مسأله987. در ركعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اول حمد و بعد از آن یك سوره تمام بخواند، و دو سوره والضحی و الم نشرح، و هم‌چنین دو سوره فیل و ایلاف در نماز یك سوره حساب میشود.
مسأله988. اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند، مثلاً بترسد كه اگر سوره را بخواند، دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند.
مسأله989. اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است، و اگر اشتباهاً سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اول بخواند.
مسأله990. اگر حمد و سوره یا یكی از آن‌ها را فراموش كند و بعد از رسیدن به ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله991. اگر پیش از آن كه برای ركوع خم شود، بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده، باید بخواند، و اگر بفهمد سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند، ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند، و نیز اگر خم شود و پیش از آن كه به ركوع برسد، بفهمد حمد و سوره، یا سوره تنها، یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
مسأله992. اگر در نماز فریضه یكی از چهار سورهای را كه آیه سجده دارد و در مسأله 361 گفته شد عمداً بخواند، نمازش باطل است.
مسأله993. اگر اشتباهاً مشغول خواندن سورهای شود كه سجده واجب دارد، چنان‌چه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند، و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد بنابر احتیاط برای سجده واجب اشاره كند و سوره را تمام كند، و بعد یك سوره دیگر احتیاطاً به قصد قربت مطلقه بخواند و به ركوع رود و نماز را تمام كند، و بعد از نماز بنابر احتیاط سجده آن را به جا آورد.
مسأله994. اگر در نماز، آیه سجده را بشنود، نمازش صحیح است، و بنابر احتیاط برای سجده واجب اشاره كند، و بعد از نماز هم سجده را به جا آورد.
مسأله995. در نماز مستحب، خواندن سوره لازم نیست، اگر چه آن نماز به واسطه نذركردن واجب شده باشد، ولی در بعضی از نمازهای مستحبی، مثل نماز وحشت كه سوره مخصوصی دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد، باید همان سوره را بخواند.
مسأله996. در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه، مستحب است در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره منافقین بخواند، و اگر مشغول یكی از این‌ها شود، بنابر احتیاط واجب نمیتواند آن را رها كند و سوره دیگری بخواند.
مسأله997. اگر بعد از حمد، مشغول خواندن سوره توحید یا سوره كافرون شود، نمیتواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند، ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره جمعه و منافقین، یكی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، میتواند آن را رها كند، و سوره جمعه و منافقین را بخواند.
مسأله998. اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً سوره توحید یا سوره كافرون بخواند، اگر چه به نصف نرسیده باشد، بنابر احتیاط واجب نمیتواند رها كند و سوره جمعه و منافقین را بخواند.
مسأله999. اگر در نماز، غیر سوره توحید و كافرون، سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده میتواند رها كند و سوره دیگر بخواند، و بنابر احتیاط ما بین نصف سوره و دو ثلث سوره آن را رها نكند، و پس از این كه به دو ثلث رسید، عدول جایز نیست.
مسأله1000. اگر مقداری از سوره را فراموش كند، یا از روی ناچاری، مثلاً به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، میتواند آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند، اگر چه از نصف گذشته باشد، یا سورهای را كه میخوانده توحید یا كافرون باشد.
مسأله1001. بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند، و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
مسأله1002. مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آن‌ها را بلند بخواند.
مسأله1003. زن میتواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود، بنابر احتیاط واجب باید آهسته بخواند.
مسأله1004. اگر در جایی كه باید نماز را بلند بخواند، عمداً آهسته بخواند یا در جایی كه باید آهسته بخواند، عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است؛ ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد صحیح است، و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده، لازم نیست مقداری را كه خوانده دوباره بخواند.
مسأله1005. اگر كسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند كند، مثل آن كه آن‌ها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
مسأله1006. انسان باید نماز را یاد بگیرد كه غلط نخواند، و كسی كه به هیچ قسم نمیتواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور كه میتواند، بخواند، و احتیاط لازم آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد مگر آن كه بر او حرج باشد.
مسأله1007. كسی كه حمد و سوره و چیزهای دیگر نماز را به خوبی نمیداند و میتواند یاد بگیرد، چنان‌چه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد، و اگر وقت تنگ است، بنابراحتیاط واجب در صورتی كه ممكن باشد، باید نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله1008. مزدگرفتن برای یاد دادن واجبات نماز بنابر احتیاط واجب حرام است، ولی برای مستحبات آن اشكال ندارد.
مسأله1009. اگر یكی از كلمات حمد یا سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جای حرفی، حرف دیگر بگوید، مثلاً به جای «ض»، «ظ» بگوید، یا جایی كه باید بدون زیر و زبر خوانده شود، زیر و زبر بدهد، یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
مسأله1010. اگر انسان كلمهای را صحیح بداند و در نماز، همان‌طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده، باید دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته، قضا نماید.
مسأله1011. اگر زیر و زبر كلمهای را نداند یا نداند مثلاً كلمهای به «س» است یا به «ص»، باید یاد بگیرد، و چنان‌چه دو جور یا بیشتر بخواند، مثل آن كه در «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمـُسْتَقِیمَ»، مستقیم را یك مرتبه با «سین» و یك مرتبه با «صاد» بخواند، نمازش باطل است.
