سه شنبه: 29/اسف/1402 (الثلاثاء: 9/رمضان/1445)

5ـ تأسیس مكتب عالی و همگانی تعلیم‌وتربیت

یكی از نتایج شهادت سیدالشهدا‌(علیه‌السلام)  كه همواره مورد استفاده عموم و وسایل تعلیم‌وتربیت و هدایت جامعه به اخلاق فاضله است برنامه‎هایی است كه به‌عنوان عزاداری و سوگواری و ذكر مصائب آن حضرت در عرض سال اجرا می‎شود.[1]

 

شاید كسانی باشند كه اهتمام شیعه را به برگزاری این مراسم و صرف میلیون‌ها اموال را همه‌ساله بی‎فایده و اسراف بشمارند؛ ولی اگر فواید معنوی این مراسم و تأثیر آن را در تربیت جامعه و تهذیب اخلاق در نظر بگیرند، تصدیق می‎كنند كه این برنامه‎ها از بهترین وسایل اصلاح و مكتب‌های تربیت است.

 

این مراسم، احیای امر اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و رمز عالی بقای مذهب تشیع، و بلكه اسلام است. اگر هزاران‌میلیون اموال و موقوفات برای ترویج تعلیمات اخلاقی و اجتماعی قرار دهند كه كلاس‌هایش در تمام دوران سال برقرار باشد، این‌قدر پایدار نمانده و مورد حسن استقبال عموم واقع نمی‎شود.

ولی حسین‌(علیه‌السلام)  با سرمایه اخلاق و نیت پاك و فداكاری در راه حقّ، مدرسه‎ای باز كرد كه بیش از سیزده قرن است، كلاس‌ها و شعبه‎های آن همه‌ساله روزافزون و در همه‌جا تشكیل، و نشریات و مطبوعات و جلسات سخنرانی آن همواره رو به ازدیاد بوده و زن و مرد، در این كلاس‌ها شركت نموده و درس حقیقت و فداكاری می‎آموزند.

خواندن و شنیدن تاریخ فداكاری و نهضت حسین‌(علیه‌السلام)  و یاران آن حضرت، ایمان را راسخ، اخلاق را نیك و پسندیده، و همّت‎ها را بلند می‎سازد.

این برنامه‎ها كه همه‌ساله در مساجد و حسینیه‎ها و خانه‎ها اجرا می‎شود؛ مبارزه با بیدادگری و كفر و شرك و اعلام پیروزی از هدف حسین‌(علیه‌السلام)  است.

برای ترغیب مردم به فضایل اخلاقی و آزادمنشی یك راه مؤثر این است كه نمونه‎های عملی به مردم نشان داده شود و تاریخ زندگی افراد ممتاز و نخبه جهان را، برای آنها بگویند.

حكایت و نقل تاریخ چه كسی از تاریخ زندگی امام‌حسین‌(علیه‌السلام) ، آموزنده‎تر و سودمندتر است؟

مجالس ذكر مصیبت آن حضرت بهترین مجالس تبلیغی و دعوت به اسلام است.

در این مجالس، معارف قرآن، اصول و فروع دین، تفسیر و حدیث، تاریخ و سیره پیغمبر و ائمه(علیهم‌السلام) و صحابه، مواعظ، نصایح و راهنمایی‌های اخلاقی و اجتماعی و آئین زندگی از خانه‎داری تا كشورداری، به مردم آموخته می‎شود و جاذبه نام حسین‌(علیه‌السلام)  مردم را ساده و بی‎ریا در این مجالس تعلیم و هدایت و تربیت حاضر می‎سازد.

 

به‌طور یقین هیچ وسیله دیگر نمی‎تواند این منظور را تأمین كند، نام حسین‌(علیه‌السلام)  مانند مغناطیس همه را جذب می‎كند و محبوبیت فوق‌العادة او طوری است كه همه می‎خواهند با او ارتباط داشته و در شمار دوستانش محسوب و در مصیبتش قطره اشكی بریزند.

این كم نیست كه: اگر بخواهیم از مردم برای مصارف خیریه اعانه و كمك بگیریم به دشواری مبلغ مختصری می‎دهند ولی خودشان به نام حسین‌(علیه‌السلام)  اموال بسیار انفاق می‎كنند و به اهل استحقاق می‎رسانند.

عجب وسیله بزرگی برای اصلاحات و ترقّی و پیشرفت مملكت و هدایت نسل جوان و راهنمایی زن و مرد در دست ما قرار گرفته و از آن به‌طور شایسته استفاده نمی‎كنیم، و این امواج احساسات میلیون‌ها مردم را رایگان از دست می‎دهیم!

