قالَ رَسُولُ الله (ص) لِجَابِرِ بْنِ عَبدِاللهِ: «یا جَابِرُ! هذَا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَ قامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ عَفَّ بَطنهُ وَ فَرْجَهُ وَ كَفَّ لِسانَهُ خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَهْر». فَقالَ جابِر: یا رَسُولَ الله!ما أحْسَنَ هَذا اْلحَدِیثَ!. فَقالَ رَسُولُ اللهِ (ص): «یا جابرُ ! وَ ما أَشَدَّ هَذِهِ الشُرُوطَ»؛[1]
رسول خدا (ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند: «ای جابر، این ماه رمضان است؛ هرکسی روزه بگیرد و مقداری از شب آن را به عبادت مشغول شود و شکم و شهوت و زبانش را نگهدارد، خارج می‌شود از گناهان همچنان‌که ماه تمام می‌شود». پس جابر سؤال کرد: ای رسول‌خدا، چه گفتار زیبایی است! «رسول‌خدا (ص) فرمودند: ای جابر، و این شرائط، بسیار سخت است».
***
1. قالَ رَسُولُ اللهِ (ص):«شَهْرُ رَمَضَانَ شَهُرٌ فَرَضَ اللهُ عَلَیْكُمْ صیامَهُ فَمَنْ صامَهُ إیماناً وَاحْتِساباً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ»[2]؛
رسول خدا (ص) می‌فرمود: «ماه رمضان ماهی است كه خداوند روزه آن را واجب كرده بر شما. هركس از روی ایمان و فرمان‌بری روزه بگیرد گناهانش بخشیده می‌شود مانند روزی که از مادرش متولد شده است».
***
2. قالَ رَسُولُ اللهِ (ص) : «صُومُوا تَصِحّوُا»؛[3]
رسول‌خدا (ص) فرمود: «روزه بگیرید تا سالم باشید».
***
3. قالَ رَسُولُ (ص): «أَلصَّوْمُ جُنَّةٌ»؛[4]
رسول‌خدا (ص) فرمود: «روزه سپری است در برابر آتش جهنم».
***
4. قالَ رَسُولُ اللهِ (ص): «هُوَ شَهْرُ دُعیتُمْ فیهِ إلی ضِیافَةِ اللهِ وَجُعِلْتُمْ فیهِ مِن أهْلِ كَراَمةِ اللهِ»؛[5]
رسول‌خدا (ص) فرمود: «ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن به میهمانی الهی دعوت شده‌اید و مورد اکرام خداوند هستید».
***
5. قالَ الصادِقُ (ع): «مَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهرِ رَمَضانَ خَرَجَ رُوحُ اْلایِمانِ مِنْهُ»؛[6]
امام صادق (ع) فرمود: «كسی كه روزی از ماه رمضان را (بدون عذر) افطار كند، روح ایمان از او بیرون خواهد رفت».
***
6. قالَ أمیرُالْمؤُمِنین‌َ (ع): «الصِّیامُ اْبِتِلاءٌ لاِخْلاصِ اْلخَلْقِ»؛[7]
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «روزه امتحانی است برای خلوص بندگان».
***
7. قالَ اْلباقِرُ (ع): «بُنِیَ اْلاِسْلامُ عَلی خَمْسَةِ أَشْیاءَ:عَلَی الَّصْلاةِ، وَ الزَّكاةِ، وَ الحَجِّ، وَ الصَوْمِ، وَ اْلوِلاَیَة»؛[8]
امام باقر (ع) فرمود: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زكات، حج، روزه و ولایت».
***
در حدیث است كه «حمزة بن محمّد» به امام حسن عسكری (ع) نوشت: چرا خدا روزه را واجب فرمود؟ پاسخ رسید:
8.«لِیَجِدَ اْلغَنِیُّ مَضَضَ اْلجُوعِ فَیَحْنُو(فَیَحِنُّ) عَلَی اْلفَقیرِ»؛[9]
«برای اینكه ثروتمند احساس کند شدت گرسنگی را تا بر فقرا رحم کند».
***
9. قالَ‌الصادِقُ (ع)« إنَّما فَرَضَ اللهُ الصِّیامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ اْلغَنِیُّ وَاْلفَقیُر»؛[10]
امام صادق (ع) فرمود: «خداوند روزه را واجب گردانید تا به وسیله آن غنی و فقیر مساوی گردند».
***
10. قال الصادق (ع): «ألصَّوْمُ لی وَ أنَا أَجْزی عَلَیْهِ»؛[11]
امام صادق (ع) فرمود: «خداوند می‌فرماید: روزه برای من است و پاداش آن بر من واجب است».
***
11. قالَ الصادِقُ (ع): «إِذا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُكَ وَبَصَرُكَ وَشَعْرُكَ وجِلْدُک وَعَدَّدَ أَشیاءَ غَیرَ هذا»؛[12]
امام صادق (ع) فرمود: «وقتی روزه می‌گیری باید گوش تو و چشم تو و موی تو و پوست تو روزه بگیرد و چیزهای دیگری را نیز برشمرد».