مسأله1012. اگر در كلمهای واو باشد و حرف قبل از واو در آن كلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از واو در آن كلمه همزه «ء» باشد، مثل كلمه «سوء» باید آن واو را مد بدهد، یعنی آن را بكشد، و هم‌چنین اگر در كلمهای الف باشد و حرف بعد از الف در آن كلمه همزه باشد، مثل «جآء» باید الف آن را بكشد، و نیز اگر در كلمهای «ی» باشد و حرف پیش از «ی» در آن كلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از «ی» در آن كلمه همزه باشد، مثل «جئ» باید «ی» را با مد بخواند، و اگر بعد از این واو و الف و یاء، به جای همزه حرفی باشد كه ساكن است یعنی زیر و زبر و پیش ندارد، باز هم باید این سه حرف را با مد بخواند، مثلاً در «وَلَا الضّالّینَ» كه بعد از الف، حرف لام ساكن است، باید الف آن را با مد
بخواند، و چنان‌چه به دستوری كه گفته شد رفتار نكند، احتیاط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله1013. احتیاط مستحب آن است كه در نماز وقف به حركت و وصل به سكون ننماید، و معنی وقف به حركت آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمهای را بگوید و بین آن كلمه و كلمه بعد فاصله دهد مثلاً بگوید «الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» و میم رحیم را زیر بدهد، و بعد قدری فاصله دهد، و بگوید «مَالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» و معنی وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش كلمهای را نگوید و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند، مثل آن كه بگوید «الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» و میم الرحیم را زیر ندهد، و فوراً «مَالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» را بگوید.
مسأله1014. در ركعت سوم و چهارم نماز میتواند فقط یك حمد بخواند، یا یك مرتبه تسبیحات اربعه بگوید یعنی بگوید: «سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ للهِ وَ لَا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ اللهُ أكْبَر»، و بهتر آن است كه این تسبیحات را سه مرتبه بگوید، و میتواند در یك ركعت حمد و در ركعت دیگر تسبیحات بگوید، و بهتر است در هر دو ركعت تسبیحات بخواند.
مسأله1015. در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یك مرتبه بگوید و در وسعت وقت یك مرتبه كافی است، لكن سزاوار است ترك نشود سه مرتبه مگر در ضرورت.
مسأله1016. بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
مسأله1017. اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب باید «بِسْمِ اللهِ» آن را هم آهسته بگوید.
مسأله1018. كسی كه نمیتواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
مسأله1019. اگر در دو ركعت اول نماز به خیال این كه در دو ركعت آخر است، تسبیحات بگوید، چنان‌چه پیش از ركوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند، و اگر در ركوع یا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله1020. اگر در دو ركعت آخر نماز به خیال این كه در دو ركعت اول است حمد بخواند، یا در دو ركعت اول نماز با گمان این كه در دو ركعت آخر است حمد بخواند؛ چه پیش از ركوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است.
مسأله1021. اگر در ركعت سوم یا چهارم میخواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا میخواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد، باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند؛ ولی اگر قصدش خواندن چیزی بوده كه به زبانش آمده اگر چه به واسطه عادت باشد، میتواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است.
مسأله1022. كسیكه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم، تسبیحات بخواند، اگر با غفلت از عادت خود به قصد ادای وظیفه حمد بخواند كفایت میكند.
مسأله1023. در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات، استغفار كند، مثلاً بگوید: «اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ أتوُبُ إلَیْهِ» یا بگوید: «اللّهُمَّ اغْفِرْ لِی»؛ و كسی كه مشغول استغفار است، اگر شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، چنان‌چه خود را در استغفار بعد از حمد یا تسبیحات ببیند، باید به شك خود اعتنا ننماید و إلّا باید حمد یا تسبیحات را بخواند، و نیز اگر نمازگزار پیش از خم‌شدن برای ركوع در حالی كه مشغول استغفار نیست شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله1024. اگر در ركوع ركعت سوم یا چهارم یا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد یا تسبیحات خوانده یا نه، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله1025. هر گاه بعد از تمام‌شدن آیه یا كلمهای شك كند كه آن را درست گفته یا نه، تا داخل در ركن بعد نشده میتواند برگردد، و احتیاطاً آن آیه یا كلمه را به طور صحیح بگوید، ولی اگر جزء بعدی ركن باشد، مثلاً در ركوع شك كند كه سوره را درست خوانده یا نه، نمیتواند برگردد و باید به شك خود اعتنا نكند.
مسأله1026. مستحب است در ركعت اول، پیش از خواندن حمد بگوید: «أعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیم»، و در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم» را بلند بگوید، و نیز مستحب است در تمام نمازها حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف كند، یعنی آن را به آیه بعد نچسباند و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته باشد، و اگر نماز را به جماعت میخواند، بعد از تمام‌شدن حمد امام و اگر فرادی میخواند، بعد از آن كه حمد خودش تمام شد، بگوید: «اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، و بعد از خواندن سوره توحید، یك یا دو یا سه مرتبه «كَذَلِكَ اللهُ رَبِّی»، یا سه مرتبه
«كَذَلِكَ اللهُ رَبُّنَا» بگوید، و بعد از خواندن سوره، كمی صبر كند، و بعد تكبیر پیش از ركوع را بگوید، یا قنوت را بخواند.
مسأله1027. مستحب است در تمام نمازها در ركعت اول سوره قدر، و در ركعت دوم سوره توحید را بخواند.
مسأله1028. مكروه است انسان در تمام نمازهای یك شبانه‌روز، سوره توحید را نخواند.
مسأله1029. خواندن سوره توحید به یك نفس مكروه است.
مسأله1030. سورهای را كه در ركعت اول خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند، ولی اگر سوره توحید را در هر دو ركعت بخواند مكروه نیست.