غصب آن است كه انسان از روی ظلم، بر مال یا حق كسی مسلط شود، و این یكی از گناهان بزرگ است كه اگر كسی انجام دهد، در قیامت به عذاب سخت گرفتار میشود. از حضرت پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله روایت شده است كه: هر كس یك وجب زمین از دیگری غصب كند، در قیامت آن زمین را از هفت طبقه آن مثل طوق به گردن او میاندازند.
مسأله 2554. اگر انسان نگذارد مردم از مسجد و مدرسه و پل و جاهای دیگری كه برای عموم ساخته شده استفاده كنند، حق آنان را غصب نموده، و همچنین است اگر كسی در مسجد جایی برای خود بگیرد و دیگری نگذارد كه از آنجا استفاده نماید.
مسأله 2555. چیزی را كه انسان پیش طلبكار گرو میگذارد، باید پیش او بماند، كه اگر طلب او را ندهد، طلب خود را از آن به دست آورد. پس اگر پیش از آن كه طلب او را بدهد، آن چیز را به زور از او بگیرد، حق او را غصب كرده است.
مسأله 2556. مالی را كه نزد كسی گرو گذاشتهاند، اگر دیگری غصب كند، صاحب مال و طلبكار میتوانند چیزی را كه غصب كرده، از او مطالبه نمایند، و چنانچه آن چیز را از او بگیرند، باز هم در گرو است، و اگر آن چیز از بین برود و عوض آن را بگیرند، آن عوض هم مثل خود آن چیز گرو میباشد.
مسأله 2557. اگر انسان چیزی را غصب كند، باید به صاحبش برگرداند، و اگر آن چیز از بین برود، باید عوض آن را به او بدهد.
مسأله 2558. اگر از چیزی كه غصب كرده منفعتی به دست آید، مثلاً از گوسفند برهای پیدا شود، مال صاحب مال است؛ و نیز كسی كه مثلاً خانهای را غصب كرده، اگر چه در آن ننشیند باید اجاره آن را بدهد.
مسأله 2559. اگر از بچه یا دیوانه چیزی را غصب كند، باید آن را به ولیّ او بدهد، و اگر از بین رفته باید عوض آن را بدهد.
مسأله 2560. هرگاه دو نفر با هم چیزی را غصب كنند، هر كدام از آن دو ضامن نصف آن است، اگرچه هر یك به تنهایی میتوانسته آن را غصب نماید.
مسأله 2561. اگر چیزی را كه غصب كرده با چیز دیگری مخلوط كند، مثلاً گندمی را كه غصب كرده با جو مخلوط نماید، چنانچه جداكردن آنها ممكن است، اگر چه زحمت داشته باشد، باید جدا كند و به صاحبش برگرداند.
مسأله 2562. اگر مثلاً گوشوارهای را كه غصب كرده خراب نماید، باید آن را با مزد ساختنش به صاحب آن بدهد، و چنانچه برای این كه مزد ندهد، بگوید آن را مثل اولش میسازم، مالك مجبور نیست قبول نماید، و نیز مالك نمیتواند او را مجبور كند كه آن را مثل اولش بسازد.
مسأله 2563. اگر چیزی را كه غصب كرده به طوری تغییر دهد كه از اولش بهتر شود، مثلاً طلایی را كه غصب كرده گوشواره بسازد، چنانچه صاحب مال بگوید: مال را به همین صورت بده، باید به او بدهد، و نمیتواند برای زحمتی كه كشیده مزد بگیرد، بلكه بدون اجازه مالك حق ندارد آن را به صورت اولش درآورد، و اگر بدون اجازه او آن چیز را مثل اولش كند، باید تفاوت قیمت ساخته و نساخته آن را هم به صاحبش بدهد.
مسأله 2564. اگر چیزی را كه غصب كرده به طوری تغییر دهد كه از اولش بهتر شود، و صاحب مال بگوید: باید آن را به صورت اول درآوری، واجب است آن را به صورت اولش در آورد، و اگر قیمت آن به واسطه تغییر دادن آن صورت از قیمت اولش كمتر شود، باید تفاوت قیمت را بدهد.