برای راهنمایی و تربیت و ترقّی سطح فكر جامعه و اندرزهای اخلاقی و اجتماعی چه سازمانی می‎توانیم تشكیل بدهیم كه عموم از آن آزادانه استقبال كنند بهتر از سازمان عزاداری حسین‌(علیه‌السلام) ؟!

مردمی كه حسین‌(علیه‌السلام)  دارند و برای حسین‌(علیه‌السلام)  به سروسینه می‎زنند و گریه می‎كنند، باید در آزادی و عدالت اجتماعی نمونه باشند.

مردمی كه از پیشوای آنها این جمله جاوید و گران‌بها: «لَا أَرَی الْمَوْتَ إِلَّا سَعَادَةً وَلَا الْحَیَاةَ مَعَ الظَّالِمِینَ إِلَّا بَرَماً» در صفحات تاریخ به یادگار مانده است، نباید پشتیبان ظالم و یار ستمگر باشند.

مردمی كه یزید را لعن می‎كنند و یكی از مطاعن او را ارتباط و سازش با كفار و خیانت به كشور اسلام می‎شمارند، باید خود از این روش زشت بركنار باشند.

در زمان ما در شعب مهم تبلیغی، شعبه‎ای مهم‎تر از همین مجالس روضه و تعزیه حضرت امام‌حسین‌(علیه‌السلام)  نیست، اگر از آن استفاده كنیم، و فواید و نتایج آن برای تربیت و دعوت به فضایل انسانی بسیار و بی‎اندازه است.

 

در دوره سال این كلاس‌های اخلاق و دین و علم، همواره مفتوح است و در ماه محرم و صفر تعداد آن افزایش می‎یابد به‌طوری‌كه كمتر كسی است كه در این كلاس‌ها شركت نكند، مخصوصاً در زمان ما با استفاده از وسائل تبلیغی جدید بهتر می‎توان از این وسیله هدایت بهره‌برداری كرد.

به‌ نظر ما در ایران، افغانستان، پاكستان، هند، عراق، سوریه، لبنان، احساء، قطیف، بحرین، قطر، یمن، مصر و نقاط دیگر كه عزاداری حسین‌(علیه‌السلام)  متداول است، از سایر تأسیسات عام‌المنفعه و مؤسساتی كه برای خیر و صلاح جامعه و عالم كردن مردم به معنای واقعی تأسیس می‎شود، مانند تشكیلات حسین‌(علیه‌السلام)  نمی‎توان استفاده كرد.

به‌طور مثال: یكی از جمعیت‌هایی كه به نام خدمت‌گزاری حضرت امام‌حسین‌(علیه‌السلام)  وظایفی را می‎تواند انجام بدهند، آقایان مداح‌ها هستند. مثلاً در شهری مانند تهران افرادی كه به نام مداح با جامعه ارتباط دارند بسیارند این آقایان به‌طور هفتگی و ماهیانه و در مواقع دیگر برحسب دعوت قبلی در خانه‎ها می‎روند و مدح و مرثیه می‎خوانند، در هر خانه كه می‎روند معمولاً چند نفر از همسایگان زن و مرد نیز حاضر می‎شوند.

اگر همین صنف تحت یك برنامه صحیح و منظم كه فقط ازطرف علما و جامعه روحانیت و مراجع تقلید معین شود، انجام وظیفه نمایند و در اشعار و گفتارشان توجّه به اوضاع روز و رفع معایب موجود داشته باشند و روح شجاعت و استقامت و عقیده را در مردم زنده سازند و هر ماه مثلاً به رفع یك مادّه نقص و عیب اخلاقی همّت گمارند، و درضمن مرثیه‎های مختلفی كه می‎خوانند آن را هم گوشزد كنند، بسیار مفید خواهد شد، و همین آقایان مداح‌ها می‎توانند با خلوص نیّت قسمت مهمی از معایب اخلاقی جامعه را برطرف كنند.

مجالس عمومی روضه‌خوانی نیز همین نقش را بهتر و عالی‌تر و عمیق‎تر می‎توانند ایفا كنند.

 

هم‌اكنون مرسوم شده كه آقایان طلاب دانشمند و فضلای حوزه علمیه قم در هنگام تعطیلات محرم و صفر و ماه مبارك رمضان و فرصت‌های دیگر، برای اقامة جماعت و تبلیغ و منبر به شهرها و روستاها می‎روند، نتایج آن به‌قدری محسوس، و محصول زحمات ایشان به‌طوری چشم پر كن شده كه عموماً مردم تقدیر و تشكر می‎نمایند، علاوه بر وظایف تبلیغی و هدایت و ارشاد و ردّ شبهات و تعلیم احكام، كارهای عمرانی و تأسیسات و بنیادهای خیریه ایشان نیز در این دو سه ماهه فوق‌العاده قابل‌توجّه است.