***
12. قالَ الصادِقُ (ع): «لا یَكُونَنَّ یَوْمُ صَوْمِكَ كَیَوْمِ فِطْرِكَ»؛[13]
امام صادق (ع) فرمود: «البتّه روز روزه‌داری تو مثل روزی كه روزه نیستی، نباشد».
***
13. قالَ رَسُولُ الله (ص): «مِا مِنْ عَبْدٍ صائِمٍ (صالِحٍ) یُشْتَمُ فَیَقُولُ: إنِّی صائِمٌ سَلامٌ علَیْكَ لا أشْتِمُكَ كَما تَشْتِمُنِی الّا قالَ الرَّبُّ تَعالی: إِستجارَ عَبدی بِالصَّومِ مِنْ شَرِّ عَبدی قَدْ أجَرْتُهُ النّار»؛[14]
رسول خدا (ص) فرمود: «بنده روزه‌داری نیست كه به او دشنام داده شود و او به دشنام‌دهنده بگوید: من روزه هستم. سلام بر تو! من دشنام نمی‌دهم؛ چنانچه تو دشنام می‌دهی؛ مگر این كه پروردگار تعالی می‌فرماید: بنده من به وسیله روزه از شرّ بنده (به من) پناه جست. من به تحقیق او را از (شرِّ) آتش پناه دادم».
***
14. قالَ رَسُولُ الله (ص): «الشَّقِیُّ مَنْ حُرِمَ غُفْرانَ اللهِ فی هذَا الشَّهْرِ اْلعَظیمِ»؛ [15]
رسول خدا (ص) فرمود: «بدبخت كسی است كه از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم بماند (و نتواند خود را عوض كند و گناه و معصیت را كنار بگذارد.)»
***
15. قالَ أمیرُاْلمُؤْمِنیَن (ع): «إِنَّما هُوَ عیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ مِنْ صِیامِهِ، وَشَكَرَ قِیامَهُ، وَكُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَی اللهُ فیهِ فَهُوَ عیُد»؛[16]
امیرالمومنین (ع) فرمود: «امروز(عیدفطر) عید است برای كسی كه روزه‌اش مقبول، و سعی و كوشش او مشكور، و گناهش مغفور شده باشد. و هر روزی که در آن خدا معصیت نشود، آن روز عید است».
***
16. قالَ أَمیرُاْلمُؤْمِنینَ (ع): «أَلْیَوْمُ لَنا عیدٌ، وَغداً لنا عیدٌ، وكُلُّ یَوْمٍ لا نَعْصِی اللهُ فِیه فَهُوَ لَنا عِید»؛ [17]
امیرالمومنین (ع) فرمود: «امروز برای ما عید است و فردا هم برای ما عید است و هر روزی را كه در آن معصیت خدا نكنیم آن روز برای ما عید است».
***
17. قالَ رَسُولُ اللهِ (ص): «إذا کانَ یَومُ عیدِ الفِطْرِ وَقَفَتِ المَلائکَةُ عَلی أَبوابِ الطُّرُق فَناَدوا اغدُوا یا مَعشَرَ المُسلِمینَ إلی رَبِّ کَریمٍ یَمُنُّ بِالخَیرِ ثُمَّ یُثیبُ عَلَیهِ الجَزیلَ لَقَد أُمَرتُمْ بقِیامِ اللّیْل فَقُمتُمْ، وَ اُمِرتُم بِصِیامِ النَّهارِ فَصُمتُم، وَ أَطَعتُم رَبَّکُم فَاَقبضوُا َجوائِزَکُم فَإذا صَلّوُا نادی مُنادٍ:ألا إنَّ رَبَّکُم قَد غَفَرَ لَکُم فَارجِعوُا راشِدینَ إلی رِحالِکُم فَهُوَ یَومُ الجائزَةِ، وَ یُسَمّی ذلِکَ الَیوَمُ فی السّماءِ یَومَ الجَائِزَةِ»؛[18]
رسول خدا (ص) فرمود: «روز عید فطر، فرشتگان بر در هر راهی می‌ایستند و ندا می‌دهند: ای مسلمانان، صبح خود را با آرزوی خیر از خداوند بخشنده آغاز کنید تا ثواب بزرگی از طرف خدا به شما برسد. همانا به شب‌زنده‌داری امر شدید، انجام دادید و نیز به روزه‌داری مأمور شدید فرمان بردید، و پروردگارتان را اطاعت کردید، پس جوائزتان را دریافت کنید. هنگامی که نماز عید خوانده می‌شود منادی ندا می‌دهد: آگاه باشید که پروردگارتان شما را آمرزید، برگردید به منازلتان درحالی که هدایت شده هستید. امروز روز جائزه و در آسمان هم به همین اسم نامیده شده است».