مسأله 2565. اگر در زمینی كه غصب كرده زراعت كند، یا درخت بنشاند، زراعت و درخت و میوه آن مال خود اوست؛ و چنانچه صاحب زمین راضی نباشد كه زراعت و درخت در زمین بماند، غاصب باید فوراً زراعت یا درخت خود را اگرچه ضرر نماید، از زمین بكند و نیز باید اجاره زمین را در مدتی كه زراعت و درخت در آن بوده به صاحب زمین بدهد، و خرابیهایی را كه در زمین پیدا شده، درست كند، مثلاً جای درختها را پر نماید و اگر به واسطه اینها قیمت زمین از اولش كمتر شود، باید تفاوت آن را هم بدهد، و نمیتواند صاحب زمین را مجبور كند كه زمین را به او بفروشد، یا اجاره دهد؛ و نیز صاحب زمین نمیتواند او را مجبور كند كه درخت یا زراعت را به او بفروشد.
مسأله 2566. اگر صاحب زمین راضی شود كه زراعت و درخت در زمین او بماند، كسی كه آن را غصب كرده، لازم نیست درخت و زراعت را بكند، ولی باید اجاره آن زمین را از وقتی كه غصب كرده تا وقتی كه صاحب زمین راضی شده بدهد.
مسأله 2567. اگر چیزی را كه غصب كرده از بین برود، در صورتی كه مثل گاو و گوسفند باشد كه قیمت اجزاء آن به واسطه خصوصیاتی كه دارد متفاوت است، باید قیمت آن را بدهد؛ و چنانچه قیمت بازار آن فرق كرده باشد، باید قیمت وقتی را كه تلف شده بدهد، و احتیاط مستحب آن است كه بالاترین قیمتی را كه از زمان غصب تا زمان پرداخت قیمت داشته بدهد.
مسأله 2568. اگر چیزی را كه غصب كرده و از بین رفته، مانند گندم و جو باشد كه قیمت اجزاء آن از جهت خصوصیات فردی با هم فرق ندارد، باید مثل همان چیزی را كه غصب كرده بدهد، ولی چیزی را كه میدهد، باید خصوصیات نوعی و سنخی آن مثل چیزی باشد كه آن را غصب كرده و از بین رفته است، مثلاً اگر از نوع اعلای برنج غصب كرده، باید از همان نوع بدهد.
مسأله 2569. اگر چیزی را مثل گوسفند كه قیمت اجزاء آن با هم فرق دارد، غصب نماید و از بین برود، چنانچه قیمت بازار آن فرق نكرده باشد، ولی در مدتی كه پیش او بوده مثلاً چاق شده باشد، باید قیمت وقتی را كه چاق بوده بدهد.
مسأله 2570. اگر چیزی را كه غصب كرده، دیگری از او غصب نماید و از بین برود، صاحب مال میتواند عوض آن را از هر یك از آنان بگیرد، یا از هر كدام آنان مقداری از عوض آن را مطالبه نماید، و چنانچه عوض مال را از اولی بگیرد، اولی میتواند آنچه را داده از دومی بگیرد، ولی اگر از دومی بگیرد، او نمیتواند آنچه را داده از اولی مطالبه نماید.
مسأله 2571. اگر چیزی را كه میفروشد یكی از شرایط معامله در آن نباشد، مثلاً چیزی را كه باید با وزن خرید و فروش كنند، بدون وزن معامله نماید معامله باطل است، و چنانچه فروشنده و خریدار با قطع نظر از معامله راضی باشند كه در مال یكدیگر تصرف كنند، اشكال ندارد، وگرنه چیزی را كه از یكدیگر گرفتهاند مثل مال غصبی است و باید آن را به هم برگردانند؛ و در صورتی كه مال هر یك در دست دیگری تلف شود؛ چه بداند معامله باطل است و چه نداند، باید عوض آن را بدهد.
مسأله 2572. هرگاه مالی را از فروشنده بگیرد كه آن را ببیند، یا مدتی نزد خود نگهدارد تا اگر پسندید بخرد، در صورتی كه آن مال تلف شود، باید عوض آن را به صاحبش بدهد.