باز هم تكرار می‎كنم: انصاف این است كه ما از این خوان گسترده آن‌طور كه باید منتفع نمی‎شویم. یكی از عوامل مهم پیشرفت مذهب تشیع و اسلام در هند به تصدیق اهل اطلاع، مجالس عزاداری امام‌حسین‌‌(علیه‌السلام)  است، كه ملل مختلف را تحت‌تأثیر حقیقت و روحانیت آن حضرت قرار داده و به گفته «ماربین» تا چندی پیش جمعیت شیعه در هند انگشت‌شمار بود ولی اكنون از بركات عزاداری امام‌حسین‌(علیه‌السلام)  یكی از جمعیت‌های قابل‌توجّه هند به‌شمار می‎روند.

پس باید بگوییم حسین‌(علیه‌السلام)  همان‌طور كه فداكاری و شهادتش باعث نجات اسلام شد، مجالس روضه و ذكر مصائبش نیز موجب بقای دین و هدایت جامعه بوده و هست.[2]

سَلَامُ اللهِ عَلَیْكَ یَا أَبَا عَبْدِ اللهِ.

 


[1]. دكتر رینو (جوزف) مستشرق معروف فرانسوی در كتاب خود اسلام و مسلمانان كه به عربی ترجمه شده الاسلام و المسلمون، شرح مبسوط و عمیقی پیرامون فلسفه عزاداری سیدالشهدا‌(علیه‌السلام) و روضه‌خوانی و هیئت‎های عزا نگاشته و به فواید این مراسم از جنبه سیاست و اخلاق و تربیت و ï ð كمالیات و مركزیتی كه ایران در جامعه شیعه دارد، اشاره كرده و پیشرفت و بقای مذهب شیعه را به‌خصوص در بعضی نقاط مثل هند، مربوط به سوگواری سیدالشهدا‌(علیه‌السلام) دانسته و اظهارنظر كرده كه با حفظ این مراسم، جمعیت و شوكت و ترقی شیعه در آینده بیشتر خواهد شد.

این شرق‌شناس ضمن اشاره به اوقاف و وجوه بسیاری كه شیعه در راه برگزاری عزاداری حسینی صرف می‎نماید، می‎گوید: مذاهب دیگر به‌قدر شیعه در راه تبلیغ و دعوت به دین، بذل مال نمی‎كنند و مصارفی كه شیعه دارد، شاید سه برابر مصارفی باشد كه سایر فرق اسلام در این راه می‎نمایند، و اگر یك‌نفر شیعه در دورترین نقاط هم باشد، به تنهایی این مراسم را از تشكیل مجلس روضه و انفاق به فقرا و اطعام و غیره اجرا می‎كند و درحقیقت به دعوت و تبلیغ می‎پردازد.

منبر و وعظ، خطابه و سخنرانی، در تربیت خطبا و وعاظ و گویندگان توانا و پرورش اخلاق عوام و آشنا كردن به علوم معارف، موقعیت خاصی دارد. تمام مسائل در منابر مطرح و مورد بحث واقع می‎شود به نوعی كه عوام شیعه از سایر فرق به عقاید و مذهب خود آشناترند و اگر در اقطار عالم نظر كنیم، در هیچ جامعه‎ای مانند شیعه زمینه ترقی علمی و صناعی و اقتصادی نیست، و فرقه شیعه پیشرفته‎ترین فرق، و آمادگی آنها برای كسب علوم و صنایع جدیده بیشتر است؛ چنانچه تعداد كارگر شیعه به نسبت جمعیت زیادتر است. شیعه دین خود را با زور شمشیر پیش نبرده بلكه با نیروی تبلیغ و دعوت پیشرفت كرد، و اهتمام آنها به برگزاری مراسم سوگواری موجب شده كه تقریباً دو ثلث مسلمانان و بلكه جماعاتی از هنود و مجوس و سایر مذاهب نیز با آنها در عزای حسین شركت كنند. روی این اسباب ممكن است بگوییم جمعیت شیعه در آینده از سایر فرق بیشتر شود، شیعه به‌وسیلة این مجالس و مراسم كه دیگران هم در آن شركت می‎جویند، توانسته است در ملل و اهل مذاهب دیگر نفوذ كند و اصول مذهب خود را به دیگران تبلیغ نماید و این همان اثری است كه سیاستمداران غربی برای پیشرفت دین مسیح با صرف پول‎های بسیار، آرزو می‎كنند»؛ سپس راجع به هیئت‌ها و پرچم‌ها و علامات عزا و فواید آن شرحی می‎نگارد و تأثیر این شعائر را در اتحاد و زیادتی شوكت و استقلال و اتحاد متذكر شده و می‎گوید: از اموری طبیعی و فطری كه مؤید شیعه است این است كه هركس به طبع و فطرت خود طرف‌دار مظلوم است و مایل است مظلوم را یاری كند.

