مشخصات
عنوان: منتخب الاثر فی الامام الثانی عشرعلیهالسلام، مؤلف: مرجع عالیقدر آیتالله العظمی صافی گلپایگانیدامعزهالعالی، ناشر: مركز نشر آثار حضرت آیتالله العظمی صافی، محل نشر: قم، تعداد جلد: 3 جلد.
ویژگیها
چندین دهه پیش از این، فقیه فرزانه و محققی گرانمایه، دامن همت به كمر زد و جامعترین و كاملترین اثر را پیرامون حضرت بقیةالله- ارواحنا فداه- به رشته تحریر درآورد و آن را منتخبالأثر نام نهاد.
این كتاب نه تنها «گزیده آثار وارده از پیشوایان معصوم (ع)» است، بلكه «برگزیده آثار تدوین یافته پیرامون امام عصر(ع)» نیز میباشد، و از سوی همایش گرامیداشت آثار مكتوب پیرامون آن امام محبوب ـعجل الله تعالی فرجه الشریفـ به عنوان برترین اثر تدوینیافته معرفی گردید.
مؤلف بزرگوار، این كتاب را با ذوق و حسن سلیقه خود در ده فصل و یكصد باب به رشته تحریر درآورده است. ایشان متن كامل احادیث را بدون تقطیع به صورت كامل و مستند از كتب چاپی و خطی مورد اعتماد و استناد با دقت هرچه تمامتر نقل فرموده است.
امتیاز بزرگ این اثر ماندگار به اسلوب كاملاً ابتكاری آن مربوط میشود. معظمله به هنگام نقل هر حدیثی فرازهای مختلف آنرا بررسی كرده، یكی از آنها را كه گویاتر، رساتر و مهمتر تشخیص دادهاند برگزیده و متن كامل حدیث را در بابی كه رابطه نزدیكتر با محتوای فراز برگزیده حدیث دارد، درج نمودهاند. سند و متن و منبع آنرا در آنجا یاد كردهاند، سپس فرازهای دیگر هر حدیث را با ابواب صدگانه كتاب منظور كرده و در پایان هر بابی تذكر دادهاند كه احادیث یاد شده در فلان فصل و در فلان باب نیز بر این موضوع دلالت میكند. این شیوه زیبا سبب شده، این اثر ارزشمند از آسیبهای تقطیع حدیث محفوظ مانده، حجم كتاب نیز افزایش نیافته و چیزی ناگفته نماند.
از نگاه دیگران
بسیاری از دانشمندان بزرگ جهان اسلام در آثار خود، پیرامون كتاب منتخب الاثر سخن گفتهاند، كه به برخی از آنها در زیر اشاره میكنیم:
1. علامه مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی در موسوعه بزرگ خود «الذّریعة» پس از معرفی كتاب و مؤلف مینویسد: «این كتاب در 10 فصل تنظیم شده؛ هر فصلی در چند باب و هر بابی شامل چند حدیث، به نیكوترین ترتیب و زیباترین اسلوب، از كتب عامه و خاصه به رشته تحریر درآمده است. (الذریعة، ج22، ص367)
2. شهید مطهری نیز در كتاب سیری در سیره ائمه اطهارعلیهمالسلام فصلی را به معرفی كتاب منتخب الأثر اختصاص داده است و پس از ستایش فراوان از كتاب و مؤلف آن، مطالعه آن را به همگان توصیه نموده است.
3. حضرت آیتالله حاج شیخ جعفر سبحانی در این رابطه مینویسد: «ستایش این كتاب به علمای شیعه اختصاص ندارد، بلكه گروهی از علمای اهل سنت و بعضی از خاورشناسان نیز زبان به ستایش آن گشودهاند و این كتاب مرجع و منبع هر قلم به دستی است كه بخواهد پیرامون حضرت ولی عصر – ارواحنا فداه – مطلب بنویسد؛ زیرا مؤلف بزرگوار همه روایات مربوط به آن حضرت را یك جا گرد آورده و در تبویب و تنظیم آن حسن سلیقه به كار بسته است.»