***
خَطَبَ أَمُیرالمؤمنینَ عَلیُّ بنُ أبی طالب (ع) لِلنَّاسِ یَومَ الفِطرِ فقال: «یاأیُّها الناسُ!إنَّ یَومَکُمَ هذا یومٌ یُثابُ فیهِ المُحسِنونَ، وَ یَخسَرُ فیهِ المُسیؤوَنَ وهُوَأَشبَهُ یَومٍ بِیَوم قیامَتِکُم فَاذکُرُوا بِخُروجِکُم مِن مَنازِلِکُم إلی مُصَلّاکُم خُروُجَکُم مِنَ الأَجداثِ إِلی رَبَّکُم، وَ اذکُروا بِوُقُوِفُکم فی مُصَلاّکُم وُقُوفَکُم بَینَ یَدَی رَبَّکُم وَ اذکُروا بِرُجوُعِکُم إِلی مَنازِلِکُم رُجُوعَکُم إِلی مَنازِلِکُم فی الجَنَّة أو النَّارِ وَ اعْلَموُا عِبادَ اللهِ! أنَّ أَدنی ما لِلصَّائِمینَ و الصَّائِماتِ أنَ یُنادَیهِمِ مَلَکٌ فی آخِرِ یَومٍ مِن شَهرِ رمَضانَ: أبشِرُوا عِبادَ اللهِ فَقَد غَفَرَ لَکُم ما سَلَفَ مِن ذُنوبِکُم فَانظُروُا کَیفَ تَکونوُنَ فیما تَستَأنِفوُنَ»؛[19]
امیرالمؤمنین (ع) در روز عید فطری خطبه خواند و فرمود: «ای مردم این روز شما روزی است که در آن نیکوکاران ثواب داده می‌شوند و بدکاران زیانکار می‌گردند، و شبیه‌ترین روز است به روز قیامت شما. پس یاد کنید به بیرون آمدنتان از منزلهایتان به‌سوی نمازگاهتان، بیرون آمدن خودتان را از قبرها به‌سوی پروردگارتان، و یاد کنید به ایستادنتان در نمازگاهتان، ایستادنتان را در برابر پروردگارتان، و یاد کنید به بازگشت به‌سوی منازلتان بازگشت خود را به‌سوی منازلتان در بهشت یا آتش و بدانید بندگان خدا! کمتر چیزی که برای مردان و زنان روزه‌دار است این است که فرشته‌ای در روز آخر ماه رمضان ندا می‌کند: شادمان باشید بندگان خدا به تحقیق گناهان گذشته شما آمرزیده شد. پس نگاه کنید چگونه می‌باشید در اعمال و رفتار آینده که چگونه آغاز می‌نمایید».
[1]. کلینی، الکافی، ج4، ص87؛ طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج4، ص196؛ طوسی، مصباح‌المتهجد، ص627؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص374.
[2]. طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج4، ص152؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص375؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص246.
[3]. قطب راوندی، الدعوات، ص76؛ مجلسی، بحارالانوار، ج59، ص267؛ ج93، ص255؛ محدث نوری، مستدرك‌الوسائل، ج 7، ص502.
[4]. برقی، المحاسن، ج1، ص287 - 289؛ کلینی، الكافی، ج2، ص 19؛ ج4، ص62؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص74 – 75.
[5]. صدوق، الامالی، ص154؛ همو، فضائل الاشهر الثلاثه، ص77؛ مجلسی، بحارالانوار، ج93، ص356.
[6]. صدوق، ثواب‌الاعمال، ص236؛ همو، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص118؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص278؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص246.
[7]. نهج‌البلاغه، حکمت252 (ج4، ص55)
[8]. کلینی، الکافی، ج2، ص 18؛ ج4، ص62؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص74؛ فیض‌کاشانی، المحجّة‌البیضاء، ج2، ص122 - 123.
[9]. کلینی، الکافی، ج2، ص181؛ ج4، ص62؛ فیض‌کاشانی، الوافی، ج11، ص33؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص8.
[10]. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص73؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص34؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص7.
[11]. کلینی، الکافی، ج4، ص63؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص397؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص397.
[12]. کلینی، الکافی، ج4، ص87؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص108؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص221.
[13]. کلینی، الکافی، ج4، ص87؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص108؛ فیض کاشانی، الوافی، ج11، ص221.
[14]. کلینی، الكافی، ج4، ص88.؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج2، ص109؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج10، ص167 - 168.
[15]. صدوق، الامالی، ص154؛ همو، عیون اخبارالرضا (ع)، ج2، ص265؛ مجلسی، بحارالانوار، ج93، ص356.
[16]. نهج‌البلاغه، حکمت 428 (ج4، ص100)؛ فتال نیشابوری، روضة‌الواعظین، ص354؛ حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج15، ص308.
[17]. محدث نوری، مستدرك‌الوسائل، ج 6، ص154.
[18]. طبرانی، المعجم‌الکبیر، ج1، ص226؛ هیثمی، مجمع‌الزوائد، ج2، ص201.
[19]. صدوق، الامالی، ص160.
[1]. برگرفته ازکتاب رمضان در تاریخ و عالی‌ترین مکتب تربیت و اخلاق یا ماه مبارک رمضان، تألیف نگارنده.