این نویسندگان و مؤلفان اروپایی هستند كه در كتاب‌هاشان تفصیل شهادت حسین و اصحابش را می‎نویسند و مظلومیت حسین و اصحابش و ستمگری و بی‌رحمی كشندگان آنها را تصدیق می‎كنند و نام كشندگان حسین را نمی‎برند مگر با نفرت، هیچ‌چیز نمی‎تواند در جلو این امور فطری و ادراك وجدانی بشر بایستد و مانع از پیشرفت مذهب شیعه شود.                                                   ï

ð این مقاله مفصل و طولانی است و هركس بخواهد می‎تواند در كتاب ذكری الحسین (ج2، ص204 ـ 208)، تألیف علامه مهاجر عاملی مطالعه كند. ما به‌طور خلاصه و فشرده و نقل به معنا بعضی از مطالب آن را در اینجا آوردیم تا خوانندگان بدانند كه خاورشناسان مطلع و بی‌نظر و علمای ملل دیگر هم آثار و فواید این مراسم را در بقای عظمت و استقلال و ترقی دینی تصدیق کرده‌اند. بدیهی است این خاورشناس در این گواهی تنها نیست، دیگران نیز مانند خاورشناس آلمانی (ماربین) در سیاست حسینی بر همین عقیده هستند و این روش حق‌‌پرستی و عاطفه شیعه را می‎ستایند، اما از سوی دیگر گاهی دشمنان اسلام و مزدوران استعمار به‌ملاحظه خطری كه این‌گونه مراسم و شعائر مذهبی برای نفوذ و منافع آنها در كشورهای اسلامی دارد به آن روی موافق نشان نمی‎دهند و به‌طوركلی هرگونه تظاهری را كه نشان‌دهندة قدرت ملّی یا قوت و شوكت اسلامی باشد، تا بتوانند سبك و بی‌فایده و نشانه عقب‌ماندگی‌اش شمرده و سعی می‎كنند مراسم آن تعطیل، و یا حداقل به اختصار برگزار شود، چنانچه در مصر تا همین اواخر، مراسم عاشورا بسیار باشكوه انجام می‎شد و در زمان فؤاد كه آنجا تحت‌الحمایه انگلیس بود ممنوع گردید. در عراق هم اگر‌چه گاهگاهی خواستند محدودیت‌هایی قائل شوند، ولی در اثر همّت و غیرت شیعیان اكنون مراسم عاشورا و اربعین فوق‌العاده با شكوه و عظمت و با شركت تمام طبقات برگزار می‎شود.

سال گذشته كه در ایام عاشورا كربلا مشرف بودم، مخصوصاً هیئت بزرگ و باشكوه عزاداران اساتید و دانشجویان دانشگاه‎ها و دانشكده‎های عراق كه از بغداد و موصل و بصره آمده بودند، بسیار منظم و بامعنا بود و از اكثر دسته‎ها بیشتر جلب توجّه می‎كرد؛ زیرا در روشنایی علم انجام این شعائر نافذتر است. با بیانیه‎ها و اشعاری كه می‎خواندند و شعارهایی كه بر پرچم‌ها نوشته بودند، نشان می‎دادند كه در محیط علم و دنیای پیشرفته از این شعائر بهتر می‎توان بهره‌برداری كرد، و درعین‌حال كه هیئت آنها همكاری و شركت تمام طبقات را ثابت می‎كرد، نشان استقلال و رشد فكری و درك و شعور عالی اسلامی و خودنباختگی اساتید و دانشجویان در برابر تبلیغات سوء بیگانگان بود.

آری، اکنون در کشورهای متمدّن مراسمی به مناسباتی برپا می‌کنند و پول‌های گزافی خرج می‎نمایند كه ازنظر عقل و منطق انسانی در خور شأن انسان‌ها نیست ولی چون آنها زور و ثروت دارند و دیگران غرب‌زده‎اند از كارهای زشت و حركات ناهنجار آنها تعجّب نمی‎كنند، به اسم بازی بكس مسابقه برپا می‎كنند، یك پیكره انسان‌نمایی را به جان پیكره دیگر می‎اندازند، تا او حریف خود را با ضربه بزند و چشمش را كور كند، اعضایش را ناقص سازد، بلكه گاهی او را بكشد، این كار را افتخار می‎دانند و به برندة بازی جایزه می‎دهند و برایش كف می‎زنند.

