز باشد، بنابر احتیاط كفّاره دارد و قبل از آن وجوب كفّاره معلوم نیست.
س. اگر روزه قضا را در هنگام اعتكاف واجب بگیرد و سپس روزه خود را در بعد ازظهر باطل كند، چند كفّاره بر او واجب است؟ اگر اعتكاف مستحبّ باشد، حكم چگونه است؟
ج. در اعتكاف واجب، دو كفّاره دارد و در اعتكاف مستحبّ، چون قضاء روزه را بعد از ظهر باطل كرده، یك كفّاره واجب است و جهت ابطال اعتكاف هم اگر در روز سوّم باطل كرده، احوط لزوم كفّاره است.
- اعمال امّ داوود
س. طبق مندرجات مفاتیح الجنان اعمال ام داوود بعد از اذان ظهر شروع می‌شود لیكن در مراسم اعتكاف در بعضی مساجد به جهت داشتن برنامه سخنرانی و نوحه‌خوانی اعمال را دو ساعت قبل از اذان ظهر شروع می كنند، به این عنوان كه كلّ اعمال مستحب است و فرقی نمی‌كند كه قبل از اذان یا بعد آن باشد. آیا این كار صحیح است؟
ج. اگر رجاءاً به عنوان ثواب انجام شده باشد، مانع ندارد.