بسم الله الرحمن الرحیم
امام جعفر صادق علیه‌السلام در نیمه اول قرن دوم هجری، مدرسه‌ای افتتاح فرمود كه تا آن زمان در اسلام سابقه نداشت، و پس از آن عصر نیز نظیر آن دیده نشد؛ این مكتب و مدرسه آن حضرت بود كه بزرگترین علمای علوم قرآن و فقه و كلام و شیمی و غیره را به دنیا تحویل داد.
فقه شیعه كه متضمّن هزارها ماده قانونی و تعلیمی، و برنامه‌ای عملی و اخلاقی اسلامی است در بیشتر و بلكه تقریباً در تمام موارد، مدیون علوم بی‌پایان امام صادق علیه‌السلام است.
در مثل احكام حج كه یكی از بزرگترین فرائض اسلام، و متضمّن فلسفه‌های عالی و با ارج است، دنیای اسلام از دریای علوم امام صادق علیه‌السلام مستفیض است و به قول ابوحنیفه، همه، عائله امام جعفر صادق‌اند، و حدیثی در صحیح مسلم از كتب اهل سنّت از آن حضرت روایت شده است كه مأخذ حدود ۴۰۰ مادّه راجع به احكام حجّ است كه اهل سنّت از آن پیروی می‌نمایند.
آری! در اوضاع و احوال سیاسی كشورهای اسلامی در آن زمان، حضرت صادق علیه‌السلام مجال و فرصتی مهم یافت تا بزرگترین نهضت علمی را رهبری فرماید و مدرسه‌ای افتتاح كند كه معروفترین علماء اسلام در آن تلمّذ و شاگردی كرده و اخذ حدیث و علم نمایند.
آنچه كه بیشتر شایان توجه و تأمل است این است كه رهبری آن حضرت در علوم اسلامی منحصر نیست بلكه در سایر دانش‌های متنوعه مانند نجوم و هیئت و ریاضی و طب و تشریح و معرفة النفس و شیمی و نبات‌شناسی و علوم دیگر از این قبیل نیز شاگردانی تربیت كرد كه در این فنون معروف و مشهورند و همان مقالات و احادیث و كتاب‌هایی كه از ایشان در صفحه روزگار باقی مانده و زینت‌بخش كتب مسلمین است، مانند توحید مفضل و رساله اهلیلجه و مباحثات آن حضرت با ملاحده، همه و همه شاهد این گفتار است كه مكتب حضرت مانند یك دانشگاهی بود كه دانشكده‌های عمده در علوم مختلفه در آن تأسیس شده باشد و در هر مكتب و دانشكده مباحثه و درس و تحقیق راجع به علم خصوصی تعقیب و دنبال شود.
به طور مثال، یكی از علومی كه مسلماً حضرت صادق علیه‌السلام تدریس نموده و عنایت به آن داشته‌اند علم شیمی بوده كه از آن دانشگاه بزرگ، مردی نابغه به نام جابر بن حیان فارغ التحصیل شد كه اگر از زمان جابر بن حیان تا حال دنبال نتایج استفاده‌های این مرد را از امام ششم و فحص‌ها و تحقیقات و بحثهای علمی او را گرفته بودیم و به علوم دیگر كه مورد نیاز جوامع متمدّن و پیشرفته است اهمیت داده بودیم، امروز در میدان مدنیت مادی، به غرب و اروپا كه هرچه دارند از دولت سر اسلام و اصول عالیه آن و از بركات مساعی علماء مسلمین دارند محتاج نمی‌شدیم.
واقعاً این چه مدرسه و دانشگاه بزرگی بود كه موافقان و مخالفان را به تعجب و حیرت واداشت و به مرور زمان نشان داد این‌كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله بارها می‌فرمود:
عترت من و اهل بیت من؛ برای همین مقامات و علوم و درجاتی بود كه اینها داشتند و اما متأسفانه سیاست به سمت ترك رجوع به اهل بیت علیهم‌السلام پیش رفت تا آنجا كه مثل بخاری از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام یك روایت هم نقل نكرده است.
به قول شاعر:
قَضِیةٌ أشْبَهَ بِالمرْزِئَةِ
هذا البُخاری إمامُ الفِئَةِ
بِالصَّادِقِ الصِّدِّیقِ ما إحتجَ فی
صَحیحِهِ وَ احتجّ بِالمرجِئَة
إنَّ الإمَامَ الصَّادِقَ المجْتَبى
بِفَضْلِهِ الآی أتَت منبئة
أجَلّ مِنْ فی عَصْرِه رُتْبَة
لم یقْتَرِفْ فی عُمْرِه سَیئَة
قَلامة مِنْ ظفر إبهَامِه
تَعْدِلُ مِنْ مِثْلِ البُخاری مِئَة
باید قدر این مكتب و این گنج گرانبها و تعالیم ناب را دانست و همگان در این دانشگاه بزرگ، زانوی تلمّذ و شاگردی بزنند و در ایام شهادت آن پیشوای به حقّ ناطق، به تعلیم و تعلّم معارف نورانی آن امام همام، اهتمام ورزند.