حساب اسراف و ولخرجی در دنیای به‌اصطلاح متمدّن بی‌اندازه است. از عید ژانویه تا وصیت‌هایی كه می‎نمایند و مراسم تجهیز و دفن اموات، كارهایی می‌كنند و پول‌هایی می‌دهند كه علاوه بر آنكه تبذیر مال و پر از خرافات است، دلیل آشكار سفاهت و نقصان عقل و سبك‌مغزی است.              ï

ð مدتی پیش در یكی از روزنامه‎های مشهور خواندم كه در آمریكا درختی است كه آن را مقدس می‎دانند و به زیارتش می‎روند، نوشته بود امسال این درخت (اگر فراموش نكرده باشم) هشت میلیون زائر داشت. مبالغی كه در فرانسه و ایتالیا و كشورهای دیگر در سال، به رمّال، كاهن، طالع‌بین و فال‌گیر و جادوگر می‎دهند، به‌قدری زیاد است كه شاید با بودجه عمومی دولت‌های بعضی از كشورهای شرقی برابر شود.

مع‌ذلك كسی به آنها ایرادی ندارد و آزادند. حتی شرقی مقلد غرب برای مخارج دفن و تشییع و مجلس یادبود یك سگ درحالی‌كه ابنای وطنش در دهات آب آشامیدنی نداشته و گرسنه و برهنه می‎باشند، مبالغی خرج می‎كند كه با آن می‎توان یك درمانگاه در یك روستای دورافتاده ساخت، و پول‌های هنگفت دیگر صرف عیاشی و رقص و فحشا می‎كنند و این اعمال را بدبختانه نشانه ترقی و روشن‌فكری می‎شمارند.

اما همین افراد به‌خاطر دشمنی با اسلام و شعائر آن، با زبان‌ها و قلم‌های مزدورشان از اهتمام مسلمانان به تعظیم و شعائر و التزام به آداب و احكام اسلام و برگزاری مراسم عزاداری و سالگرد شهادت سیدالشهدا‌(علیه‌السلام) انتقاد می‎كنند، ولی دیگر حنای این استعمارگران رنگی ندارد و نسل جوان و آگاه مسلمان، فریب این تبلیغات مسموم را نمی‎خورد و می‎داند كه برگزار كردن این مراسم و تبلیغات به نام سیدالشهدا‌(علیه‌السلام) و گرفتن سرمشق از شخصیت آن حضرت، جامعه را بیدار و روح فداكاری و حمایت از حقّ و شجاعت و جوانمردی را زنده می‎سازد. این عزاداری جزء خون شیعه، و ملیت شیعه، و رمز استقلال و موجودیت ماست. با هر بها و قیمتی آن را نگاه ‌داریم ارزش دارد. باید تمام افراد در این مراسم شركت داشته باشند و در مجالس تبلیغ و سخنرانی پیرامون قیام امام‌حسین‌(علیه‌السلام) فواید قیام و هدف‎های آن به همه، مخصوصاً به نسل جوان و دانشجویان بیش‌ازپیش تفهیم شود تا در برابر بیگانه و مظاهر فریبنده، زبون و خودباخته نشده و مستقلّ و پایدار ملیت اسلامی خود را حفظ نمایند، اگر شیعه و مسلمانان عموماً بخواهند در شاهراه ترقّی جلو بروند باید از درس و تعلیم فلسفه شهادت حسین‌(علیه‌السلام) و از منابر و مجالس سوگواری حداكثر استفاده را بنمایند، این عزاداری با پیشرفت‎های مادی، با علم و صنعت و كارخانه و اختراع و سفینه‎های فضایی یا سایر مظاهر تمدن واقعی مخالف نیست، بلكه از وسایل تشویق و تقویت رشد فكری و راهنما به هرگونه كمال اخلاقی و علمی می‎باشد.

[2]. مرثیه‌خوانی و عزاداری برای حسین‌(علیه‌السلام) از همان سال 61 هجری شروع شد، و همه‌ساله در عاشورا یادبود آن گرفته می‎شد و در عصر ائمه به‌تدریج توسعه یافت، و شعرا و ادبای بزرگ مانند «دعبل» قصاید بلیغه انشا كردند.

برای اطلاع از تاریخ عزای حسینی رجوع شود به: شهرستانی، الدلائل و المسائل، ج‌1، ص‌73 ـ 77؛ ذكری الحسین، ص‌5 ـ 8.

نويسنده: