بخش دوم:

بنی‌هاشم و بنی‌امیه 

هـ. صبر در اطاعت فرمان خدا: معلوم است كه ظهور تمام اقسام صبر از آن حضرت برای اطاعت فرمان خدا بود، و برای امتثال امر خدا از آن‌همه بلاها و مصیبت‌ها استقبال كرد و پیشنهادهایی را كه دوستان یا دشمنان دادند كه با یزید بیعت كند یا به‌ نحوی با او به سازش و سكوت رفتار نماید نپذیرفت و ردّ كرد.

د. صبر در تشنگی: این شكیبایی سخت دشوار است، به‌خصوص اگر تشنگی در نهایت شدت باشد. تسلیم نشدن به دشمن با زحمت تشنگی، علامت تصمیم و عزم راسخ فوق‌العاده است. شاید در تاریخ موردی را پیدا نكنیم كه آب را بر روی طرف بسته باشند و او از تسلیم خودداری كرده باشد.

ج. صبر در غضب و خشم: از پیامبر اعظم‌(ص)  روایت است كه نیرومند كسی است كه به هنگام خشم، مالك خویش گردد. حسین‌(علیه‌السلام)  هرگز تحت‌تأثیر خشم و غضب، كاری را انجام نداد، در هنگام غضب بر خود مسلط بود؛ و اگر تمام عوامل خشم فراهم می‎شد آن حضرت از طریق اعتدال و میانه‎روی و راه صواب به‌قدر چشم برهم زدن بیرون نمی‎شد.

علایلی می‎گوید:

ب. صبر در مصیبت جوانان و برادران و اصحاب: این نوع صبر از صبر بر جراحات، و آلام بدنی به‌مراتب دشوارتر، و از پا در آورنده‎تر است. اما حسین‌(علیه‌السلام)  كه صبر و شكیبایی‌اش از كوه‌های عالم بیشتر بود در داغ مرگ جوانان و برادران، و مصیبت بهترین اصحاب و یاران كه همه را با لب تشنه در پیش رویش به فجیع‎ترین وضعی شهید می‎ساختند و بدنشان را پاره‌پاره می‎كردند، صبری كرد كه از آغاز عالم تا به حال چنان صبری از كسی آشكار نشده است. طفل شیرخوارش را در بغلش تیر می‎زدند و هلاك می‎كردند.

الف. صبر در جهاد: صبر در جهاد این است كه مجاهد فی سبیل الله به‌واسطه ورود جراحات و زخم اسلحه پشت به میدان نكند و از زخم‌های كاری، پریشان‌خاطر نشود و روحیه‎اش از یورش و حمله دسته‌جمعی قوای مسلّح دشمن ضعیف نگردد.

یكی از علل فتوحات مسلمانان در صدر اسلام همین حال صبرشان در جهاد بود كه برای كسب ثواب و فوز به قرب خدا در میدان‌های نبرد، آسوده‌حواس و بااطمینان صابرانه جهاد می‎كردند. قرآن از این مردم مدح كرده، و صبر در حین بأس كه در آیه:

11ـ صبر و شكیبایی امام‌حسین‌(علیه‌السلام)

این صفت از اصول اخلاق حمیده و ملكات پسندیده است و آیات شریفه و احادیث در فضیلت آن بسیار است، و در بیش از هفتاد موضع در قرآن مذكور است. ازجمله این آیات است:

ب. عظمت در مردانگی: در این عظمت نیز حسین‌(علیه‌السلام)  مقامی عجیب و سخت شگفت‎انگیز داشت و مردانگی در وجود او به‌ حدّ اكمل نمایش یافت، و شاید برجسته‎ترین موارد ظهور مردانگی آن حضرت آن‌وقتی بود كه سپاه كفرپیشه، آن حضرت و اصحابش را تیرباران نمودند، حسین‌(علیه‌السلام)  برخاست، یك نگاه به آن تیرها كرد، و یك نگاه به اصحابش سپس فرمود:

الف. عظمت در تصمیم: به معنای عزم راسخ داشتن به انجام كار و پایان آن، به‌طوری‌كه هیچگاه و به هیچ‌گونه از عزم خود برنگردد، و هیچ‌چیز تصمیم او را سست نسازد، و از آغاز كار ملاحظه پایان و عاقبت آن را بنماید و هشیارانه تصمیم بگیرد.

اكنون بشنوید كه حسین‌(علیه‌السلام)  چگونه با پیش‌بینی پایان كار، وارد میدان شد، و سخنانش چگونه از شعور خطیرش بر می‎خاست. آنگاه كه عزیمت خروج از مكّه و سفر عراق را داشت این خطبه را خواند: