سؤال: حضرت آیتالله در مورد وضع معیشتی علمای گذشته و مرحوم والد و مبارزات آنها توضیح فرمایید.
پاسخ: وضع معیشت اکثر اهل علم در آن زمان مناسب نبود مگر اشخاصی که استثنائاً امکاناتی داشتند.
وضع معیشتی ما بسیار مشکل بود و با یک قناعت فوقالعادهای زندگی میکردیم، به اقلّ آنچه که باید اکتفا کرد، قناعت میکردیم و میشود گفت که اگر نان خالی داشتیم به همان قانع بودیم، البته گاهی خورشی پیدا میشد مثلاً گوشتی، البته گوشت کم و یا آشی درست میکردیم درعینحال با قناعت و آبرومندی فوقالعادهای همراه بود.
در آن زمان مسألۀ وجوهات متداول نبود، درآمد اکثر مردم در گلپایگان به آن حد نمیرسید، بیشتر مردم مرفّه نبودند.
سؤال: محل درآمد مردم از کجا بود؟
جواب: ما خودمان مختصر زمینی داشتیم، گاوی داشتیم که از شیر آن استفاده میکردیم، وضعیتی بود که تشریح آن برای شما و حتی خود من قابل درک نیست.
والدۀ ما هم در نهایت قناعت و صبر رفتار میکرد، اینکه یک بار چیزی بخواهد یا در کم و زیاد امکانات زندگی حرفی بزند یا بگوید فلان غذا را نداریم، یا در سفره نان و پنیر و نان و سبزی داریم چنین نبود البته اشخاصی بودند که میآمدند به خانه و خدمت میکردند ولی قربة الی الله میآمدند، پولی نمیگرفتند، به همان ناهاری که میخوردند بسنده میکردند.
از کسی چیزی طلب نمیکردند یا توقع نداشتند کسی وجوهات، سهم امام، یا زکات بدهد و درعینحال صبر داشتند، نمیتوانم بگویم والد و والده چه صبری داشتند و درعینحال کسی متوجه این وضعیت نمیشد.
[1]. این دیدار در تاریخ 11 فروردین 1387 انجام شده است.