از زبان مؤلف
مرحوم آیت الله العظمی بروجردیاعلیاللهمقامهالشریف، از من خواستند كتابی درباره حضرت ولی عصر، عجّلاللهتعالی فرجه الشّریف، تألیف كنم. بنده هم اطاعت كردم و كتابی را تدوین كردم كه بیست و هشت باب داشت. به ایشان نشان دادم. خیلی خوشحال شدند. گفتند: «همین خوب است.» من شروع كردم و بعد به صد باب رسید.
تألیف این اثر دو سه سالی طول كشید. من غیر از وقتی كه صرف درس آیةالله بروجردی میكردم، در بقیه اوقات حتی موقع غذاخوردن در فكر نوشتن كتاب منتخبالاثر بودم، چون در این كتاب ابتكاراتی بهكار رفته است كه در هیچ كتابی سابقه ندارد.
اگر این كتاب را به سبك كتابهای قبل از آن مینوشتم شاید دهجلد كتاب میشد. سعی كردم در هر باب به روایتهایی كه در ابواب دیگر آمده است اشاره كنم و تواتر عناوین روایات را بیان كنم و این كاری ابتكاری بود كه سابقه نداشت. چنین كاری خیلی فكر و تأمل میخواهد؛ آدم باید تأمل كند و دلالت هر روایتی را ببیند كه به چه موضوعی اشاره دارد.
بنده تمام كتابهایی را كه در مقدمهی منتخب الاثر نوشتهام، دیدهام و همه را خواندهام، مثلاً چهارده جلد تاریخ بغداد از اول تا به آخر خواندم تا چند روایت پیدا كنم. به مصادر زیادی از مصادر عامه و خاصه مراجعه كرده و هر كدام را جداگانه نوشتم و تمام مطالب بلاواسطه، نقل شده است. البته اگر روایتی از كتابی نقل میشد، مجدداً آن را از كتاب دیگری نقل نمیكردم. در مجموع در این كتاب از حدود 65 منبع اهل سنت و 95 منبع شیعه استفاده شده است.
مطالب كتاب
فصل اول: اشاره به احادیثی است كه به صراحت بر تعداد امامان دلالت میكنند و تصریح دارند كه امامان معصوم به تعداد نقبای بنیاسرائیل دوازده تن بودند كه اول آنان امیرالمؤمنین علی(ع) است و دوازدهمین آنها حضرت مهدی (ع) میباشد.
مؤلف بزرگوار این فصل را در هشت باب قرار داده و متن كامل 243 حدیث را درج نموده و به 663 فراز، از فرازهای احادیث دیگر ابواب ارجاع داده است.
فصل دوم: احادیث مشتمل بر نوید ظهور آخرین مصلح غیبی، از عترت رسول اكرم(ص)، از تبار حضرت فاطمه(س)، از نسل امیرالمؤمنان(ع)، از اولاد امام حسین(ع) و از صلب امام حسن عسگری(ع) است.
این فصل در 49 باب تنظیم شده، و متن كامل 252 حدیث را در بر دارد، و4076 فراز، از فرازهای یاد شده دردیگر فصلها ارجاع داده است.
فصل سوم: تاریخ ولادت حجت یزدان، سرگذشت امام گرامی، معجزات حضرت ولی عصر ـ ارواحنا فداه ـ و داستان نیكبختانی كه در عهد امام عسكری(ع) توفیق تشرف به محضر قبله موعود را پیدا كردهاند.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و 34 حدیث را در بردارد، به 108 حدیث نیز ارجاع داده است.
فصل چهارم: معجزات حضرت بقیّة الله ـ ارواحنا فداه ـ در غیبت صغرا، زندگانی نوّاب خاصّ و داستان باز یافتگان به پیشگاه آن حضرت، پس از رحلت امام عسكری(ع) آمده است.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و 53 حدیث را در بر دارد و به 21 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل پنجم: معجزات حضرت بقیة الله ـ ارواحنا فداه ـ در غیبت كبرا و سرگذشت سعادتمندانی است كه در عصر غیبت كبرا به محضر مقدس آن حضرت شرفیاب شدهاند.
