اشاره: روز 28 مهر، در روزشمار کشورمان به عنوان روز خانواده نامیده شده است. به همین مناسبت پای صحبت های فقیه فرزانه و استاد اخلاق حوزه حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی می نشینیم و نصیحت های ارزشمند ایشان درباره لزوم اتحاد و یگانگی زن و شوهر مسلمان را از نظر می گذرانیم:
بسم الله الرحمن الرحیم. مسأله تشکیل خانواده در اسلام، بسیار مورد تشویق و ترغیب است حتی آنهایی که در این امر کوتاهی کرده باشند، مورد مذمّت هستند.
خانواده، تمدّن ساز است
البته همه اینها برای این است که نقش خانواده در نظام تمدّن بشری خیلی مهم است. یعنی صرف نظر از اینکه بقاء نسل به تشکیل خانواده است، تمدّن درست و صحیح هم بر پایه خانواده سالم و متمدّن است.
رابطه تعاملی زن و شوهر نه معاهده تجاری و خشک
آیات شریفه قرآن راجع به رابطه زن و شوهر میفرماید: هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنّ؛ زنها برای شما لباس و شما برای زنها لباس هستید. در اینجا قرآن کریم، زن و مرد را به لباس تشبیه کرده است یعنی اینکه این دو چنان با هم مرتبط و یگانه میشوند که نقایص هر کدام به واسطه دیگری پوشانده میشود.
تفاوتهای مختلفی هم که در مواضع زن و شوهر وجود دارد اقتضاء تکوین این دو جنس است و در عالم تشریع و تأمین حقوق و نظام والای انسانی نیز همین فرقها با ملاحظه این جهات تکوینی است که نه از آن چیزی میکاهد و نه بر این چیزی میافزاید، حتی مثل (الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء)([1]) که مربوط به زندگی عائلی و اداره خانواده است، مدیریت به مرد واگذار شده است که اگرچه مرد در اداره، صاحب اختیار است، اما تبعات و مسئولیتهای سنگینی به او تحمیل شده که در واقع، مدیریت نیست، بلکه مسئولیت است؛ و این نظم و ترتیب در بین زن و شوهر مسلمان به طور خشک و رو در رویی با هم سامان نمییابد، و مانند رابطه اداری یا تجاری دو نفر نیست، بلکه رابطهای زنده و تعاملی عاطفی است.
بر اساس هدایتهای وحیانی و قرآنی، مثل (وَ جَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً)([2]) یا (هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ)([3]) بهترین و لذّتبخشترین روابط بین دو همسر برقرار میشود که هر دو با هم، یک واحد مشترک المنافع میشوند؛ نه این، خود را از او جدا میبیند و نه او. زندگی عائله و مدیریت مرد تا آنجا حسّاس میشود که پیغمبر اکرم صلىالله علیه و آله میفرماید:
این دو همسر، در اسلام در هم فانی هستند و مصداق این شعر میشوند که:
ترسم ای فصّاد چون فصدم کنی * نیشتر ناگاه بر لیلی زنی
من کی ام لیلی و لیلی کیست؟ من * ما یکی روحیم اندر دو بدن
از نظر اسلام، روابط زن و مرد خیلی قداست دارد. كار زن در خانه و دوره حمل و ارتضاع همه دارای ثوابهایی است که برای هیچکدام از عبادات ننوشتهاند.
بین زن و مرد هر دو برای خدا باید اتحاد و پیوند باشد. باید خانواده ها بر اساس همین شکل بگیرد كه به صورت یک کار شرعی و پرثواب که مورد قبول خداوند متعال است و خداوند به آن امر کرده است باشد.
اگر اینطور شد یگانگی به وجود میآید و زندگی شیرین میشود. سابق اینطور بود كه حتی وقتی شرایط اقتصادی سخت بود، زوجین همه این سختیها را تحمّل میکردند و این تحمّل هم برایشان زحمت نداشت بلكه لذّتبخش بود.
شما آیات قرآن و روایاتی که ثوابها و حسنات طرفین را ذكر كردهاند ببینید، به طور مثال داریم كه فرمودند: «الْكَادُّ عَلَى عِیَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ الله؛ كسی كه برای زن و بچهاش زحمت میكشد مثل این است كه در راه خدا جهاد میكند.»([5]) و زنی هم که در خانه برای تربیت اولاد و فرزندان خوب و صالح تلاش میكند همیشه در حال عبادت است.
نمونه ای از خانواده اسلامی
اگر بخواهم از این زندگانی، مثالی بگویم، نزدیکتر از پدر و مادر خودم مثالی ندارم. اگر فرصت بود و شرح روابط این دو همسر و فضیلتهای بالایی را که در همسری و اشتراک منافع و در هم فانیشدن آنها را و روبروشدنشان را با مشکلات و دشواریها و قداست بین آنها مینوشتم، همه درس بود و عرض مکتب.
هیچ وقت در دل، آنها گلهای از یکدیگر نداشتند؛ یک واحد کامل بودند. پدرم مجتهد و فقیه عالیقدر، و مادرم فاضله عارفه اهل قرآن و حدیث و دعا، و در نظر همه اقوام و خویشان با مهابت و احترام خاص بود.
معاش اقتصادی آنها بسیار مختصر و در حداقل بود که نمیخواهم بیشتر از این بنویسم که شاید حمل بر خودستایی شود.
اتمام مشكلات اقتصادی و كمبود امكاناتی كه بود زندگی آنها در کمال لذّت و ابتهاج بود. والدهام میگفت: یک روزی سفره را كه انداخته بودم وقتی بچّهها آمدند و سر سفره نشستند كه در سفره غذای كمی بود. به بچهها گفتم كه خیال میکنم سر سفرهای نشستهای که همه چیز در آن هست، ولی فهمیدم که پدر از این حرف ناراحت شد و اشک در چشمانش جمع شد. خجالت کشیدم و همیشه میگفت پشیمانم كه اینقدر هم اسباب ناراحتی پدرتان را فراهم كردم.
والدین حقیر در تربیت فرزند هم کاملاً مواظب بودند؛ هم والد اهتمام داشتند و هم والدهمان. اصلاً اخلاقشان خودش تربیت بود. وقتی پدر و مادری متخلّق به اخلاق اسلامی باشند اولاد خوب تربیت میشوند.
غرض اینکه زن و شوهر مسلمان اگر چه به ظاهر دو فردند، ولی با هم، چنان پیوسته میشوند که یک واحد میشوند؛ شریک زندگی در منفعت و مصلحت که واقعاً توصیف آن با قلم دشوار است.