امروز حوزه از زمان حاج شیخ خلوت‌تر است

در گذشته وقتی به شهرها می‌رفتید می‌دیدید در همه‌جا علمای بزرگ و مجتهدین بودند اما به یک معنا الآن خلوتی حوزه بیشتر است حتی از زمان مرحوم حاج شیخ که می‌گفتند هفتصد نفر طلبه داشتند، آن‌وقت اشخاصی بودند مثل مرحوم آقای آسیّد محمدتقی خوانساری که در حوزۀ حاج شیخ بودند، آقای حاج سیّداحمد خوانساری، آقای حجت یا علمای قم مثل آقای آقامیرزا محمد فیض، آقای گلپایگانی، آقای آقا میرزا محمد همدانی، مرحوم امام. در آن زمان مجله‌ای بود که در آن اسامی ‌کسانی که درس خارج می‌گفتند یا سطح‌هایی که نظیر خارج بود می‌نوشتند، در آنجا اسم این آقایان را نوشته بودند، عده‌ای هم در مرحلۀ بعد بودند مثلاً اشخاصی که در ادبیات خیلی استاد بودند، افرادی هم بودند که بسیار مقدس، متدیّن و متعبد بودند، من بعضی از آنها را دیده بودم (البته من در زمان خود آقای حاج شیخ به قم آمده بودم ولی مشغول نبودم). اشخاصی بودند که متدیّن و متعبد بودند و هر‌کس در مجلسشان حاضر می‌شد استفاده می‌کرد، نه زبانشان خطا می‌رفت، نه غیبت می‌کردند، آثار زهد و تقوا در آنها بود، نسبت

به وجوهات و سهم امام در نهایت احتیاط بودند. اشخاصی بودند که اگر به آن صورت بخواهید حساب کنید متأسفانه باید بگویم حالا حوزه خلوت شده است.

ولی بالاخره امروز همین کثرت جمعیتشان اسباب شوکت اسلام است البته درعین‌حال، باز هم هستند مثل بعضی از آقایان که پیش ما می‌آیند افرادی هستند بسیار متعبد و متعهد.

من به سهم خودم تقدیر می‌کنم و امیدوارم که خدمات شما مورد نظر صاحب حوزه‌ها حضرت ولیّ عصر# باشد.