این فصل در دو باب تنظیم شده، و 16 حدیث را در بردارد و به 9 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل ششم: درباره كیفیت ظهور، نشانهها و فتنههای پیش از ظهور، سال و ماه و محل ظهور، خروج سفیانی و دجال، بانگ آسمانی، كیفیت بیعت و ممنوعیت تعیین وقت است.
این فصل در 11 بات تنظیم شده، و 128 حدیث را در بر دارد، و به 92 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل هفتم: فتوحات بینظیر، ظاهر شدن گنجهای زیرزمین، فرود آمدن حضرت عیسی(ع)، كشتن دجّال، پیكار با سفیانی، تكامل عقلها، آبادانی جهان و پر شدن روی زمین با عدل و داده، موضوعات این فصلاند.
این فصل در 12 باب تنظیم شده، و 37 حدیث را در بردارد، و به 209 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل هشتم: فضایل و مناقب اصحاب 313 گانه آن حضرت، رشادت و صلابت آنان است.
این فصل در دو باب تنظیم شده، و 9 حدیث را در بردارد و به 10حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل نهم: درباره مدت حكومت، دعوت، سیرت، خوراك، پوشاك و شیوه زندگی آن حضرت است.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و7 حدیث را در بردارد و به 22حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل دهم: پیرامون انتظار فرج، وظایف شیعیان در عهد غیبت، فضیلت درك محضر، پیروی و اعتقاد به آن حضرت، حرمت انكار، كیفیت تسلیم بر آن حضرت و برخی از دعاهای صادره از ناحیه مقدسه است.
این فصل در 7 باب تنظیم شده، و51 حدیث را در بردارد و به 77حدیث دیگر ارجاع داده است.
بنابراین تعداد فصلهای كتاب: 19، تعداد بابها: 100، تعداد احادیث:830 ، تعداد ارجاعات: 5387 و مجموع احادیث و فرازهای ارجاع شده، 6217 میباشد.
مؤلف بزرگوار در مقدمه و پاورقیها به مطالب ارزنده فراوانی اشاره كردهاند كه به تعداد اندكی از آنها با ذكر صفحات كتاب بر اساس چاپ اول اشاره میكنیم:
1ـ اثبات تواتر احادیث مهدویت به نقل از بزرگان اهل سنت؛ از قبیل: شوكانی، ابن حجر، ابن صبان، ابن ابی الحدید، زینی دحلان، سویدی، شبلنجی، برزنجی، گنجی شافعی و ... (صفحه 3- 6)
2ـ نقل اعترافات 65 نفر از بزرگان اهل سنت بر وجود حضرت بقیة الله – ارواحنا فداه – و اینكه او فرزند بلافصل امام حسن عسكری(ع) است. (صفحه 320-340)
3ـ رد استبعاد طول عمر (صفحه 274-283)
4ـ رد افسانه سرداب (صفحه 371-373)
5ـ رد بر كج اندیشانی چون ابن خلدون و احمد امین مصری. (صفحه 5-7)
6ـ رازهای غیبت. (صفحه 266-269)
7ـ رازهای مخفی بودن ولادت. (صفحه 286-287)
8 ـ راز تشبیه آن حضرت در عصر غیبت به خورشید پشت ابر. (صفحه 271-272)
9ـ رد مهدویت نوعی و اثبات مهدویت شخصی. (صفحه 40)
10ـ اثبات عدم انطباق احادیث خلفای دوازده گانه، جز با پیشوایان معصوم (ع). (صفحه 14-23)
11ـ اسامی چهل تن از بزرگان عامه كه احادیث حضرت مهدی (ع) را در كتب حدیث آوردهاند. (صفحه 35).